Vegamál á tímum skattahækkana og vantrausts Benedikt S. Benediktsson skrifar 29. apríl 2025 09:33 Um nokkurt skeið hefur andvarp stjórnmálamanna ómað. Þeir segjast hafa áttað sig á að skatttekjur af ökutækjum og eldsneyti dugi ekki til að fylla upp í holurnar í vegunum. Landsmenn hafa keypt sparneytna bíla og borga minni skatta per haus eða bíl. Þannig hefur kerfið verið upp byggt en sanngirni kerfisins segja stjórnmálamennirnir farna út um gluggann. Uppreistar tekjur Það er hin yfirlýsta forsenda stjórnmálanna að skatttekjur af ökutækjum og eldsneyti eigi að hækka og jafnframt að aukast á sama hraða og nemur vexti landsframleiðslu. Ítrekað hefur komið fram af hálfu stjórnvalda að kerfisbreytingum skattlagningar ökutækja og eldsneytis sé ætlað að tryggja að tekjurnar nemi 1,7% af vergri landsframleiðslu. Til að því marki verði náð þurfa tekjurnar að vaxa 13% umfram vöxt landsframleiðslu á næstu árum. Auðsætt er að í þessu felast áform um skattahækkanir. Vegamál eru mikilvæg Það er alveg ljóst að vegamálum hefur ekki verið sinnt af fyrirhyggju. Af fréttum að dæma blasir sú staða við að uppbygging og viðhald vega hefur ekki haldið í við þróun atvinnulífs og þarfir íbúa. Ástandið veldur óhagræði og í sumum tilvikum tjóni sem einstaklingar, fyrirtæki og tryggingafélög bera. Á þetta hefur ítrekað verið bent. Góð vegamannvirki eru ekki aðeins gagnleg m.t.t. þátttöku í samfélaginu og sem trygging fyrir aðgengi að þjónustu heldur eru þau ein helsta forsendna verðmætasköpunar. Við búum ekki öll og störfum við inn- og útflutningshafnir. Vegamál eru því í senn samfélagsmál, efnahagsmál og í raun mikilvægur þáttur grunnþjónustu. Tilvist vegamannvirkja skapar atvinnulífinu tækifæri til tekjuöflunar og góð vegamannvirki stuðla að hagkvæmri nýtingu framleiðsluþátta. Ef þið trúið mér ekki spyrjið bara Vestfirðinga. Skatttekjur umfram útgjöld Á myndinni hér að neðan má sjá samhengi skatttöku af eigendum ökutækja og útgjalda til vegamála frá árinu 2017. Veruleikinn og tölurnar gefa til kynna að stjórnmálamenn hafi staðið frammi fyrir tveimur álitaefnum sem fyrir liggur að þeir hafa ekki ráðið almennilega við, annars vegar forgangsröðun ríkisfjármuna í þágu vegamála og hins vegar að tryggja stöðugleika m.t.t. tekjuöflunar. Ábata einstakra framkvæmda er unnt að draga fram en slíku mati hafa stjórnmálin ekki alltaf fylgt. Fyrir vikið blasir skyndilega við alvarleg innviðskuld og, í huga stjórnmálanna, brött tekjuþörf. Það er ekki ósanngjörn krafa að nægilegu fjármagni sé á hverjum tíma veitt í vegamál. Stjórnvöld þurfa að gæta að sér og huga að áhrifum framkvæmdaþunga á verðlagsþróun en það ætti að vera sjálfsagður hluti fyrirhyggju. Hvert er planið? Ríkisstjórnin hefur kynnt þingmál þar sem lagt er upp með að auka beinar og óbeinar álögur á fyrirtæki og einstaklinga í þágu vega-, umhverfis- og sjávarútvegsmála. Í flestum tilvikum er vísað til orða stefnuyfirlýsingar ríkisstjórnarinnar þar sem því er m.a. lofað að kyrrstaða verði rofin og unnið verði að aukinni verðmætasköpun í atvinnulífi. Þessu ætlar ríkisstjórnin sér m.a. að ná með því að auka fjárfestingu í samgöngum og hefja kraftmiklar framkvæmdir um land allt. Beinum orðum segir „Ríkisstjórnin mun rjúfa kyrrstöðu í jarðgangagerð og vinna á viðhaldsskuld í vegakerfinu.