Hin uppfærða afstæðiskenning Tryggvi Guðmundsson skrifar 12. október 2012 13:48 Kenningin um hlýnun jarðar á greinilega ekki við rök að styðjast. Þetta sést best með því að skoða gögnin. Undanfarnar vikur, og jafnvel mánuði, hefur hitastig lækkað jafnt og þétt og á það ekki bara við um Ísland heldur líka öll nágrannalönd okkar. Því er ljóst að þeir sem tala um að heimurinn sé á undraverðan hátt að verða heitari hafa einfaldlega ekki litið á gögnin og eru á villigötum. Flestum ætti að vera ljóst að röksemdarfærslan hér að ofan er meingölluð. Vísað er í gögn varðandi umræðuefnið en þau síðan afskræmd til að færa rök fyrir ákveðnum málstað. Ljóst má þykja að haustið mun koma þrátt fyrir lengri tíma tilgátur um veðurfar og það að septembermánuður sé kaldari en ágúst og júlí segir okkur ekkert um lengri tíma sveiflur. En hvers vegna virðist slík röksemdarfærsla vera að fullu viðurkennd þegar talið berst að efnahagsmálum? Nú þegar kosningar eru á næsta leiti má gera ráð fyrir að tal um meintan efnahagsbata, eða skort þar á, muni ná nýjum hæðum þar sem hlutaðeigandi aðilar berjast um að sannfæra almenning um eigið ágæti. Fylgjendur sitjandi ríkisstjórnar munu tala um aukinn hagvöxt, lægra atvinnuleysi og batnandi viðskiptajöfnuð meðan stjórandstöðusinnar munu hvessa brýnnar og lýsa yfir áhyggjum af háum skuldum, skattpíningu og óásættanlegum hagvexti. Hvað á hinn almenni kjósandi að halda? Eina leiðin út úr þessari blindgötu er að almenningur geri kröfu um að stjórnmálamenn, og samhangendur þeirra, vísi til sterkari gagna og samhengis þegar þeir færa rök fyrir máli sínu. Af orðræðunni að dæma mætti ætla að allt væri afstætt í efnahagsmálum og að eðlilegt sé að grípa til hagtalna úr lausu lofti með engu samhengi. Svo er ekki. Góður byrjunarreitur fyrir samhengi varðandi efnahagsmál Íslands er hin umtalaða bók þeirra Carmen Reinhart og Kenneth Rogoff, This Time Is Different. Þó bókin sé alls ekki gallalaus má lesa út úr henni hvernig hinn dæmigerði bati - ef svo má að orðið komast - lítur út í kjölfar fjármálakreppa. Þekktasti punktur bókarinnar er að bati eftir fjármálakreppur tekur lengri tíma en eftir hefðbundnar niðursveiflur í hagkerfinu. Samkvæmt úrtaki þeirra Reinhart og Rogoff lækkar landsframleiðsla að meðaltali í tæp tvö ár í kjölfar stórra fjármálakrísa og nemur meðallækkunin rúmlega 9%. Í sambærilegri rannsókn þeirra Moritz Schularick og Alan Taylor er komist að svipaðri niðurstöðu þar sem samdráttur varir í um tvö ár eftir alvarlega krísu. Á Íslandi lækkaði landsframleiðsla í tvö og hálft ár í kjölfar hrunsins og nam lækkunin frá toppi til botns um 11%. Svipaða sögu er að segja um atvinnuleysi. Samkvæmt Reinhart og Rogoff nemur meðalhækkun atvinnuleysis sjö prósentustigum eftir krísur og er í hækkunarfasa í tæp fimm ár eftir að krísa skellur á. Á Íslandi varð aukning atvinnuleysis álíka mikil og í meðalkrísu en var ef eitthvað er ögn fljótari að lækka eftir að hafa náð hámarki. Mögulega endurspeglar þetta forgang Íslendinga hvað atvinnu varðar og hlutfallslega meira umburðarlyndi gagnvart verðbólgu. Á sama hátt er hægt að líta til reynslu Íslands hvað varðar aðrar hagstærðir í samhengi við reynslu annarra landa af svipuðum kringumstæðum. Slíkur samanburður verður aldrei fullkominn og mun seint sannfæra alla óákveðna kjósendur um einhvers konar heilagan sannleik. Hann er þó það nálægasta sem við komumst í því að leggja mat á árangur þeirra efnahagsstefna sem við höfum búið við og hversu raunhæfar tillögur mismunandi stjórnmálaflokka eru. Hver er þá niðurstaðan varðandi árangur sitjandi ríkisstjórnar varðandi efnahagsbatann? Fljótt á litið virðist batinn nokkuð í takt, þó ívið hægari, við það sem gengur og gerist eftir kreppur. Líta verður þó til þátta sem gætu skekkt myndina við slíkan samanburð svo sem umfang bankakerfisins, ytri aðstæður og breytt viðhorf stofnana á borð við IMF til fjármagnshafta. Hvað sem því líður þá sýna hin einföldu dæmi hér að ofan að ríkisstjórnin hefur hvorki eyðilagt alla möguleika á efnahagsbata með stefnumálum sínum né heldur verið drifkraftur í undraverðum bata. Ætlunin hér er hins vegar ekki að reikna út lokaeinkunn ríkisstjórnarinnar heldur eingöngu að benda á hversu auðvelt það væri að stuðla að betri umræðu um efnahagsmál með því að almenningur gerði meiri kröfu um rökstuðning frá álitsgjöfum og stjórnmálamönnum. Þá má í lokin nefna að ekki varð hjá því komist að fyrstu árin eftir hrun yrðu ár skattahækkana og útgjaldalækkana, sama hvaða flokkar sætu hér við völd. Mögulega má deila um hversu mikið er reynt á tekjuhlið ríkisreikningsins og hversu mikið á útgjaldahlið en þar yrðu alltaf erfiðar ákvarðanir teknar - þvert á málflutning margra. Ef menn vildu komast hjá skattahækkunum í meira mæli en gert var ber viðkomandi að segja nákvæmlega hvar hefði mátt skera meira niður og ef mönnum finnst útgjöldin hafa verið skorin of geyst niður þá er ekki hjá því komist að segja hvaða skattar hefðu mátt hækka í staðinn. Almenningur á að gera þá kröfu til stjórnmálastéttarinnar að hún lofi ekki útgjöldum sem hún hefur ekki safnað fyrir eða skattalækkunum sem eiga að borga fyrir sig sjálfar. Öll myndum við vilja betri þjónustu, án skattahækkana, og lægri skattheimtu, án þjónustuskerðingar. Þess háttar hjal er þó engu betra en ofannefnt tal um (ó)hagstæðar hagstærðir sem gripnar eru samhengislaust úr lausu lofti. Slík tegund af afstæðiskenningu er ávísun á óábyrga hagstjórn og eiga Íslendingar að vera komnir með nóg af slíku hjali í bili.Höfundur er hagfræðingurStundaði doktorsnám við University of Cambridge (2010) Stunda doktorsnám við London School of Economics (2011-2014) Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Loftslagsmál Mest lesið Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er lýðskóli eiginlega? Margrét Gauja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Búum til pláss fyrir framtíðina Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Hættuleg ofnotkun svefnlyfja á Íslandi Drífa Sigfúsdóttir skrifar Skoðun Kveikjum neistann um allt land Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar Ísland að fara sömu leið og Evrópa í útlendingamálum? Kári Allansson skrifar Skoðun Samtökin 78 verðlauna sögufölsun Böðvar Björnsson skrifar Skoðun Afstaða – á vaktinni í 20 ár Arndís Vilhjálmsdóttir,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Varað við embætti sérstaks saksóknara Gestur Jónsson skrifar Skoðun Út af sporinu en ekki týnd að eilífu María Helena Mazul skrifar Skoðun Meira að segja formaður Viðreisnar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Gaza sveltur til dauða - Tími bréfaskrifta er löngu liðinn Magnús Magnússon,Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Steypuklumpablætið í borginni Ragnhildur Alda María Vilhjálmsdóttir skrifar Sjá meira
Kenningin um hlýnun jarðar á greinilega ekki við rök að styðjast. Þetta sést best með því að skoða gögnin. Undanfarnar vikur, og jafnvel mánuði, hefur hitastig lækkað jafnt og þétt og á það ekki bara við um Ísland heldur líka öll nágrannalönd okkar. Því er ljóst að þeir sem tala um að heimurinn sé á undraverðan hátt að verða heitari hafa einfaldlega ekki litið á gögnin og eru á villigötum. Flestum ætti að vera ljóst að röksemdarfærslan hér að ofan er meingölluð. Vísað er í gögn varðandi umræðuefnið en þau síðan afskræmd til að færa rök fyrir ákveðnum málstað. Ljóst má þykja að haustið mun koma þrátt fyrir lengri tíma tilgátur um veðurfar og það að septembermánuður sé kaldari en ágúst og júlí segir okkur ekkert um lengri tíma sveiflur. En hvers vegna virðist slík röksemdarfærsla vera að fullu viðurkennd þegar talið berst að efnahagsmálum? Nú þegar kosningar eru á næsta leiti má gera ráð fyrir að tal um meintan efnahagsbata, eða skort þar á, muni ná nýjum hæðum þar sem hlutaðeigandi aðilar berjast um að sannfæra almenning um eigið ágæti. Fylgjendur sitjandi ríkisstjórnar munu tala um aukinn hagvöxt, lægra atvinnuleysi og batnandi viðskiptajöfnuð meðan stjórandstöðusinnar munu hvessa brýnnar og lýsa yfir áhyggjum af háum skuldum, skattpíningu og óásættanlegum hagvexti. Hvað á hinn almenni kjósandi að halda? Eina leiðin út úr þessari blindgötu er að almenningur geri kröfu um að stjórnmálamenn, og samhangendur þeirra, vísi til sterkari gagna og samhengis þegar þeir færa rök fyrir máli sínu. Af orðræðunni að dæma mætti ætla að allt væri afstætt í efnahagsmálum og að eðlilegt sé að grípa til hagtalna úr lausu lofti með engu samhengi. Svo er ekki. Góður byrjunarreitur fyrir samhengi varðandi efnahagsmál Íslands er hin umtalaða bók þeirra Carmen Reinhart og Kenneth Rogoff, This Time Is Different. Þó bókin sé alls ekki gallalaus má lesa út úr henni hvernig hinn dæmigerði bati - ef svo má að orðið komast - lítur út í kjölfar fjármálakreppa. Þekktasti punktur bókarinnar er að bati eftir fjármálakreppur tekur lengri tíma en eftir hefðbundnar niðursveiflur í hagkerfinu. Samkvæmt úrtaki þeirra Reinhart og Rogoff lækkar landsframleiðsla að meðaltali í tæp tvö ár í kjölfar stórra fjármálakrísa og nemur meðallækkunin rúmlega 9%. Í sambærilegri rannsókn þeirra Moritz Schularick og Alan Taylor er komist að svipaðri niðurstöðu þar sem samdráttur varir í um tvö ár eftir alvarlega krísu. Á Íslandi lækkaði landsframleiðsla í tvö og hálft ár í kjölfar hrunsins og nam lækkunin frá toppi til botns um 11%. Svipaða sögu er að segja um atvinnuleysi. Samkvæmt Reinhart og Rogoff nemur meðalhækkun atvinnuleysis sjö prósentustigum eftir krísur og er í hækkunarfasa í tæp fimm ár eftir að krísa skellur á. Á Íslandi varð aukning atvinnuleysis álíka mikil og í meðalkrísu en var ef eitthvað er ögn fljótari að lækka eftir að hafa náð hámarki. Mögulega endurspeglar þetta forgang Íslendinga hvað atvinnu varðar og hlutfallslega meira umburðarlyndi gagnvart verðbólgu. Á sama hátt er hægt að líta til reynslu Íslands hvað varðar aðrar hagstærðir í samhengi við reynslu annarra landa af svipuðum kringumstæðum. Slíkur samanburður verður aldrei fullkominn og mun seint sannfæra alla óákveðna kjósendur um einhvers konar heilagan sannleik. Hann er þó það nálægasta sem við komumst í því að leggja mat á árangur þeirra efnahagsstefna sem við höfum búið við og hversu raunhæfar tillögur mismunandi stjórnmálaflokka eru. Hver er þá niðurstaðan varðandi árangur sitjandi ríkisstjórnar varðandi efnahagsbatann? Fljótt á litið virðist batinn nokkuð í takt, þó ívið hægari, við það sem gengur og gerist eftir kreppur. Líta verður þó til þátta sem gætu skekkt myndina við slíkan samanburð svo sem umfang bankakerfisins, ytri aðstæður og breytt viðhorf stofnana á borð við IMF til fjármagnshafta. Hvað sem því líður þá sýna hin einföldu dæmi hér að ofan að ríkisstjórnin hefur hvorki eyðilagt alla möguleika á efnahagsbata með stefnumálum sínum né heldur verið drifkraftur í undraverðum bata. Ætlunin hér er hins vegar ekki að reikna út lokaeinkunn ríkisstjórnarinnar heldur eingöngu að benda á hversu auðvelt það væri að stuðla að betri umræðu um efnahagsmál með því að almenningur gerði meiri kröfu um rökstuðning frá álitsgjöfum og stjórnmálamönnum. Þá má í lokin nefna að ekki varð hjá því komist að fyrstu árin eftir hrun yrðu ár skattahækkana og útgjaldalækkana, sama hvaða flokkar sætu hér við völd. Mögulega má deila um hversu mikið er reynt á tekjuhlið ríkisreikningsins og hversu mikið á útgjaldahlið en þar yrðu alltaf erfiðar ákvarðanir teknar - þvert á málflutning margra. Ef menn vildu komast hjá skattahækkunum í meira mæli en gert var ber viðkomandi að segja nákvæmlega hvar hefði mátt skera meira niður og ef mönnum finnst útgjöldin hafa verið skorin of geyst niður þá er ekki hjá því komist að segja hvaða skattar hefðu mátt hækka í staðinn. Almenningur á að gera þá kröfu til stjórnmálastéttarinnar að hún lofi ekki útgjöldum sem hún hefur ekki safnað fyrir eða skattalækkunum sem eiga að borga fyrir sig sjálfar. Öll myndum við vilja betri þjónustu, án skattahækkana, og lægri skattheimtu, án þjónustuskerðingar. Þess háttar hjal er þó engu betra en ofannefnt tal um (ó)hagstæðar hagstærðir sem gripnar eru samhengislaust úr lausu lofti. Slík tegund af afstæðiskenningu er ávísun á óábyrga hagstjórn og eiga Íslendingar að vera komnir með nóg af slíku hjali í bili.Höfundur er hagfræðingurStundaði doktorsnám við University of Cambridge (2010) Stunda doktorsnám við London School of Economics (2011-2014)
Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Skoðun Gaza sveltur til dauða - Tími bréfaskrifta er löngu liðinn Magnús Magnússon,Hjálmtýr Heiðdal skrifar
Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun