Fréttaskýring: Þingflokkur Sjálfstæðisflokks við að missa húmorinn fyrir Davíð

Áhugamenn um stjórnmál og stjórnmálasögu töldu það sæta stórtíðindum þegar Bjarni Benediktsson, formaður Sjálfstæðisflokksins, kaus á dögunum að birta afmælisgrein í tilefni 90 ára afmæli flokksins, í Fréttablaðinu en ekki Morgunblaðinu eins og hefð er fyrir þegar tímamót verða í sögu flokksins. Og ef til vill má þar greina vísbendingar um ákveðin vatnaskil í stjórnmála- og jafnvel fjölmiðlasögu landsins. Davíð Oddsson sagðist, í afmælishófi sínu þegar hann varð sjötugur, aldrei hafa hitt neinn sem les Fréttablaðið.

Skoðun Vísis leiðir í ljós að ýmsir innan þingflokks Sjálfstæðisflokksins virðast við að tapa húmornum fyrir Davíð Oddssyni, fyrrum formanni flokksins; borgarstjóra, forsætisráðherra, Seðlabankastjóra og nú ritstjóra Morgunblaðsins. Davíð var á löngum tíma algerlega yfir gagnrýni hafinn innan vébanda flokksins. Orð hans voru lög.

Gott dæmi er þegar Vilhjálmur Egilsson, formaður End­ur­reisn­ar­nefnd­ar Sjálf­stæðis­flokks­ins, vildi leggja fram tillögur nefndarinnar sem snéru að uppgjöri flokksins við hrunið. Tillögurnar voru slegnar út af borðinu, leiftursnöggt, af Davíð. Ræða hans á Landsþingi flokksins er nokkuð sem allir áhugamenn um stjórnmál verða að horfa á reglulega.

Vilhjálmur var að vonum ekki hress eftir þessa afgreiðslu.

Davíð hefur ráðið því sem hann vildi. En, sá tími er liðinn og ef menn vilja vera skáldlegir er líkt og Davíð stefni á heiðina eins og Lér konungur með viðkomu í Hádegismóum. Áhrifamaður í flokknum hefur velt því fyrir sér í eyru blaðamanns Vísis hvað hafi eiginlega komið fyrir Davíð? Og að Morgunblaðið sé bara orðið djók. Hér er dýrt kveðið sé litið til sögunnar.

Haltu mér slepptu mér samband

Saga Morgunblaðsins og Sjálfstæðisflokksins hefur verið samofin allt frá stofnun flokksins. Blaðið var yfirlýst málgagn hans og sátu ritstjórar blaðsins lengi þingflokksfundi. Þegar tími flokksblaðanna leið undir lok og samskipti flokks og blaðs voru orðin heldur stirð; flokksmenn skiptust í fylkingar og töldu sig eiga eitt og annað inni hjá blaðinu rituðu ritstjórar Morgunblaðsins, þeir Matthías Johannessen og Styrmir Gunnarsson, þingflokki bréf 21. júlí 1983 þar sem þeir fóru fram á skilnað.

„Um langan aldur hafa þingfréttaritarar Morgunblaðsins átt rétt til setu á fundum þingflokks Sjálfstæðisflokksins og fram til haustsins 1975 átti einn af ritstjórum blaðsins sæti á þingflokksfundum. Að vandlega athuguðu máli hafa ritstjórar Morgunblaðsins nú tekið ákvörðun um, að þingfréttaritarar blaðsins notfæri sér ekki þann rétt, sem tilgreindur er í bréfi formanns þingflokksins frá 4. júlí sl. Um leið og Morgunblaðið þakkar þingflokki Sjálfstæðisflokksins áratuga samstarf látum við í ljós von um góða samvinnu í framtíðinni,“ segir í bréfi því.

Ritstjórarnir töldu einsýnt að blaðið væri heft í samkeppni á tímum frjálsrar fjölmiðlunar, fjötrað á klafa flokksins og skilgreint sem málgagn.

Samband Mogga og flokks sjaldan verið eins slæmt

Æ síðan hefur verið talað um samstarf blaðs og flokks en ekki að um eiginlegt flokksmálgagn sé að ræða. Hins vegar er oft erfitt að greina þar á milli og í kosningum hefur Morgunblaðið einatt komið úr skápnum sem gagn flokksins. Og á ýmsu hefur gengið ef marka má dagbækur Matthíasar sem hann birti á netinu.

Nema, svo þegar Davíð, þessi mikli foringi Sjálfstæðismanna, var ráðinn ritstjóri blaðsins árið 2009 gat það vart túlkast öðruvísi en svo að um væri að ræða samband sem Guð einn gæti sundur slitið. Aftur til upprunans. En þá bregður svo við, eftir tíu ára ritstjórnarsetu Davíðs, að verulega er farið að súrna í samskiptum blaðs og flokks; þau hafa sennilega aldrei verið eins erfið.

Núverandi formaður flokksins, Bjarni Benediktsson, hefur lengi mátt búa við það að vera talinn undir hæl Davíðs. Sem hefur ekki sparað sig í gagnrýni á núverandi forystu flokksins bjóði honum svo við að horfa. Og jafnvel látið eftir sér að fara um Bjarna hinum háðulegustu orðum, eins og til að mynda kemur fram í endurminningabók Helga Magnússonar, Lífið í lit, þar sem segir að Davíð hafi talið Bjarna fljóta sofandi að feigðarósi þegar stjórn Sjálfstæðisflokks, Viðreisnar og Bjartrar framtíðar var að liðast í sundur:

„Ég veit ekki hvernig Bjarni hugsar þetta, en þegar ég var forsætisráðherra þá var litið á það sem fullt starf!“

En, Bjarna hefur hins vegar tekist að halda þeim meintu væringum utan sviðsljóssins. Því kom ákvörðun hans um birtingu afmælisgreinarinnar í Fréttablaðinu en ekki Morgunblaðinu flatt upp á marga. Og til marks um að þolinmæðin sé á þrotum gagnvart þrálátri gagnrýni Davíðs.

Áslaug reynir að tala um fyrir reiðum Davíð

Ritari flokksins, Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir, er ein af vonarstjörnum flokksins og hún skrifaði hófstillta grein sem birtist í Morgunblaðinu á dögunum. En, það þarf ekki bókmenntafræðing til að sjá hvert spjótin beinast í þessum línum:

„Rétt er það sem áður hefur verið haldið fram í þessu blaði að uppfinningamenn hafa lengi reynt að finna upp eilífðarvélina og ekki tekist. Því er mikilvægt að festast ekki í fortíðinni, heldur þróast í takt við nýja tíma og leiða þær óumflýjanlegu breytingar sem framtíðin mun hafa með sér fremur en að óttast þær. Við tökumst á við framtíðina með opnum hug en stöndum vörð um grunngildin sem eiga jafn mikið upp á pallborðið árið 2019 og árið 1929.

Það er ekki hlutverk Sjálfstæðisflokksins að standa vörð um úreltar hugmyndir sem þóttu einu sinni góðar.

Við gerum greinarmun á grunngildum og einstaka stefnumálum eða úrræðum sem einu sinni virkuðu. Um leið og við berum virðingu fyrir sögunni er mikilvægt að við mótum framtíðina.“

Ljóst má vera að Áslaug Arna telur Davíð fulltrúa úreltra hugmynda, nátttröll sem standi í vegi.

Hún reynir að tala um fyrir þessum aldna foringja en vert er að hafa hugfast að faðir Áslaugar Örnu er Sigurbjörn Magnússon lögmaður, sem jafnframt er formaður stjórnar Árvakurs, eignarhaldsfélags Morgunblaðsins.

