Hún var stórkostleg hún mamma

Tinna Gunnlaugsdóttir tekur á móti blaðamanni og ljósmyndara á heimili sínu, sem er í forkunnarfallegu húsi frá 1903. Reyndar er viðbygging, sem við komum okkur fyrir í, nýrri. Þaðan er opið út í bakgarð með trjám og blómstrandi laukum og sólskinið flæðir inn um dyrnar. Á skáp, innan um blómvendi og samúðarkort, er mynd í fallegum viðarramma af móður Tinnu, Herdísi Þorvaldsdóttur leikkonu, sem kvaddi þennan heim fyrir nokkrum dögum og hélt á ný svið.

Ljúft og skylt að leika fyrir mömmu

Tinna segir þær mæðgur hafa verið mjög nánar. „Það eru forréttindi að fá að upplifa móður sína bæði sem móður og náinn félaga og vin og líka að fá að sjá hana í sinni list, læra af henni, vinna með henni og standa jafnfætis henni á sviðinu. Hún var stórkostleg hún mamma og það var yndislegt að alast upp á því menningarheimili sem hún og pabbi sköpuðu. Þau voru bæði listunnendur." Hún kveðst hafa verið yngsta barn þeirra af fjórum. „Mamma eignaðist fjögur börn á sex árum, samt var hún alltaf í fullu starfi í Þjóðleikhúsinu. Þar átti hún 63 ára feril. Hún elskaði leikhúsið og það má eiginlega segja að hún hafi verið burðarstoðin í starfsemi Þjóðleikhússins frá upphafi. Raunar stóð hún fyrst á sviði aðeins níu ára gömul í Gúttó í Hafnarfirði, svo leiklistarferillinn spannaði í raun heil áttatíu ár."

Þegar Herdís var ráðin í hlutverkið í Karma fyrir fugla sem frumsýnt var í byrjun mars, var hún með ákveðna fyrirvara að sögn Tinnu.

„Hún sagði „Jú, ég vil gjarnan gera þetta ef ég lifi," en bað mig jafnframt að vera sinn staðgengill ef eitthvað kæmi upp á. Auðvitað reiknaði enginn með því, mamma var vön að ljúka því sem hún tók að sér, en mér er auðvitað bæði ljúft og skylt að verða við bón hennar úr því sem komið er."

Ögranir hefur ekki skort

Tinna er enginn viðvaningur á sviði. Hún var leikkona við Þjóðleikhúsið í 25 ár áður en hún varð Þjóðleikhússtjóri. „Starf Þjóðleikhússtjóra hefur verið áskorun frá upphafi," segir hún. „Fyrstu árin fóru í viðamiklar utanhússviðgerðir, samhliða því að endurskipuleggja reksturinn. Svo þegar allt var komið í gott jafnvægi skall á með kreppu og í kjölfarið gífurlegum niðurskurði fjármagns til starfseminnar, þannig að ekki hefur skort ögranir."

Nýlega kom út ársskýrsla Þjóðleikhússins fyrir árið 2012. Hún sýnir að rekstur leikhússins gekk vel á síðasta ári. Sjaldan eða aldrei hafa fleiri gestir sótt leiksýningar þar á einu rekstrarári, sjálfsaflatekjur hafa aldrei vegið hlutfallslega meira í rekstrinum og ekkert leikhús hefur áður fengið jafnmargar tilnefningar til Grímuverðlaunanna. Tinna segir ekkert launungarmál að þetta hafi verið erfiður tími og hann hafi kallað á fórnir.

„Við lögðum þá línu að slá hvergi af í listrænum metnaði en erum að reka leikhúsið fyrir þriðjungi minna fé en fyrir örfáum árum. Okkur hefur tekist að halda sjó og það er mikilvægt að halda því til haga að þessi árangur hefði ekki náðst nema vegna þess að við erum með frábæra listamenn og einstaklega gott starfsfólk sem elskar leikhúsið og listina og er þess vegna tilbúið til að leggja heilmikið á sig. En það er alltaf spurning hversu lengi fólk getur staðið undir miklu álagi og hvenær við erum komin að þolmörkum."

Ekki má gleymast að Þjóðleikhúsið er eign íslensku þjóðarinnar og lykilstofnun í leiklist. „Þetta er fyrsta húsið sem byggt var sérstaklega til að hýsa listastarfsemi í landinu og bygging þess varð á sinn hátt táknmynd þess menningarlega sjálfstæðis sem þjóðin sóttist eftir," segir Tinna. „Við getum öll verið stolt af Þjóðleikhúsinu og því starfi sem þar hefur verið unnið í gegnum áratugina og verðum að vera þess umkomin að standa vörð um lykilstofnanir í menningunni, hvernig sem árar. Það er einfaldlega skylda okkar."

Áhugi á leiklist er mikill á Íslandi.

Tinna segir að þann áhuga beri að virða og hann komi ekki til af sjálfu sér. „Lykillinn er að mínu viti sá að okkur hefur tekist að standa vel að leikhúsuppeldi og þar hefur Þjóðleikhúsið gegnt stóru hlutverki frá upphafi. Foreldrar fara með börnin sín ung í leikhús og sú reynsla verður hluti af upplifunum bernskunnar og lifir með fólki til framtíðar." Sjálf hefur hún lagt áherslu á leikhúsuppeldi í starfi sínu. „Það er löng hefð fyrir veglegum barnasýningum á stóra sviðinu en fyrir nokkrum árum opnuðum við líka minna svið, Kúluna, sem er tileinkuð sýningum fyrir allra yngstu leikhúsgestina og á næsta leikári opnum við að auki sérstakt brúðuleikhús í samstarfi við brúðugerðarmeistarann Bernd Ogrodnik."

Tinna telur mikilvægt að fara með börn á fullorðinssýningar. „Ég hef þá trú að börn skilji meira og skynji en við erum oft að ætla þeim," segir hún. „Góð leikhúsreynsla getur verið ákaflega þroskandi og víkkað hugmyndaheim og alla skynjun, á hvaða aldri sem leikhúsgesturinn er."

Tvær Íslandssólir

Skyldi Tinna hafa verið oft með mömmu sinni í leikhúsinu þegar hún var lítil?

„Ég fékk stundum að koma á æfingar og svo fékk ég að sjá sýningar, ekki bara barnasýningar heldur líka fullorðinssýningar og þegar frá líður eru það kannski þær síðarnefndu sem sitja fastast, upplifunin gat verið svo sterk."

Stundum voru mæðgurnar saman á sviði. „Við vorum saman á sviði í nokkrum sýningum, en vænst þótti mér um að vera falið að túlka Snæfríði Íslandssól, hennar fyrsta hlutverk við Þjóðleikhúsið í opnunarsýningunni 1950, hlutverkið sem raunverulega skóp hana sem þá stjörnu sem hún varð allar götur síðan. Ég lék sama hlutverk árið 1985. Auðvitað fann ég til gífurlegrar ábyrgðar gagnvart mömmu, en um leið varð ég að fá að gera þetta á mínum forsendum og út frá mínum tíma. Í þessari sýningu lék hún fóstru Snæfríðar, Guðríði. Við lékum líka báðar Geirþrúði í Hamlet í Þjóðleikhúsinu, hvor á sínum tíma, og vorum í hlutverkum mæðgna í kvikmyndinni Atómstöðinni."

Tinna segir móður sína hafa leiðbeint sér af hógværð og mildi án þess að troða sínum sjónarmiðum að. Alltaf hafi verið hægt að tala við hana um leiklist á almennum nótum og án allrar hlutdrægni því hún hafi haft ríkt innsæi og frábæran smekk. „Mamma sótti listviðburði fram á síðasta dag, sá næstum allt í leikhúsunum og fór á flesta tónleika og málverkasýningar. Hún var ótrúleg hún mamma, alltaf að, því hún var ekki bara leikkona og listunnandi heldur líka mikill náttúruunnandi og hugsjónakona og óþreytandi í baráttu sinni fyrir náttúruvernd og skógrækt. Hún gerði til dæmis heimildarmyndina Fjallkonan hrópar á vægð komin nálægt níræðu, þar sem hún vakti athygli á hvernig búseta manna og lausaganga búfjár hefur farið með landið okkar og hvað við getum gert til að sporna við því að það verði örfoka. Myndina fjármagnaði hún sjálf og vann með stuðningi okkar barnanna en þó fyrst og fremst barnabarnanna. Þau stóðu þétt við hlið hennar og tóku að sér hina ólíku framkvæmdaþætti en sjálf var hún þó alltaf í broddi fylkingar."

Herdís var andlega þenkjandi og í raun guðspekingur sem lagði ríka rækt við hið góða og fallega í lífinu og vildi deila því með öðrum, að sögn Tinnu. „Það var því ákaflega fallegt og viðeigandi að hennar síðasta hlutverk á sviði væri uppljómuð búddanunna í verkinu Karma fyrir fugla," bendir hún á.

Eiginmaður og sonur í framboði

En að allt öðru. Hvernig skyldi vera að eiga bæði mann og son í pólitík, hvorn fyrir sinn flokkinn? „Það er svolítið ný staða," segir Tinna og brosir. „Egill er í öðru sæti á eftir Þorvaldi Gylfasyni hjá Lýðræðisvaktinni og vill með því leggja sitt af mörkum til að koma þeim mæta og skynsama manni inn á þig. Egill hefur alltaf haft afgerandi skoðanir á samfélagsmálum og er, að mínu viti, einstaklega réttsýnn og heiðarlegur. Ólafur Egill er á lista Bjartrar framtíðar og það virði ég líka. Þar finnur hann hljómgrunn. Sá flokkur setur menninguna og skapandi störf í ákveðið öndvegi og það er vel."

Sjálf er Tinna að undirbúa útför móður sinnar, auk þess að leika hlutverk hennar á sviðinu í Kassanum. Svo er hún líka að fara austur á land því Þjóðleikhúsið er samstarfsaðili verkefnis á landsbyggðinni sem heitir Þjóðleikur og fyrsta Þjóðleikshátíðin er um helgina á Egilsstöðum. „Það verða Þjóðleikshátíðir í fjórum landshlutum á þessu vori með þátttöku fleiri hundruð ungmenna. Ég hlakka svo sannarlega til að fá ofurlitla innsýn í það metnaðarfulla og frábæra starf sem þetta unga fólk hefur verið að vinna á undanförnum vikum og mánuðum. Það eru mikil forréttindi að fá að stuðla að slíku starfi og verður gaman að njóta."