Forðumst sleifarlag Bjarnfreður Ólafsson skrifar 8. desember 2016 07:00 Undanfarið hafa birst fréttir um eignir og meint vanhæfi nokkurra Hæstaréttardómara. Deila má um starfsaðferðir nefndar um dómarastörf, meint vanhæfi dómaranna, heimild þeirra til fjárfestinga í stórum félögum á markaði og tímasetningar á sölum. Hvað sem því líður þá ættu menn að vera sammála um að verklagið er ótækt. Það grefur enn frekar undan trausti almennings á dómstólum.Nokkur dæmi úr framkvæmdÞað hjálpar ekki umræðunni nú að ýmislegt einkennilegt hefur komið upp í réttarframkvæmd svokallaðra hrunmála á undanförnum árum. Nokkur dæmi af handahófi: Saksóknarar ákæra menn þó þeir hafi gögn undir höndum sem fara gegn fullyrðingum þeirra í ákæru – jafnvel sanna sakleysi sakborninga. Þegar ríkissaksóknari fer yfir kærur vegna slíkra starfshátta rannsóknaraðila þá vísar hún þeim frá en tekur undir að svona „sleifarlag“ sé óheppilegt. Tilteknir eftirlitsaðilar virðast hafa sent inn kærur án lagaheimildar og jafnvel með rökstuðningi sem fer gegn gögnum sem þeir sjálfir hafa undir höndum. Meint brot þessara aðila geta fyrnst fljótt, eða á einu ári, og því yfirleitt ekkert við þeim að gera. Héraðsdómarar hafa veitt sérstökum saksóknara heimildir til húsleitar og símhlerana sem standast svo ekki skoðun þegar inngrip rannsakenda er yfirstaðið. Bankamenn eru dæmdir til fangelsisvistar fyrir umboðssvik þó þeir hafi ekki brotið gegn settum reglum. Búin er til ný regla um „brot gegn óskráðum reglum“. Stjórnarformaður banka er dæmdur sekur þó engin gögn finnist í málinu sem tengja hann við sakarefnið samkvæmt ákæru. Hæstaréttardómarar túlka lög um meinta refsiverða markaðsmisnotkun með gagnályktun frá ákvæðum laga og er krafan um skýrleika refsiheimilda þá orðin ansi teygð. Rökstutt hefur verið að menn séu sakfelldir fyrir annað en þeir eru ákærður fyrir, þ.m.t. í tengslum við innherjasvik. Hæstiréttur sakfellir bankamenn með túlkun á gögnum sem aldrei voru rædd undir rekstri máls. Þrátt fyrir orðalag stjórnarskrár og áður óumdeilda grundvallarreglu sakamálaréttarfars um að refsing geti eingöngu byggst á lögum þar sem allur vafi um túlkun skuli skýrður sakborningi í hag þá lýsir dómari því opinberlega yfir að túlkun refsiheimilda geti stuðst við tíðaranda og vilja samfélagsins á þeim tíma er dómur er upp kveðinn.Ófullkomnir bankamennUmræddir ákærendur og dómarar hafa ekki haft skilning á „sleifarlagi“ bankamanna í aðdraganda hrunsins. Skiptir þá litlu máli þó þeir hafi unnið undir miklum þrýstingi í langan tíma en að lokum þurft að játa sig sigraða þegar bankarnir hrundu í október 2008 – og í flestum tilvikum ekki haft neina fjárhagslega hagsmuni af ákvörðunum sínum eða ákvarðanaleysi. Augljóslega var pottur brotinn fyrir hrun, hvort heldur það varðar grundvöll rekstrar bankanna, einstaka ákvarðanir stjórnenda þeirra, eftirlit með bönkunum, stjórnun peningamála, forsendur matsfyrirtækja, andvaraleysi stjórnmálamanna og aukna skulda- og áhættusækni almennings. En hvað bankamennina (og alla aðra) varðar þá er stór munur á því að hafa rangt fyrir sér eða fremja vísvitandi refsiverð brot.Grundvöllur réttarríkisinsSú grundvallarhugsun réttarríkisins að betra sé að sekur maður gangi laus en að saklaus sitji í fangelsi virðist því miður að einhverju leyti hafa gleymst eða verið ýtt til hliðar við meðhöndlun hrunmála. Sama á við um meginregluna um réttláta málsmeðferð innan hæfilegs tíma.Grunaður í áratug?Af þessum málum hef ég persónulega reynslu og þá ekki bara sem lögmaður. Ég var stjórnarmaður í Kaupþingi banka frá árinu 2003 og til falls bankans í október 2008. Af þeim sökum hef ég verið yfirheyrður í mörg ár um allt og ekki neitt en aldrei verið ákærður fyrir stjórnarstörf mín hjá Kaupþingi. Ég hef þó verið með stöðu grunaðs manns frá árinu 2009. Ég er því í hópi fjölmargra sem hefur verið haldið í svona stöðu svo árum skiptir. Í mínu tilfelli nær þetta tímabil bráðum áratug. Þá var ég ákærður vegna starfa minna sem lögmaður í svokölluðu Exista-máli. Um það kostulega mál geta áhugasamir nálgast allar upplýsingar á vefsíðunni www.einsaer.is.Endurheimt traust á dómstólumÞótt margt gott starf sé unnið hjá dómstólum landsins þá er ástand réttarkerfisins nú óboðlegt. Það verður að búa sómasamlega að dómstólum. Það þarf að tryggja sjálfstæði dómara en umfram allt að virkt eftirlit sé með störfum þeirra – eins og viðgengst í nágrannalöndum. Dómarar ættu að fagna tillögum um aukið eftirlit og gagnsæi um störf þeirra og eignir. Hlutleysi þeirra verður að vera hafið yfir allan vafa. Öðruvísi munu dómstólar ekki öðlast nauðsynlega virðingu og traust í samfélaginu. Dómurum ber jafnframt að hafa virkt eftirlit með saksóknurum, sér í lagi þegar lögmenn sakborninga hafa ekki aðkomu að ákvörðunum dómara. Ef út af bregður þarf ábyrgð bæði dómara og saksóknara að vera raunveruleg. Nú ber enginn þessara aðila ábyrgð á nokkrum hlut og allt reddast einhvern veginn á sleifarlaginu – nema fjölmiðlar komist að einhverju óþægilegu.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Hér er elíta, um elítu, frá elítu, til elítu Ragnar Kjartansson Skoðun Svona getum komið í veg fyrir að Katrín vinni Björn B. Björnsson Skoðun Villir á sér heimildir Jón Steinar Gunnlaugsson Skoðun Ég kýs femínista á Bessastaði Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun Það er einfalt að vera kosningastjóri Höllu Tómasdóttur Vigdís Jóhannsdóttir Skoðun Erum við að sjúkdómavæða hegðun og höfum við verið að innleiða aumingjagang inn í samfélagið okkar? Davíð Bergmann Skoðun Flestir munu kjósa Katrínu Jakobsdóttur, beint eða óbeint, ef… Reynir Böðvarsson Skoðun Kaldhæðni Katrínar Kristján Hreinsson Skoðun Forsetinn minn Eygló Egilsdóttir Skoðun Varðmenn valdsins Sandra B. Franks Skoðun Skoðun Skoðun Það er einfalt að vera kosningastjóri Höllu Tómasdóttur Vigdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Villir á sér heimildir Jón Steinar Gunnlaugsson skrifar Skoðun Kaldhæðni Katrínar Kristján Hreinsson skrifar Skoðun Það á að kjósa með Exi Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Það er nú bara þannig með hann Jón... Hjördís Sjafnar Ingimundardóttir skrifar Skoðun Katrínu sem forseta. Eiríkur Finnur Greipsson skrifar Skoðun Óvelkomið Evrópumet Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Flestir munu kjósa Katrínu Jakobsdóttur, beint eða óbeint, ef… Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Breiðar axlir og stór hjörtu Ingunn Rós Kristjánsdóttir ,Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hér er elíta, um elítu, frá elítu, til elítu Ragnar Kjartansson skrifar Skoðun Ég kýs femínista á Bessastaði Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Varðmenn valdsins Sandra B. Franks skrifar Skoðun Til varnar líffjölbreytileika Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Sigþórsdóttir skrifar Skoðun Erum við að sjúkdómavæða hegðun og höfum við verið að innleiða aumingjagang inn í samfélagið okkar? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Tækifæri til atvinnuuppbyggingar í haftengdri starfsemi Kjartan Ólafsson skrifar Skoðun Höndlum MS saman Hjördís Ýrr Skúladóttir skrifar Skoðun Forsetinn minn Eygló Egilsdóttir skrifar Skoðun Ísrael verður að hætta að drepa saklausa borgara á Gaza Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Að kjósa með hjartanu! Ásdís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Heilt kjörtímabil án árangurs í loftslagsmálum Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun „Nema í alveg sérstökum tilvikum“ Sigurður Örn Hilmarsson skrifar Skoðun Forseti Íslands – Katrín Jakobsdóttir Guðjón Þórir Sigfússon skrifar Skoðun Baldur er leiðtogi og mannasættir Karl Ágúst Ipsen skrifar Skoðun Fyrir börnin okkar Gunnar Ingi Valgeirsson skrifar Skoðun Stjórnvöld eru stefnulaus í barna- og fjölskyldumálum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Halla Hrund fyrir framtíðina Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir og Sólskinsdrengurinn Margrét Dagmar Ericsdóttir skrifar Skoðun Ferðamálastefna til framtíðar Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Fótbolti og forseti Tómas Ingi Tómasson skrifar Skoðun Taktík. - Fyrir fegurðina og lýðræðið Gunnlaugur Ólafsson skrifar Sjá meira
Undanfarið hafa birst fréttir um eignir og meint vanhæfi nokkurra Hæstaréttardómara. Deila má um starfsaðferðir nefndar um dómarastörf, meint vanhæfi dómaranna, heimild þeirra til fjárfestinga í stórum félögum á markaði og tímasetningar á sölum. Hvað sem því líður þá ættu menn að vera sammála um að verklagið er ótækt. Það grefur enn frekar undan trausti almennings á dómstólum.Nokkur dæmi úr framkvæmdÞað hjálpar ekki umræðunni nú að ýmislegt einkennilegt hefur komið upp í réttarframkvæmd svokallaðra hrunmála á undanförnum árum. Nokkur dæmi af handahófi: Saksóknarar ákæra menn þó þeir hafi gögn undir höndum sem fara gegn fullyrðingum þeirra í ákæru – jafnvel sanna sakleysi sakborninga. Þegar ríkissaksóknari fer yfir kærur vegna slíkra starfshátta rannsóknaraðila þá vísar hún þeim frá en tekur undir að svona „sleifarlag“ sé óheppilegt. Tilteknir eftirlitsaðilar virðast hafa sent inn kærur án lagaheimildar og jafnvel með rökstuðningi sem fer gegn gögnum sem þeir sjálfir hafa undir höndum. Meint brot þessara aðila geta fyrnst fljótt, eða á einu ári, og því yfirleitt ekkert við þeim að gera. Héraðsdómarar hafa veitt sérstökum saksóknara heimildir til húsleitar og símhlerana sem standast svo ekki skoðun þegar inngrip rannsakenda er yfirstaðið. Bankamenn eru dæmdir til fangelsisvistar fyrir umboðssvik þó þeir hafi ekki brotið gegn settum reglum. Búin er til ný regla um „brot gegn óskráðum reglum“. Stjórnarformaður banka er dæmdur sekur þó engin gögn finnist í málinu sem tengja hann við sakarefnið samkvæmt ákæru. Hæstaréttardómarar túlka lög um meinta refsiverða markaðsmisnotkun með gagnályktun frá ákvæðum laga og er krafan um skýrleika refsiheimilda þá orðin ansi teygð. Rökstutt hefur verið að menn séu sakfelldir fyrir annað en þeir eru ákærður fyrir, þ.m.t. í tengslum við innherjasvik. Hæstiréttur sakfellir bankamenn með túlkun á gögnum sem aldrei voru rædd undir rekstri máls. Þrátt fyrir orðalag stjórnarskrár og áður óumdeilda grundvallarreglu sakamálaréttarfars um að refsing geti eingöngu byggst á lögum þar sem allur vafi um túlkun skuli skýrður sakborningi í hag þá lýsir dómari því opinberlega yfir að túlkun refsiheimilda geti stuðst við tíðaranda og vilja samfélagsins á þeim tíma er dómur er upp kveðinn.Ófullkomnir bankamennUmræddir ákærendur og dómarar hafa ekki haft skilning á „sleifarlagi“ bankamanna í aðdraganda hrunsins. Skiptir þá litlu máli þó þeir hafi unnið undir miklum þrýstingi í langan tíma en að lokum þurft að játa sig sigraða þegar bankarnir hrundu í október 2008 – og í flestum tilvikum ekki haft neina fjárhagslega hagsmuni af ákvörðunum sínum eða ákvarðanaleysi. Augljóslega var pottur brotinn fyrir hrun, hvort heldur það varðar grundvöll rekstrar bankanna, einstaka ákvarðanir stjórnenda þeirra, eftirlit með bönkunum, stjórnun peningamála, forsendur matsfyrirtækja, andvaraleysi stjórnmálamanna og aukna skulda- og áhættusækni almennings. En hvað bankamennina (og alla aðra) varðar þá er stór munur á því að hafa rangt fyrir sér eða fremja vísvitandi refsiverð brot.Grundvöllur réttarríkisinsSú grundvallarhugsun réttarríkisins að betra sé að sekur maður gangi laus en að saklaus sitji í fangelsi virðist því miður að einhverju leyti hafa gleymst eða verið ýtt til hliðar við meðhöndlun hrunmála. Sama á við um meginregluna um réttláta málsmeðferð innan hæfilegs tíma.Grunaður í áratug?Af þessum málum hef ég persónulega reynslu og þá ekki bara sem lögmaður. Ég var stjórnarmaður í Kaupþingi banka frá árinu 2003 og til falls bankans í október 2008. Af þeim sökum hef ég verið yfirheyrður í mörg ár um allt og ekki neitt en aldrei verið ákærður fyrir stjórnarstörf mín hjá Kaupþingi. Ég hef þó verið með stöðu grunaðs manns frá árinu 2009. Ég er því í hópi fjölmargra sem hefur verið haldið í svona stöðu svo árum skiptir. Í mínu tilfelli nær þetta tímabil bráðum áratug. Þá var ég ákærður vegna starfa minna sem lögmaður í svokölluðu Exista-máli. Um það kostulega mál geta áhugasamir nálgast allar upplýsingar á vefsíðunni www.einsaer.is.Endurheimt traust á dómstólumÞótt margt gott starf sé unnið hjá dómstólum landsins þá er ástand réttarkerfisins nú óboðlegt. Það verður að búa sómasamlega að dómstólum. Það þarf að tryggja sjálfstæði dómara en umfram allt að virkt eftirlit sé með störfum þeirra – eins og viðgengst í nágrannalöndum. Dómarar ættu að fagna tillögum um aukið eftirlit og gagnsæi um störf þeirra og eignir. Hlutleysi þeirra verður að vera hafið yfir allan vafa. Öðruvísi munu dómstólar ekki öðlast nauðsynlega virðingu og traust í samfélaginu. Dómurum ber jafnframt að hafa virkt eftirlit með saksóknurum, sér í lagi þegar lögmenn sakborninga hafa ekki aðkomu að ákvörðunum dómara. Ef út af bregður þarf ábyrgð bæði dómara og saksóknara að vera raunveruleg. Nú ber enginn þessara aðila ábyrgð á nokkrum hlut og allt reddast einhvern veginn á sleifarlaginu – nema fjölmiðlar komist að einhverju óþægilegu.Þessi grein birtist fyrst í Fréttablaðinu.
Erum við að sjúkdómavæða hegðun og höfum við verið að innleiða aumingjagang inn í samfélagið okkar? Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Erum við að sjúkdómavæða hegðun og höfum við verið að innleiða aumingjagang inn í samfélagið okkar? Davíð Bergmann skrifar
Erum við að sjúkdómavæða hegðun og höfum við verið að innleiða aumingjagang inn í samfélagið okkar? Davíð Bergmann Skoðun