Auk þess sem Sigurbjörn hefur verið einn nánasti samstarfsmaður Davíðs í gegnum tíðina.

Orkupakkinn banabiti Sjálfstæðisflokksins

Kornið sem fyllti mælinn, ástæðan fyrir því að þingflokknum þykir Davíð ekkert sérstaklega hnyttinn lengur, er málflutningur Davíðs sem notar Morgunblaðið óspart til að fordæma afstöðu Sjálfstæðisflokksins í orkupakkamálinu. Í nýlegu Reykjavíkurbréfi Davíðs Oddssonar má meðal annars lesa:

„Svandís Svavars­dótt­ir heil­brigðisráðherra seg­ir að fóst­ur­eyðing­ar­lög­in, sem eru önn­ur af tveim­ur af­mæl­is­gjöf­um flokks­for­ystu til fólks­ins síns, séu kom­in úr Val­höll, her­búðum þess flokks. Það vek­ur nokkra undr­un, þótt viður­kenna megi að það sé fátt sem veki undr­un nú orðið. Upp­finn­inga­menn hafa lengi reynt að finna upp ei­lífðar­vél­ina og ekki tek­ist.

Stjórn­mála­flokk­ar eru ekki ei­líf­ir og hafi þeir ekki leng­ur fyr­ir neinu að berj­ast stytt­ist í til­ver­unni og þýðir ekki að fár­ast yfir því. Enda þarf það í sjálfu sér ekki endi­lega að vera harms­efni.“

Davíð er þarna að vísa til skrifa Styrmis Gunnarssonar fyrrnefndum, fyrrverandi ritstjóra Morgunblaðsins. Styrmir er einarður andstæðingur orkupakkamálsins og telur að hann gæti hæglega klofið Sjálfstæðisflokkinn í herðar niður; hreinlega orðið að aldurtila. Davíð er á sama máli.

Þarna er allt komið í hnút en áður en til endaloka Sjálfstæðisflokksins kemur er víst að áhrifamenn innan flokksins telja vert að horfa til starfsloka hins aldna foringja og ritstjóra blaðsins sem hefur verið í haltu mér slepptu mér sambandi í áratugi. Davíð er reyndar fyrir þó nokkru kominn á aldur, varð sjötugur í fyrra eins og áður sagði en það hefur ekki verið neitt fararsnið á honum úr ritstjórastóli þrátt fyrir það.

Sáttaferli óhjákvæmilegt

Þorsteinn Pálsson, fyrrverandi formaður Sjálfstæðisflokksins en svo einn stofnenda Viðreisnar, veltir þessari athyglisverðu stöðu sem upp er komin fyrir sér í nýlegum pistli.

„Ritstjórar Morgunblaðsins hafa verið ódeigir í baráttunni gegn þriðja orkupakkanum. Fyrir vikið er Sjálfstæðisflokkurinn klofinn í tvær fylkingar,“ skrifar Þorsteinn. Hann telur þessa andstöðu skiljanlega ef litið er til þess að þeir séu á móti öllu sem gæti opnað dyr á aðild Íslands að Evrópusambandinu. Þorsteinn sér fyrir sér að fara verði í allsherjar sáttarferli með málið, hvar Davíð er sem fyrr Þrándur í Götu.

„Þegar þriðji orkupakkinn verður samþykktur á Alþingi má fastlega reikna með að allt kapp verði lagt á að sættir takist á ný milli þingflokks sjálfstæðismanna og Morgunblaðsins,“

segir Þorsteinn eins og ekki sé við annað búandi. Hann telur reyndar að lausnin verði ekki sú að Davíð dragi sig í hlé:

„Hætta er á að frjálslyndari armur flokksins, sem hefur blómstrað að undanförnu með varaformann og ritara flokksins í fremstu víglínu, verði knúinn til þess að draga í land í þeim tilgangi. Það á einnig við um utanríkisráðherrann sem staðið hefur sig einstaklega vel í umræðunni.“