
Nokkurra orða breyting varð að stórum mistökum
„Ákvæði upplýsingalaga og ákvæði 18.–21. gr. laga nr. 77/2000, um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga, gilda ekki á meðan rannsóknarnefnd er að störfum. Sama gildir um ákvæði stjórnsýslulaga, nema sérstaklega sé til þeirra vísað í þessum lögum.“
Með þessu ákvæði eru upplýsingalög, greinar 18-21 í persónuverndarlögum og langflestar greinar stjórnsýslulaga ógildar á meðan rannsóknarnefndir eru að störfum. Þetta þýðir að með þingsályktun getur Alþingi tekið úr sambandi afar mikilvæg réttindi sem gerir borgurum og fjölmiðlum kleift að stunda aðhald gagnvart hinu opinbera og sækja rétt sinn.
Góðu og slæmu fréttirnar eru þær að hér var ekki um viljaverk að ræða. Góði hluti þeirra er að allir héldu áfram að veita upplýsingar í samræmi við anda upplýsingalaga og persónuverndarlaga og stjórnsýslan hélt áfram eins og ekkert hefði í skorist. Réttarkerfið er sett upp þannig að í stað þess að allir séu réttlausir er horfið til svokallaðra óskráðra meginreglna en það vekur samt upp lagalega óvissu. Slæmi hluti fréttanna er sá að mistökin komust í gegnum Alþingi og svo virðist vera að enginn hafi minnst á þau opinberlega áður en þau urðu að lögum.
Uppgötvaði ekki mistökin
Sagan byrjaði þegar forsætisnefnd Alþingis setti fram frumvarp um rannsóknarnefndir desember 2010 og þar hljóðaði þetta svo (þingskjal 426 á 139. löggjafarþingi):
„Ákvæði upplýsingalaga og ákvæði 18.–21. gr. laga nr. 77/2000, um persónuvernd og meðferð persónuupplýsinga, gilda ekki um störf rannsóknarnefndar. Sama gildir um ákvæði stjórnsýslulaga og laga um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins, nema sérstaklega sé til þeirra vísað í þessum lögum.“ (Parturinn með lögum um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins var fjarlægður síðar í ferlinu.)
Þar var hugmyndin sú að afgreiðsla beiðna um upplýsingar frá rannsóknarnefndum gætu tafið rannsóknir og jafnvel skaðað rannsóknarhagsmuni. Í febrúarmánuði 2011 kemur allsherjarnefnd Alþingis fram með sitt álit ásamt breytingartillögum. Í umfjöllun um frumvarpið vill nefndin að aðilar mála sem rannsóknarnefndir hafa til skoðunar hafi rétt samkvæmt lögum að biðja um upplýsingarnar eftir að þær hafi lokið störfum.
Hins vegar leggur nefndin til eftirfarandi breytingartillögu (þingskjal 895 á 139. löggjafarþingi):
„Í stað orðanna „um störf rannsóknarnefndar“ í 1. málsl. 1. mgr. komi: á meðan rannsóknarnefnd er að störfum.“
Raunáhrif tillögunnar voru að í stað þess að takmarka rétt þeirra sem voru undir rannsókn eingöngu, var því breytt þannig að enginn hér á landi hefði þann rétt, og ekki eingöngu gagnvart rannsóknarnefndum. Ekki bætir úr skák að hið breytta frumvarp fór aftur til nefndarinnar og lagði hún til frekari breytingar á þessum sama hluta frumvarpsins án þess að hún hefði uppgötvað mistökin.
Í lagatúlkun er almenna reglan sú að lagatextinn er það sem gildir. Greinargerðir frumvarpa og nefndarálit eru eingöngu til skýringar sem þýðir að jafnvel þótt ætlan allsherjarnefndar hafi verið önnur, þá er raunin sú að um tíma voru engin upplýsingalög í gildi, heldur ekki nokkur ákvæði persónuverndarlaga og þar að auki voru langflestar greinar stjórnsýslulaga ógildar.
Stundum þarf bara ein mistök í einni línu til þess að skaða rétt okkar með afdrifaríkum hætti.
Skoðun

Þar sem fegurðin ríkir ein
Halldór Eiríksson skrifar

Þjórsárver ekki þess virði?
Þorgerður María Þorbjarnardóttir skrifar

Svo verði Íslands ástkæra byggð ei öðrum þjóðum háð
Anton Guðmundsson skrifar

Tíu staðreyndir um íslenskt samfélag
Snorri Másson skrifar

Hættuleg utanríkisstefna forseta Bandaríkjanna
Kristján Reykjalín Vigfússon skrifar

(orku)Sjálfstæði þjóðar
Benedikt Kristján Magnússon skrifar

Samræmd próf
Jón Torfi Jónasson skrifar

Opið bréf til ráðherra Flokks fólksins, vegna vanda söngnáms
Aileen Soffía Svensdóttir skrifar

Gervigreind sem jafnréttistæki: Skóli án aðgreiningar
Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar

Verða boðaðar kjarabætur örorkulífeyristaka að veruleika eða ekki?
Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar

Þjónusta við konur með endómetríósu tryggð
Alma D. Möller skrifar

Húsnæðisöryggi – Sameiginleg ábyrgð
Kolbrún Halldórsdóttir skrifar

Sóun á Alþingi
Lovísa Oktovía Eyvindsdóttir skrifar

Veiðigjöldin leiðrétt
Hanna Katrín Friðriksson skrifar

Hvar er mennskan?
Ægir Máni Bjarnason skrifar

Hjúkrunarfræðingar í takt við nýja tíma
Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar

NPA miðstöðin 15 ára
Hallgrímur Eymundsson,Þorbera Fjölnisdóttir skrifar

Umhverfisráðherra á réttri leið
Jóhannes Þór Skúlason skrifar

Norðurþing treður yfir varnaðarorð og eignarrétt
Árni Björn Kristbjörnsson skrifar

Lífið í bænum - fyrir suma
Sigurður Kári Harðarson skrifar

Hver á arðinn af sjávarútvegsauðlindinni?
Einar G. Harðarson skrifar

Þegar dómarar eru hluti af vandanum og bókun 35
Sigríður Svanborgardóttir skrifar

Samræmt námsmat er ekki hindrun heldur hjálpartæki
Eiríkur Ólafsson skrifar

Aflögufærir, hafið samband við söngskóla í neyð
Gunnar Guðbjörnsson skrifar

Að neyðast til að meta sína eigin umsókn í opinberan sjóð
Bogi Ragnarsson skrifar

Tími vindorku á Íslandi – Hvað þyrfti til að koma í veg fyrir raforkuskerðingar?
Edvald Edvaldsson skrifar

Fimm ár í feluleik
Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar

Sunnudagsblús ríkisstjórnarinnar
Jens Garðar Helgason skrifar

Hver er í raun í fýlu?
Daði Freyr Ólafsson skrifar

Tálsýn um hugsun
Þorsteinn Siglaugsson skrifar