“ Fjármála- og efnahagsráðherra hefur einnig auðnast að koma lykilsetningu fyrir í greinargerð þingsályktunartillögu til fjármálaáætlunar 2025–2029 þar sem kemur fram að innviðaskuld sé farin að hamla verðmætasköpun. Tekjur af veiðigjaldshækkun eiga m.a. að fara í vegagerð um allt land segir á heimasíðu ráðuneytis ráðherrans. Stjórnmálamenn virðast hafi áttað sig á því að samgöngur og vöruflutningar eru mikilvægur hluti virðiskeðju verðmætasköpunar. Getur verið að þeir hafi öðlast skilning á því vörubílstjórar séu ekki að gera það að leik sínum að flytja þungan farm heldur séu þeir í raun virkir þátttakendur í verðmætasköpuninni? Getur verið að þeir hafi áttað sig á því samhengi hlutanna að án samgangna, þ. á m. hagkvæmra vöruflutninga, værum við öll fátækari? Á myndinni hér að neðan ber að líta samanburð framlaga til vegamála samkvæmt þingsályktunartillögu um fjármálaáætlun 2025–2029 og þeirra áforma um skattahækkanir sem hafa verið kynntar undir heitunum kílómetragjald, veiðigjald og viðskiptakerfi ESB með losunarheimildir. Vissulega er þetta aukning framlaga og það er jákvætt. En í hvað á hluti tekjuaukans að fara? Einfaldanir Fyrir stjórnmálin er það ekki sérstaklega góður sölupunktur að flagga skattlagningarviðmiði sem nemur 1,7% af vergri landsframleiðslu. Fæstir skilja merkinguna, niðurstöðuna og hvað þá forsendurnar. Til að mynda er það aldrei rætt að nafnverð landsframleiðslu getur hækkað sökum verðbólgu en árið 2023 óx landsframleiðsla um tæplega 12% að nafnverði en aðeins 5,6% að raunvirði. Á sama tíma hækkuðu skatttekjur af ökutækjum og eldsneyti á um nær 18% milli ára á nafnverði. Af þessum sökum hafa stjórnmálin gripið til einfaldana sem margar fela það í sér að bent er á sökudólga. Fyrri ríkisstjórnir hafa staðið sig illa, rafbílaeigendur og eigendur sparneytinna bíla hafa greitt of lítið, sá sem eitt sinn greiddi lága skatta af kórollunni sinni greiði hlutfallslega háa skatta í dag, vörubílstjórar eru á of þungum bílum og jafnvel að sjávarútvegurinn hafi ekki skilað sínu og þannig tekið þátt í að búa til innviðaskuld. Úr verða markmið á borð við það að fólk og fyrirtæki skuli nú byrja að greiða í samræmi við notkun og þá sérstaklega fyrirtækin. Svo er lofað að taka hart á slíkum hópum með því að gera breytingar á skattkerfum og herða eftirlit. Er til of mikils ætlast að stjórnmálamenn verði hreinskilnir og segi það berum orðum að þeir hyggjast hækka skatta umfram framlög til vegamála? Aðspurð segja stjórnmálin þetta ekki skattahækkanir heldur leiðréttingar, ekki fela í sér landsbyggðarskatta heldur greiðslur inn á innviðaskuldir, ekki grundvallast á óforsjálni stjórnmála heldur viðbrögð við hegðun vörubílstjóra. Undir slíkum skilaboðum getur verið ágætt að líta til orða heimspekingsins Caleb Johnson, í minni eigin þýðingu: Almennt hefur tungutak stjórnmálanna þann tilgang að hafa áhrif á tilfinningu manna fyrir aðstæðum og atburðum þannig að gagnist hagsmunum stjórnmálamanna og flokkum þeirra óháð því hvort hagsmunirnir samræmist hagsmunum tilheyrenda. Tungutakinu er ekki ætlað að stuðla að því að mál verði tekin til íhugunar og skoðunar heldur að leysa stjórnmálin undan slíkum verkefnum. Í verstu tilvikunum er lítill eða engin áhugi á því að samræmi ríki milli orða og veruleika. Merking orða hefur þá vikið fyrir tilætluðum áhrifum; sannleikurinn orðið metnaði undirsettur. Skattar eru skattar þó einhverjir haldi öðru fram. Skattar sem rata út í verðlag og leggjast þannig óbeina byrði á þegnana, m.a. úti á landi, eru líka skattar. Og þegar skattar hækka þá hækka þeir. Alþingi ákveður einhliða að þeir skuli á lagðir og greiðsluskylda skatta er ekki háð einhverskonar samkomulagi eða veittri þjónustu. Það er ekki til neitt sem heitir leiðréttingarregla í skattarétti. Þú tryggir ekki eftir á Þegar stjórnmálin halda því á lofti að skattar skuli nú byrja að renna til vegamála skapast væntingar. Vandi stjórnmálanna kristallast hins vegar í vantrausti sem ríkir gagnvart því loforði sem hefur reglulega verið gefið og er nú endurgefið í tengslum við ýmsar skattahækkanir, þ.e. að tekjur af skattlagningu ökutækja og eldsneytis verði nýttar við uppbyggingu og viðhald samgöngumannvirkja. Eigi einhver sátt að ríkja verður hreinlega til þess að koma að veitt verði trygging fyrir því að tekjurnar renni sannarlega til þess verkefnis að tryggja íbúum landsins betri samgöngur og atvinnurekendum betra færi á að sinna verðmætasköpun. Höfundur: Benedikt S. Benediktsson, framkvæmdastjóri SVÞ – Samtaka verslunar og þjónustu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Benedikt S. Benediktsson Vegagerð Samgöngur Mest lesið Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Klaufaskapur og reynsluleysi? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig spyr ég gervigreind til að fá besta svarið? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Afstæði ábyrgðar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen skrifar Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson skrifar Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Um nokkurt skeið hefur andvarp stjórnmálamanna ómað. Þeir segjast hafa áttað sig á að skatttekjur af ökutækjum og eldsneyti dugi ekki til að fylla upp í holurnar í vegunum. Landsmenn hafa keypt sparneytna bíla og borga minni skatta per haus eða bíl. Þannig hefur kerfið verið upp byggt en sanngirni kerfisins segja stjórnmálamennirnir farna út um gluggann. Uppreistar tekjur Það er hin yfirlýsta forsenda stjórnmálanna að skatttekjur af ökutækjum og eldsneyti eigi að hækka og jafnframt að aukast á sama hraða og nemur vexti landsframleiðslu. Ítrekað hefur komið fram af hálfu stjórnvalda að kerfisbreytingum skattlagningar ökutækja og eldsneytis sé ætlað að tryggja að tekjurnar nemi 1,7% af vergri landsframleiðslu. Til að því marki verði náð þurfa tekjurnar að vaxa 13% umfram vöxt landsframleiðslu á næstu árum. Auðsætt er að í þessu felast áform um skattahækkanir. Vegamál eru mikilvæg Það er alveg ljóst að vegamálum hefur ekki verið sinnt af fyrirhyggju. Af fréttum að dæma blasir sú staða við að uppbygging og viðhald vega hefur ekki haldið í við þróun atvinnulífs og þarfir íbúa. Ástandið veldur óhagræði og í sumum tilvikum tjóni sem einstaklingar, fyrirtæki og tryggingafélög bera. Á þetta hefur ítrekað verið bent. Góð vegamannvirki eru ekki aðeins gagnleg m.t.t. þátttöku í samfélaginu og sem trygging fyrir aðgengi að þjónustu heldur eru þau ein helsta forsendna verðmætasköpunar. Við búum ekki öll og störfum við inn- og útflutningshafnir. Vegamál eru því í senn samfélagsmál, efnahagsmál og í raun mikilvægur þáttur grunnþjónustu. Tilvist vegamannvirkja skapar atvinnulífinu tækifæri til tekjuöflunar og góð vegamannvirki stuðla að hagkvæmri nýtingu framleiðsluþátta. Ef þið trúið mér ekki spyrjið bara Vestfirðinga. Skatttekjur umfram útgjöld Á myndinni hér að neðan má sjá samhengi skatttöku af eigendum ökutækja og útgjalda til vegamála frá árinu 2017. Veruleikinn og tölurnar gefa til kynna að stjórnmálamenn hafi staðið frammi fyrir tveimur álitaefnum sem fyrir liggur að þeir hafa ekki ráðið almennilega við, annars vegar forgangsröðun ríkisfjármuna í þágu vegamála og hins vegar að tryggja stöðugleika m.t.t. tekjuöflunar. Ábata einstakra framkvæmda er unnt að draga fram en slíku mati hafa stjórnmálin ekki alltaf fylgt. Fyrir vikið blasir skyndilega við alvarleg innviðskuld og, í huga stjórnmálanna, brött tekjuþörf. Það er ekki ósanngjörn krafa að nægilegu fjármagni sé á hverjum tíma veitt í vegamál. Stjórnvöld þurfa að gæta að sér og huga að áhrifum framkvæmdaþunga á verðlagsþróun en það ætti að vera sjálfsagður hluti fyrirhyggju. Hvert er planið? Ríkisstjórnin hefur kynnt þingmál þar sem lagt er upp með að auka beinar og óbeinar álögur á fyrirtæki og einstaklinga í þágu vega-, umhverfis- og sjávarútvegsmála. Í flestum tilvikum er vísað til orða stefnuyfirlýsingar ríkisstjórnarinnar þar sem því er m.a. lofað að kyrrstaða verði rofin og unnið verði að aukinni verðmætasköpun í atvinnulífi. Þessu ætlar ríkisstjórnin sér m.a. að ná með því að auka fjárfestingu í samgöngum og hefja kraftmiklar framkvæmdir um land allt. Beinum orðum segir „Ríkisstjórnin mun rjúfa kyrrstöðu í jarðgangagerð og vinna á viðhaldsskuld í vegakerfinu.“ Fjármála- og efnahagsráðherra hefur einnig auðnast að koma lykilsetningu fyrir í greinargerð þingsályktunartillögu til fjármálaáætlunar 2025–2029 þar sem kemur fram að innviðaskuld sé farin að hamla verðmætasköpun. Tekjur af veiðigjaldshækkun eiga m.a. að fara í vegagerð um allt land segir á heimasíðu ráðuneytis ráðherrans. Stjórnmálamenn virðast hafi áttað sig á því að samgöngur og vöruflutningar eru mikilvægur hluti virðiskeðju verðmætasköpunar. Getur verið að þeir hafi öðlast skilning á því vörubílstjórar séu ekki að gera það að leik sínum að flytja þungan farm heldur séu þeir í raun virkir þátttakendur í verðmætasköpuninni? Getur verið að þeir hafi áttað sig á því samhengi hlutanna að án samgangna, þ. á m. hagkvæmra vöruflutninga, værum við öll fátækari? Á myndinni hér að neðan ber að líta samanburð framlaga til vegamála samkvæmt þingsályktunartillögu um fjármálaáætlun 2025–2029 og þeirra áforma um skattahækkanir sem hafa verið kynntar undir heitunum kílómetragjald, veiðigjald og viðskiptakerfi ESB með losunarheimildir. Vissulega er þetta aukning framlaga og það er jákvætt. En í hvað á hluti tekjuaukans að fara? Einfaldanir Fyrir stjórnmálin er það ekki sérstaklega góður sölupunktur að flagga skattlagningarviðmiði sem nemur 1,7% af vergri landsframleiðslu. Fæstir skilja merkinguna, niðurstöðuna og hvað þá forsendurnar. Til að mynda er það aldrei rætt að nafnverð landsframleiðslu getur hækkað sökum verðbólgu en árið 2023 óx landsframleiðsla um tæplega 12% að nafnverði en aðeins 5,6% að raunvirði. Á sama tíma hækkuðu skatttekjur af ökutækjum og eldsneyti á um nær 18% milli ára á nafnverði. Af þessum sökum hafa stjórnmálin gripið til einfaldana sem margar fela það í sér að bent er á sökudólga. Fyrri ríkisstjórnir hafa staðið sig illa, rafbílaeigendur og eigendur sparneytinna bíla hafa greitt of lítið, sá sem eitt sinn greiddi lága skatta af kórollunni sinni greiði hlutfallslega háa skatta í dag, vörubílstjórar eru á of þungum bílum og jafnvel að sjávarútvegurinn hafi ekki skilað sínu og þannig tekið þátt í að búa til innviðaskuld. Úr verða markmið á borð við það að fólk og fyrirtæki skuli nú byrja að greiða í samræmi við notkun og þá sérstaklega fyrirtækin. Svo er lofað að taka hart á slíkum hópum með því að gera breytingar á skattkerfum og herða eftirlit. Er til of mikils ætlast að stjórnmálamenn verði hreinskilnir og segi það berum orðum að þeir hyggjast hækka skatta umfram framlög til vegamála? Aðspurð segja stjórnmálin þetta ekki skattahækkanir heldur leiðréttingar, ekki fela í sér landsbyggðarskatta heldur greiðslur inn á innviðaskuldir, ekki grundvallast á óforsjálni stjórnmála heldur viðbrögð við hegðun vörubílstjóra. Undir slíkum skilaboðum getur verið ágætt að líta til orða heimspekingsins Caleb Johnson, í minni eigin þýðingu: Almennt hefur tungutak stjórnmálanna þann tilgang að hafa áhrif á tilfinningu manna fyrir aðstæðum og atburðum þannig að gagnist hagsmunum stjórnmálamanna og flokkum þeirra óháð því hvort hagsmunirnir samræmist hagsmunum tilheyrenda. Tungutakinu er ekki ætlað að stuðla að því að mál verði tekin til íhugunar og skoðunar heldur að leysa stjórnmálin undan slíkum verkefnum. Í verstu tilvikunum er lítill eða engin áhugi á því að samræmi ríki milli orða og veruleika. Merking orða hefur þá vikið fyrir tilætluðum áhrifum; sannleikurinn orðið metnaði undirsettur. Skattar eru skattar þó einhverjir haldi öðru fram. Skattar sem rata út í verðlag og leggjast þannig óbeina byrði á þegnana, m.a. úti á landi, eru líka skattar. Og þegar skattar hækka þá hækka þeir. Alþingi ákveður einhliða að þeir skuli á lagðir og greiðsluskylda skatta er ekki háð einhverskonar samkomulagi eða veittri þjónustu. Það er ekki til neitt sem heitir leiðréttingarregla í skattarétti. Þú tryggir ekki eftir á Þegar stjórnmálin halda því á lofti að skattar skuli nú byrja að renna til vegamála skapast væntingar. Vandi stjórnmálanna kristallast hins vegar í vantrausti sem ríkir gagnvart því loforði sem hefur reglulega verið gefið og er nú endurgefið í tengslum við ýmsar skattahækkanir, þ.e. að tekjur af skattlagningu ökutækja og eldsneytis verði nýttar við uppbyggingu og viðhald samgöngumannvirkja. Eigi einhver sátt að ríkja verður hreinlega til þess að koma að veitt verði trygging fyrir því að tekjurnar renni sannarlega til þess verkefnis að tryggja íbúum landsins betri samgöngur og atvinnurekendum betra færi á að sinna verðmætasköpun. Höfundur: Benedikt S. Benediktsson, framkvæmdastjóri SVÞ – Samtaka verslunar og þjónustu.
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun