Flosi og Nóbelsverðlaunin í hagfræði Halldór Benjamín Þorbergsson skrifar 27. október 2021 13:01 Framkvæmdastjóri Starfsgreinasambandsins (SGS) skrifaði nýlega ágætis grein hér á Vísi og óskaði eftir vitrænni umræðu um hvernig mætti bæta hag landsmanna. Það er auðvelt að verða við þeirri bón. Í grein Flosa leggur hann út frá rannsóknum þriggja hagfræðinga sem deildu Nóbelsverðlaununum í ár. Þeir sýndu meðal annars hvernig hægt væri notfæra sér náttúrulegar tilraunir og hvernig draga mætti ályktanir af þeim, svo sem á sviði vinnumarkaðshagfræði. Eðli máls samkvæmt er vandkvæðum bundið að framkvæma stýrðar tilraunir á sviði hagfræði þar sem áhrif stefnubreytinga eða efnahagslegra atburða eru könnuð. Sem dæmi þykir ekki siðferðislega réttlætanlegt að beita tiltekinn hóp efnahagslegri harðneskju eingöngu til að kanna möguleg áhrif hennar. Því brugðu verðlaunahafarnir á það ráð að nota „náttúrulegar“ breytingar sem áttu sér stað til að greina áhrif þeirra á þann hóp sem fyrir þeim varð í samanburði við aðra hópa sem upplifðu ekki sömu breytingar – svokallaðar náttúrulegar tilraunir. Ein sú frægasta slíkra rannsókna er sú sem Alan Krueger heitinn og David Card, nýkrýndur Nóbelsverðlaunahafi, framkvæmdu til að kanna tengsl hækkunar lágmarkslauna á atvinnustig á skyndibitastöðum í New Jersey og Pennsylvaniu. Lágmarkslaun höfðu verið hækkuð í New Jersey en ekki Pennsylvaniu, sem gaf tilefni til að kanna ólík áhrif á vinnumarkaðinn milli landshluta. Með mikilli einföldun má segja að þrátt fyrir að lágmarkslaun höfðu verið hækkuð í New Jersey jókst atvinnustig á skyndibitastöðum þar lítillega, þvert á vænt áhrif. Frjálslegar túlkanir Sumir hafa kosið að nýta tækifærið til að ranglega túlka niðurstöður þeirra Krueger og Card á þá leið að sannað hafi verið að hækkun lágmarkslauna auki ekki atvinnuleysi. Þetta er ekki ályktun sem óhætt er að draga af þessari rannsókn, sem hefur raunar hlotið ýmiss konar verðskuldaða gagnrýni þó að hún hafi myndað áhugavert púsl í ráðgátunni um margslungið gangverk vinnumarkaðar. Sem dæmi um gagnrýni má nefna að ákvörðunin um hækkun lágmarkslauna var tekin tveimur árum áður en breytingin tók gildi, en rannsakendurnir skoðuðu aðeins breytingu í atvinnustigi yfir stutt tímabil þegar lögin tóku gildi, þrátt fyrir að atvinnurekendur hefðu haft mun lengri tíma til undirbúnings. Veitingastaðirnir í Pennsylvaniu, þar sem lágmarkslaun voru ekki hækkuð, voru með fleiri starfsmenn að meðaltali en þeir í New Jersey. Þá mætti ætla að taka hefði þurft tillit til þess að á sama tíma og rannsóknin var framkvæmd gekk efnahagsleg niðursveifla yfir svæðið. Á meðan veitingastaðir í Pennsylvaniu fækkuðu starfsfólki, hækkuðu þeir í New Jersey verð á matseðlinum. Viðbrögð við þrengingunum voru því af ólíkum toga. Fleiri þætti mætti nefna sem gefa augljóst tilefni til að forðast að draga of víðtækar ályktanir um áhrif lágmarkslauna á vinnumarkað af þessari tilteknu rannsókn. Réttilega mætti álykta að rannsóknin sýni að hækkun lágmarkslauna þurfi ekki endilega að hafa aukið atvinnuleysi í för með sér undir öllum kringumstæðum. Eins og við er að búast hafa fjölmargar rannsóknir á sama sviði aðra sögu að segja, en í reynd eru kringumstæður í náttúrulegum tilraunum oft flóknar og niðurstöður þeirra munu aldrei ótvírætt sanna orsaksamhengi. Verð hefur áhrif á magn Grundvallarkenningar í hagfræði og heilbrigð skynsemi segja okkur að verð hefur áhrif á magn – eftir því sem verð á vöru og þjónustu hækkar er jafnan minna magn keypt. Sú almenna regla gildir á vinnumarkaði eins og öðrum mörkuðum. Þó ber ávallt að hafa aðstæður á hverjum stað og