Kjördæmi og ofríki meirihlutans

Ein helsta grunnstoð lýðræðisins er sú regla að meirihlutinn skuli ráða úrlausn sameiginlegra mála. Þessari mikilvægu réttlætiskröfu fylgir hins vegar veruleg hætta á annars konar óréttlæti sem nefnt hefur verið „ofríki meirihlutans“. Í því felst að meirihluti kjósenda geti í krafti atkvæðavægis tekið til sín alla kökuna, í stað þess að fá sneið í réttu hlutfalli við mannfjölda, eða svipt minnihlutahópa mikilvægum réttindum. Sanngjarnt lýðræðislegt stjórnkerfi verður því að leitast við að tryggja jafnvægi milli réttinda meirihlutans og réttinda margvíslegra minnihlutahópa.

Aftur á bak eða áfram?

Ég sá stórmerka kvikmynd á dögunum sem ber íslenska heitið Kóngaglenna og er um valdabaráttuna í Danmörku á dögum Kristjáns konungs VII og drottningar hans, Caroline Mathilde, undir lok 18. aldar og byrjun 19. aldar. Líflæknir konungs, Struensee, frá Þýskalandi, kemur þar mjög við sögu, en hann var heillaður af Upplýsingarstefnunni og kom ýmsum góðum hugmyndum og mannréttindaumbótum inn í danska löggjöf.

Ný eða endurskoðuð stjórnarskrá?

Árið 1944 greiddu tæplega 95% kosningabærra Íslendinga stjórnarskrá lýðveldisins atkvæði sitt. Á lýðveldistímanum hafa ákveðnir þættir stjskr. verið endurskoðaðir og óhætt er að segja að á síðustu árum hafi myndast breið samstaða um frekari endurskoðun á ákveðnum þáttum, t.d. að því er snertir auðlindir og heimildir til þjóðaratkvæðagreiðslna. Hins vegar er ljóst að hryggjarstykki stjórnarskrárinnar á sér djúpar rætur í íslensku samfélagi. Með frumvarpi stjórnlagaráðs er gerð tillaga um að þessar rætur séu rifnar upp og haldið verði út í óvissuna.

Atkvæðisrétturinn og grunngildin

Þjóðmálanefnd þjóðkirkjunnar hvetur fólk til að nýta kosningarétt sinn í ráðgefandi þjóðaratkvæðagreiðslu 20. október og til að íhuga tillögur stjórnlagaráðs í heild sinni og einstakar spurningar út frá kristnum grunngildum.

Getum við lækkað vextina?

Háir vextir leika íslensk heimili grátt. Frá aldamótum hafa vextir af nýjum húsnæðislánum verið tæplega þrefalt hærri á Íslandi en að meðaltali á Evrusvæðinu. Þessi munur nemur 7,8 prósentustigum. Það er til mikils að vinna að brúa þetta bil. Ef okkur tækist það myndum við spara íslenskum heimilum 117 milljarða kr. á ári með lægri vaxtagreiðslum. Það jafngildir tæplega 17% hækkun ráðstöfunartekna.

Skilaðu auðu

20. október næstkomandi verða haldnar kosningar um nýja stjórnarskrá. Ég efast um að kosið hafi verið um mikilvægari málefni á Íslandi. Eitt meginhlutverk stjórnarskráa er að setja leikreglur stjórnmálanna, þ.e. þær skilgreina í grófum dráttum hvernig ákvarðanir eru teknar. Stjórnarskrár tilgreina t.d. hvernig staðið er að vali á fulltrúum kjósenda á þingi, hvert hlutverk þingsins er og hverjir skipa framkvæmdarvaldið. Fyrirkomulag þessara þátta er ekki einfaldlega skipulagsatriði heldur hefur áhrif á stefnu stjórnvalda framtíðarinnar.

Já – við einstöku tækifæri

Á laugardag fá íbúar í Álftanesi og Garðabæ einstakt tækifæri til að segja með beinum hætti hug sinn varðandi framtíð samfélagsins með því að kjósa um sameiningu sveitarfélaganna. Þetta er tækifæri sem íbúar mega ekki láta fram hjá sér fara heldur mæta á kjörstað og segja já. Þetta er tækifæri sem ekki kemur aftur.

Ómetanleg umhverfisverndarákvæði í nýrri stjórnarskrá

Tími var kominn til að setja inn umhverfisverndarákvæði í nýja stjórnarskrá þar sem enn þann dag í dag er stunduð ofbeit og rányrkja á landinu, án nokkurrar ábyrgðar notenda á afleiðingunum. Landgræðslustjóri segir að engin lög, sem virka, séu til er geri landgræðslunni kleift að stöðva beit á ofnýttu og skemmdu landi, þó nauðsyn krefji. Því eiga uppblástur og gróðurskemmdir sér stöðugt stað.

Áhættutaka með stjórnarskrá

Tillögur stjórnlagaráðs geta ekki verið grundvöllur að nýrri stjórnarskrá. Ástæðan er sú að það er ótækt að byggja stjórnskipun landsins á jafn óskýrum, ómarkvissum og samhengislausum ákvæðum og sett eru fram í tillögunum. Slíka áhættu má ekki taka með stjórnarskrá lýðveldisins.

Blessaðar kleinurnar

Það skrjáfar í yfirhöfnum meðan fólk kemur sér fyrir. Það dregur upp möppur og skriffæri og dreifir úr pappírum á borðin fyrir framan sig. Flestir eru með bókina. Margir með eldri útgáfur, innbundnar með gyllingu og gulnaðar síður, lúnar af notkun. Það eru nokkrar mínútur þangað til tíminn hefst og fólk blaðar í bókunum. Lesgleraugun eru komin á nefið og einhverjir skrafa saman, þarna þekkist annar hver maður, að mér virðist.

Halldór 16.10.2012

Nýtum tækifæri til þjóðfélagsbreytinga!

Á laugardaginn gefst þjóðinni einstakt tækifæri til að marka sína framtíð með því að taka þátt í ráðgefandi þjóðaratkvæðagreiðslu um endurskoðun stjórnarskrár Íslands. Enginn ætti að láta slíkt tækifæri fram hjá sér fara sem ábyrgur þjóðfélagsþegn. Látum ekki andvaraleysi ráða ferðinni á tímamótum sem þessum. Tillögur stjórnlagaráðs eru ekki fullkomnar, frekar en önnur mannanna verk, en mikilvægt skref í því að breyta leikreglum samfélagsins og koma á nýjum samfélagssáttmála og grundvallarlögum þar sem margvíslegar úrbætur eru gerðar í þágu almannahagsmuna.

Hvað finnst mér?

Guðmundur Andri Thorsson skrifaði grein sl. mánudag með yfirskriftinni „Hvað finnst þér?“

Evrópusambandið og íslensk stjórnsýsla

Liðnir eru tæpir tveir áratugir frá því að Ísland gerðist aðili að Evrópska efnahagssvæðinu (EES). Evrópusamruninn hefur haft afgerandi áhrif á þróun íslensks samfélags í gegnum aðildina að EES. Það liggur fyrir að gera þarf enn frekari breytingar á íslenskri stjórnsýslu kjósi íslenska þjóðin að gerast aðili að Evrópusambandinu (ESB).

Kúldrast í kreddum

Fordómar. Við höfum þá öll. Þeir eru hluti af eðli okkar, gera okkur kleift að meta aðstæður á örskotsstundu og hegða okkur í samræmi við það mat sem hugur okkar hefur lagt á aðstæður, meðvitað sem ómeðvitað. Þeir geta birst í sérviskulegri andúð, til dæmis á því sem nýtt er, eða vali okkar á gönguleið á síðkvöldum. Þeir geta birst í jákvæðum væntingum til einhvers, en auðvitað einnig neikvæðum. Fordómar, sleggjudómar, hleypidómar, öll þessi orð lýsa því sama; ógrunduðum dómum.

Áminning um lærdóm sögunnar

Veiting friðarverðlauna Nóbels er oftast nær umdeild – og á að vera það. Norska Nóbelsnefndin hefur oft komið á óvart og oft verið gagnrýnd fyrir val sitt á verðlaunahafa. Ein forsenda þess að Nóbelsverðlaunin eru þau friðarverðlaun sem vekja mesta athygli á heimsvísu er einmitt að valið er ekki alltaf fyrirsjáanlegt.

Sparðatíningur

Þó mig vantaði nokkra mánuði til að fylla fyrsta áratuginn í mínu lífi 17. júní 1944 man ég gjörla eftir þeim degi og stemningunni sem ríkti þetta vor þegar þjóðaratkvæðageiðslan um sambandsslitin fór fram. Tilefnið til að ég skrifa þetta greinarkorn er að svara ýmsum sem fara mikinn með allskonar sparðatíningi til að gera það sem þeir geta til að skaða það merka ráðgefandi þjóðaratkvæði sem verður nk. laugardag.

Stjórnarskrártillögur því miður ekki nógu góðar

Í tillögum stjórnlagaráðs að nýrri stjórnarskrá sem nú liggja fyrir eru margir kaflar með fögrum orðum um mannréttindi, lýðræði og hvers kyns frelsi og rétt. Allt ber það vott um manngæsku og réttsýni ráðsins og að ráðamenn hafi tekið starf sitt alvarlega enda ýmsir þeirra þekktir sómamenn.

Tveir mikilvægir á Laugardalsvelli

Það hefur nokkuð verið skrifað um vínveitingar á íþróttasvæðum á umliðnum árum, m.a. hvort leyfa eigi sölu á léttu víni og bjór á Laugardalsvelli. Ég ætla ekki að skrifa um það.

Illvilji

Guðrún Pétursdóttir, formaður stjórnlaganefndar, sem sá um framkvæmd þjóðfundarins, skrifaði grein í Fréttablaðið á föstudaginn síðastliðinn og sakar mig um ósannindi og illvilja í skrifum mínum um tillögur stjórnlagaráðs og framkvæmd þjóðfundarins. Í grein minni sagði ég orðrétt: "Á hverju borði voru leiðbeinendur á vegum stjórnvalda sem leiddu umræðurnar og auðvelt er að sjá af frumgögnum hvernig það hafði áhrif á umræðuna“. Ósannindin og illviljinn virðist hafa komið fram í þeim orðum mínum ef ég skil grein Guðrúnar rétt.

Einstakt og sögulegt tækifæri

Þjóð sem vaknar upp við afleiðingar spillingar, leyndarhyggju og stjórnsýsluleti, líkt og við Íslendingar gerðum haustið 2008 – þjóð sem vaknar upp við það að löggjöf landsins og stjórnarskrá eru ekki þess megnug að veita spillingar- og græðgisöflum viðnám – sú þjóð hlýtur að kalla eftir nýjum samfélagssáttmála. Það hafa aðrar þjóðir gert í svipuðum sporum, þær hafa sett sér nýjar stjórnarskrár.

Löglegt en siðlaust misrétti

Dómur féll í máli Ásatrúarfélagsins gegn ríkinu í nóvember 2006 þar sem fjallað var um greiðslur sambærilegar þeim sem þjóðkirkjan hefur þegið af ríkinu.

Hinir fjölbreyttu þræðir

Þegar Samfylkingin var stofnuð kom saman fólk úr ólíkum flokkum með langa sögu og líka fólk sem aldrei hafði fundið sér stað í því gaddfreðna flokkakerfi sem hér hafði myndast. Það var þörf fyrir ný stjórnmál. Fjölskyldur upplifðu að deila sömu samfélagssýn en kjósa þrjá eða fjóra ólíka flokka. Merkimiðarnir skiptu orðið miklu meira máli en innihaldið.

Ísland er land þitt. Ef þú kýst

Rétt fyrir páska dó forseti Malaví skyndilega. Óvissa og ótti greip um sig meðal fylgismanna í valdaflokknum, fregnum var haldið leyndum og reynt að búa til þá sögu að hann væri kominn í aðgerð í Suður-Afríku. Allir í heiminum vissu að forsetinn var látinn, nema almenningur í Malaví sem átti ekkert að vita. Ástæðan var sú að varaforsetinn hafði nýlega verið rekinn úr valdaflokknum og stofnað nýjan flokk. Stjórnarskrá Malaví segir skýrt að verði forseti óstarfhæfur taki varaforseti við. Skotið var á klíkufundi helstu ráðamanna og leitað leiða fram hjá þessu ákvæði svo setja mætti bróður forsetans látna í embætti. Fremja valdarán. Reynt var að búa til "óvissuástand“ og skálda stjórnskipulegar eyður. En þegar klíkumönnum varð ljóst að æðstu menn í dómskerfi og her myndu ekki fylgja þeim var "óvissu aflétt“, forsetinn lýstur látinn og varaforsetinn tók við.

Sighvatur getur sagt „nei“ án vandkvæða

Sighvatur Björgvinsson skrifar grein í Fréttablaðið 11. okt. 2012 um komandi ráðgefandi kosningar um stjórnarskrármál. Hann er skiljanlega í vanda með hvernig hann á að svara þeim óskýru spurningum sem stendur til að leggja fyrir þjóðina.

Skiptar skoðanir um stjórnarskrá

Í aðdraganda þjóðaratkvæðagreiðslunnar 20. október hefur sem betur fer orðið veruleg umræða um frumvarp stjórnlagaráðs. Margir sem voru fulltrúar í stjórnlagaráði hafa látið til sín taka eins og eðlilegt er og gerir það hver og einn á eigin forsendum enda lauk stjórnlagaráð störfum á miðju sumri 2011.

"Hrapalleg mistök“ Bjarna

Skákblinda heitir það, þegar menn leika hroðalega af sér á taflborðinu. Bjarni Benediktsson lék illa af sér fyrir hönd Íslands þegar hann lýsti yfir, að hann vildi slíta aðildarviðræðum Íslands við Evrópusambandið.

Læknar og tæknin

Það er merkilegt hversu hratt allri tækniþróun hefur fleygt fram á undanförnum árum og hún hefur sannarlega ekki farið fram hjá læknisfræðinni samhliða því sem hún umbyltir samfélaginu. Í dag erum við vön því að notast við Internetið til að afla okkur upplýsinga og að sjálfsögðu einnig um sjúkdóma, greiningu og horfur. Sjúklingar sem koma til læknis í dag eru vel að sér og búa jafnvel yfir þekkingu sem læknirinn hefur ekki haft ráðrúm til að afla sér. Í sumum tilvikum er einstaklingur með öflugan snjallsíma og 3G tengingu fljótari á netið á stofunni en læknirinn í borðtölvunni. Það eru breyttir tímar og þeir eru skemmtilegir.

Halldór 15.10.2012

Ekki ósnertanlegir

Fyrirliði íslensks landsliðs lét hafa eftir sér, hlæjandi, í viðtali í síðustu viku að albanska þjóðin væri mestmegnis glæpamenn og land þeirra væri ekki upp á marga fiska. Albanir voru eðlilega ekki sáttir og í kjölfarið þurftu margir að biðjast afsökunar á ótrúlegu dómgreindarleysi fyrirliðans, meðal annars hann sjálfur.

Borðaði Jesús pitsu?

Ilmurinn var dásamlegur og lagði út á götu og Hagatorg. Lykt af krosskúmeni og kanil fléttaðist hvítlauks-, salvíu- og sítrusilmi. Á borðum safnaðarheimilis Neskirkju á föstudag var kjúklingaréttur, eldaður að hætti Maríu móður Jesú í Nasaret. Næstu föstudaga verður biblíumatur borinn fram og matarmenning Biblíunnar kynnt.

Missir á meðgöngu og barnsmissir

Í dag, 15. október, stendur stuðningshópurinn Englarnir okkar fyrir minningarathöfn um missi á meðgöngu og barnsmissi í Hallgrímskirkju. Athöfnin hefst kl. 19.30. Það er von hópsins að dagurinn verði eftirleiðis helgaður hinni hljóðu sorg sem slíkum missi fylgir. Þegar barn er í vændum er tilhlökkunin venjulega mikil, allar væntingar standa til þess að í heiminn verði borinn einstaklingur sem foreldrar og aðrir aðstandendur eiga eftir að njóta framtíðarinnar með.

Óður um þjóð

Á dögunum voru hér norskir sveitastjórnarmenn þeirra erinda að kaupa Íslendinga. Þá vantaði gott fólk í álverið sitt – vinnusamt og vel menntað fólk eins og Íslendinga því að nú orðið vill fólkið þeirra víst frekar flytja í stóru borgirnar. ?Hjá okkur er nóg vinna,? sögðu þeir – sem hljómaði kunnuglega – en þeir bjóða líka upp á ýmislegt fleira þarna úti, skilst manni: Þar er líka nógur tími fyrir

Nýtt fjármálakerfi slítur barnskónum

Ef marka má síðustu yfirlýsingar valdamesta fólks heimsins, þegar kemur að fjármálakerfum og þróun efnahagsmála, þá er langt í að rekstur fjármálafyrirtækja í Evrópu fari að einkennast af stöðugleika og góðum rekstrarhorfum.

Höfuðsafn á hrakhólum

Eitt þriggja höfuðsafna þjóðarinnar er húsnæðislaust. Bæði Listasafn Íslands og Þjóðminjasafnið búa við glæsilegan húsakost sem mikill sómi er að meðan náttúrugripasafnið er húsnæðislaust, svo illa húsnæðislaust að hér hefur ekki staðið uppi sýning á safnkostinum síðan árið 2008, ári eftir að lög um Náttúruminjasafn Íslands, sem safnkosturinn heyrir undir, voru samþykkt.

Stórbóndinn Grímsstöðum næsti forseti Íslands

Kaup Huang Nubo á Grímsstöðum eru ekki einkamál Norðlendinga, ekki frekar en að Reykvíkingar hafi einir um framtíð Reykjavíkurflugvallar að segja.

Hver er róninn?

Í frumvarpi til fjárlaga fyrir árið 2013 segir á bls. 358 undir lið 206 sem fjallar um sjúkratryggingar:

Hvað er klám og hvar drögum við mörkin?

Klám er bannað á Íslandi samkvæmt lögum. Þrátt fyrir það blasir klámfengið efni víða við í blöðum og tímaritum, auglýsingum og kvikmyndum, tónlistarmyndböndum og á vefsíðum sem beinlínis dreifa klámi. Hvernig stendur á því að klám er jafn útbreitt og raun ber vitni? Hafa yfirvöld gefist upp í baráttunni gegn því og er það orðið viðtekið? Á að láta klámvæðinguna, sem verður sífellt áleitnari í daglegu lífi okkar, afskiptalausa eða á að skera upp herör gegn henni ekki síst til að verja börn fyrir óæskilegum ranghugmyndum um samskipti kynjanna og kynlíf? Þurfum við að verja okkur, eldri sem yngri, fyrir efni sem særir siðferðiskennd okkar og veldur hugarangri? Gott samstarf hefur náðst milli þjóða í baráttu við klám þar sem börn eru viðfangsefnið. Hvað eftir annað hefur tekist að uppræta klámhringi sem bæði framleiða klámefni með börnum og dreifa því. Slík starfsemi á auðvitað ekki að líðast en þarf ekki líka samkomulag um að sporna við klámvæðingu í almannarýminu og setja skýr og ákveðin mörk?

Kjarklaus vinnubrögð ráðamanna

Þingmenn óttast að ef þeir myndu stugga við úreltum forréttindum sauðfjárbænda og ábyrgðarlausri nýtingu þeirra á landinu, myndu þeir missa þeirra rándýru atkvæði. Vegna þessa sama ótta verðum við skattgreiðendur stöðugt að borga milljarða til sauðfjárbænda til framleiðslu á aðra milljón fjár sem nagar landið niður í rót. Síðan borgum við fleiri milljarða til að græða sárin á ofbeittu landinu en árangurinn af öllum fjáraustrinum í viðgerðir er varla sjáanlegur vegna stöðugar ofbeitar.

Staðlausar staðhæfingar um staðreyndavillur

Manuel Hinds og Heiðar Már Guðjónsson gagnrýndu nýverið skýrslu Seðlabankans (SÍ) um valkosti í gjaldmiðils- og gengismálum og telja umfjöllunina um einhliða upptöku annars gjaldmiðils uppfulla af staðreyndavillum.

Í meintum var þetta helst

Ung stúlka var skotin í höfuðið fyrir utan skólann sinn fyrir að heimta að fá að fara í skóla.

Munur á valdi og viðhorfi

Alþingi hefur ákveðið að þjóðaratkvæðagreiðsla fari fram um nýja stjórnarskrá eftir viku. Sumir segja að það verði dagur mesta lýðræðissigurs þjóðarinnar frá upphafi vega. Aðrir halda því fram að Alþingi hafi ákveðið að efna til dýrustu skoðanakönnunar sem sögur fara af. Hvor fullyrðingin er rétt? Eða skiptir það engu máli?

Halldór 12.10.2012

Hin uppfærða afstæðiskenning

Kenningin um hlýnun jarðar á greinilega ekki við rök að styðjast. Þetta sést best með því að skoða gögnin. Undanfarnar vikur, og jafnvel mánuði, hefur hitastig lækkað jafnt og þétt og á það ekki bara við um Ísland heldur líka öll nágrannalönd okkar. Því er ljóst að þeir sem tala um að heimurinn sé á undraverðan hátt að verða heitari hafa einfaldlega ekki litið á gögnin og eru á villigötum.

Illviljinn meiðir

Brynjar Níelsson, lögmaður og frambjóðandi í prófkjöri Sjálfstæðisflokksins, skrifaði á þriðjudag pistil á Pressan.is þar sem hann fer svo ósönnum orðum um Þjóðfundinn 2010 að ég get ekki orða bundist. Sem formaður stjórnlaganefndar sem stóð að þjóðfundinum hlýt ég að svara þessum makalausa málflutningi.