tíma í huga þegar áhrif verðbreytinga eru metin. Ef lágmarkslaun eru til dæmis langt undir þeim launum sem myndu skapa jafnvægi á vinnumarkaði er ólíklegt að lítilleg hækkun þeirra myndi hafa mælanleg áhrif á atvinnustig. Ef þau yrðu hins vegar færð langt fyrir ofan jafnvægisverð myndu þau að líkindum gjörbreyta rekstrarforsendum fjölmargra fyrirtækja, hafa veruleg áhrif á vinnumarkað og stuðla að fækkun starfa. Hjá sumum virðist alltaf tilefni til að hækka lægstu laun óháð öllum öðrum efnahagslegum kringumstæðum, skatt- og bótakerfum, framleiðni starfanna, kaupmætti, kröfum um umbun fyrir menntun og reynslu eða getu fyrirtækja til að standa undir launakostnaði. Ekki má heldur vanmeta kosti fjölbreyttra byrjendastarfa fyrir þau sem eru að stíga sín fyrstu skref á vinnumarkaði og vilja tækifæri til að vinna þó kaupgjaldið sé ekki hátt í fyrstu. Of há lágmarkslaun geta þurrkað út fjölda slíkra starfa og þannig svipt þennan hóp verðmætum tækifærum til að afla sér þekkingar, reynslu og tengsla. Sígandi lukka er best Það er sameiginleg sýn aðila vinnumarkaðar að lífskjör landsmanna taki stöðugum bata, ekki síst þeirra sem standa höllum fæti. Vel hefur tekist til á alla mælikvarða. Fá lönd í heiminum standast íslenskan samanburð þegar kemur að launakjörum, hvort sem litið er til meðallauna eða lægstu launa. Hlutdeild launafólks í verðmætasköpun er hvergi hærri en á Íslandi. Þetta er staðreynd sem íslensk stéttarfélög ættu að halda á lofti í stað þess að gera lítið úr. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Halldór Benjamín Þorbergsson Vinnumarkaður Mest lesið Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir skrifar Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson skrifar Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir skrifar Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson skrifar Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Sjá meira
Framkvæmdastjóri Starfsgreinasambandsins (SGS) skrifaði nýlega ágætis grein hér á Vísi og óskaði eftir vitrænni umræðu um hvernig mætti bæta hag landsmanna. Það er auðvelt að verða við þeirri bón. Í grein Flosa leggur hann út frá rannsóknum þriggja hagfræðinga sem deildu Nóbelsverðlaununum í ár. Þeir sýndu meðal annars hvernig hægt væri notfæra sér náttúrulegar tilraunir og hvernig draga mætti ályktanir af þeim, svo sem á sviði vinnumarkaðshagfræði. Eðli máls samkvæmt er vandkvæðum bundið að framkvæma stýrðar tilraunir á sviði hagfræði þar sem áhrif stefnubreytinga eða efnahagslegra atburða eru könnuð. Sem dæmi þykir ekki siðferðislega réttlætanlegt að beita tiltekinn hóp efnahagslegri harðneskju eingöngu til að kanna möguleg áhrif hennar. Því brugðu verðlaunahafarnir á það ráð að nota „náttúrulegar“ breytingar sem áttu sér stað til að greina áhrif þeirra á þann hóp sem fyrir þeim varð í samanburði við aðra hópa sem upplifðu ekki sömu breytingar – svokallaðar náttúrulegar tilraunir. Ein sú frægasta slíkra rannsókna er sú sem Alan Krueger heitinn og David Card, nýkrýndur Nóbelsverðlaunahafi, framkvæmdu til að kanna tengsl hækkunar lágmarkslauna á atvinnustig á skyndibitastöðum í New Jersey og Pennsylvaniu. Lágmarkslaun höfðu verið hækkuð í New Jersey en ekki Pennsylvaniu, sem gaf tilefni til að kanna ólík áhrif á vinnumarkaðinn milli landshluta. Með mikilli einföldun má segja að þrátt fyrir að lágmarkslaun höfðu verið hækkuð í New Jersey jókst atvinnustig á skyndibitastöðum þar lítillega, þvert á vænt áhrif. Frjálslegar túlkanir Sumir hafa kosið að nýta tækifærið til að ranglega túlka niðurstöður þeirra Krueger og Card á þá leið að sannað hafi verið að hækkun lágmarkslauna auki ekki atvinnuleysi. Þetta er ekki ályktun sem óhætt er að draga af þessari rannsókn, sem hefur raunar hlotið ýmiss konar verðskuldaða gagnrýni þó að hún hafi myndað áhugavert púsl í ráðgátunni um margslungið gangverk vinnumarkaðar. Sem dæmi um gagnrýni má nefna að ákvörðunin um hækkun lágmarkslauna var tekin tveimur árum áður en breytingin tók gildi, en rannsakendurnir skoðuðu aðeins breytingu í atvinnustigi yfir stutt tímabil þegar lögin tóku gildi, þrátt fyrir að atvinnurekendur hefðu haft mun lengri tíma til undirbúnings. Veitingastaðirnir í Pennsylvaniu, þar sem lágmarkslaun voru ekki hækkuð, voru með fleiri starfsmenn að meðaltali en þeir í New Jersey. Þá mætti ætla að taka hefði þurft tillit til þess að á sama tíma og rannsóknin var framkvæmd gekk efnahagsleg niðursveifla yfir svæðið. Á meðan veitingastaðir í Pennsylvaniu fækkuðu starfsfólki, hækkuðu þeir í New Jersey verð á matseðlinum. Viðbrögð við þrengingunum voru því af ólíkum toga. Fleiri þætti mætti nefna sem gefa augljóst tilefni til að forðast að draga of víðtækar ályktanir um áhrif lágmarkslauna á vinnumarkað af þessari tilteknu rannsókn. Réttilega mætti álykta að rannsóknin sýni að hækkun lágmarkslauna þurfi ekki endilega að hafa aukið atvinnuleysi í för með sér undir öllum kringumstæðum. Eins og við er að búast hafa fjölmargar rannsóknir á sama sviði aðra sögu að segja, en í reynd eru kringumstæður í náttúrulegum tilraunum oft flóknar og niðurstöður þeirra munu aldrei ótvírætt sanna orsaksamhengi. Verð hefur áhrif á magn Grundvallarkenningar í hagfræði og heilbrigð skynsemi segja okkur að verð hefur áhrif á magn – eftir því sem verð á vöru og þjónustu hækkar er jafnan minna magn keypt. Sú almenna regla gildir á vinnumarkaði eins og öðrum mörkuðum. Þó ber ávallt að hafa aðstæður á hverjum stað og tíma í huga þegar áhrif verðbreytinga eru metin. Ef lágmarkslaun eru til dæmis langt undir þeim launum sem myndu skapa jafnvægi á vinnumarkaði er ólíklegt að lítilleg hækkun þeirra myndi hafa mælanleg áhrif á atvinnustig. Ef þau yrðu hins vegar færð langt fyrir ofan jafnvægisverð myndu þau að líkindum gjörbreyta rekstrarforsendum fjölmargra fyrirtækja, hafa veruleg áhrif á vinnumarkað og stuðla að fækkun starfa. Hjá sumum virðist alltaf tilefni til að hækka lægstu laun óháð öllum öðrum efnahagslegum kringumstæðum, skatt- og bótakerfum, framleiðni starfanna, kaupmætti, kröfum um umbun fyrir menntun og reynslu eða getu fyrirtækja til að standa undir launakostnaði. Ekki má heldur vanmeta kosti fjölbreyttra byrjendastarfa fyrir þau sem eru að stíga sín fyrstu skref á vinnumarkaði og vilja tækifæri til að vinna þó kaupgjaldið sé ekki hátt í fyrstu. Of há lágmarkslaun geta þurrkað út fjölda slíkra starfa og þannig svipt þennan hóp verðmætum tækifærum til að afla sér þekkingar, reynslu og tengsla. Sígandi lukka er best Það er sameiginleg sýn aðila vinnumarkaðar að lífskjör landsmanna taki stöðugum bata, ekki síst þeirra sem standa höllum fæti. Vel hefur tekist til á alla mælikvarða. Fá lönd í heiminum standast íslenskan samanburð þegar kemur að launakjörum, hvort sem litið er til meðallauna eða lægstu launa. Hlutdeild launafólks í verðmætasköpun er hvergi hærri en á Íslandi. Þetta er staðreynd sem íslensk stéttarfélög ættu að halda á lofti í stað þess að gera lítið úr. Höfundur er framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins.
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun
Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar
Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar
Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun