Evrópa og Bandaríkin í skugga hægri öfga Reynir Böðvarsson skrifar 13. janúar 2025 18:01 Árið 2025 stendur hinn vestræni heimur á krossgötum, þar sem hægri öfgaflokkar hafa náð völdum í Bandaríkjunum og einnig nú þegar eða eru nærri því að ná völdum í fjölda ríkja Evrópu. Undanfari þessarar þróunar er að sjálfsögðu margþættur, en má meðal annars rekja til aukinnar pólitískrar sundrungar, efnahagslegra óstöðugleika og öryggisógnana, ímyndaðra eða ekki, sem hægri öfgahreyfingar hafa nýtt sér til að ala á ótta og skapa þannig sundrungu. Ýmislegt bendir til að hergagnaiðnaðurinn á vesturlöndum eigi hlut að máli á bak við tjöldin. Í Evrópu hefur hægri öfgastefna öðlast nýtt líf með því að byggja á óánægju með hefðbundin stjórnmálaöfl. Þjóðernisflokkar í mörgum löndum hafa ýtt undir tortryggni gagnvart innflytjendum og alþjóðastofnunum. Þeir hafa í auknum mæli unnið fylgi með kröfum um harðari innflytjendastefnu, aukið fullveldi þjóðríkja og andstöðu við Evrópusambandið. Í þessu nýja landslagi hefur samstarf við ríki eins og Rússland aukist í skjóli vaxandi tortryggni gagnvart vestrænum stofnunum. Á sama tíma hefur fjölmiðlafrelsi og réttarríkið verið skorið við nögl víða, þar sem stjórnvöld hafa staðið í vegi fyrir andstöðu og tryggt sér yfirráð yfir dómstólum og fjölmiðlum. Í Ungverjalandi, Ítalíu og Finnlandi hafa hægri öfgahreyfingar komist í ríkisstjórn og í löndum eins og Hollandi, Frakklandi, Þýskalandi, Austurríki og Svíþjóð hafa hægri hreyfingar, sem einu sinni þóttu jaðarhópar, komist í valdastöður á þingi með loforðum um að tryggja „öruggt samfélag“ og bregðast við meintu „menningarlegu niðurbroti“. Í öllum þessum löndum er andúð á fjölbreytileika og hnattvæðingu notuð til að réttlæta takmarkanir á mannréttindum og stóraukin völd ríkisins notuð til þess að takmarka frelsi jaðarhópa. Þessi þróun hefur gert þjóðernissinnaða stjórnmálamenn ráðandi, þar sem stefnt er að því að styrkja „hefðbundin gildi“ í andstöðu við frjálslynda lýðræðishefð. Í Bandaríkjunum hefur hægri öfgaöldunni fylgt dramatísk pólitísk breyting. Eftir byltingarkenndar kosningar náði flokkur undir forystu öfgaþjóðernissinna valdi í báðum deildum Bandaríkjaþings og fengu sinn fulltrúa, Donald Trump, sem forseta. Með skírskotun til ótta vegna samfélagslegra breytinga, vaxandi innflytjendafjölda og „útlendrar ógnar“, hefur stjórn þeirra farið í gegnum víðtækar breytingar á samfélagsgerðinni. Löggjöf sem takmarkar réttindi minnihlutahópa og kynþátta verður innleidd, ásamt hertri stefnu í innflytjendamálum. Ríkisstofnanir hafa orðið vettvangur fyrir pólitíska hreinsanir, þar sem óvinsælum embættismönnum verður ýtt til hliðar fyrir þá sem eru stjórnvöldum þóknanlegir. Báðum megin Atlantshafsins hefur hægri öfgastefnan sameinast í baráttu gegn fjölbreytileika, umburðarlyndi og hnattvæðingu. Alþjóðleg samvinna, þar á meðal á sviði loftslagsmála, hefur minnkað, þar sem þjóðernishyggja hefur fengið forgang fram yfir alþjóðlegar lausnir. Þessi þróun hefur leitt til aukinnar spennu á heimsvísu, þar sem stórveldi eins og Kína og einnig Rússland nýta sér pólitíska veikleika Vesturlanda til að auka áhrif sín. Lýðræðið sjálft er augljóslega í hættu. Með því að grafa undan frjálsum fjölmiðlum, réttarkerfi og mannréttindum hefur hægri öfgastefnan náð að styrkja stöðu sína, oft undir yfirskini laga og reglna. Óvissa ríkir um framtíð vestrænna lýðræðisríkja, þar sem átök um grunngildi og grundvallarréttindi verða sífellt harðari og dýpri. Spurningin er hvort lýðræðisöflin hafi nokkurn möguleika á að snúa þessari þróun við eða hvort nýtt pólitískt landslag sé að mótast til lengri tíma. Höfundur er sósíalisti. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Reynir Böðvarsson Mest lesið Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson Skoðun Veimiltítustjórn og tugþúsundir dáinna barna Viðar Hreinsson Skoðun Skoðun Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Klaufaskapur og reynsluleysi? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig spyr ég gervigreind til að fá besta svarið? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Afstæði Ábyrgðar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen skrifar Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson skrifar Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Veimiltítustjórn og tugþúsundir dáinna barna Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr skrifar Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar Skoðun Þetta er allt hinum að kenna! Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar Skoðun Sleppir ekki takinu svo auðveldlega aftur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir skrifar Skoðun Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega? Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar Sjá meira
Árið 2025 stendur hinn vestræni heimur á krossgötum, þar sem hægri öfgaflokkar hafa náð völdum í Bandaríkjunum og einnig nú þegar eða eru nærri því að ná völdum í fjölda ríkja Evrópu. Undanfari þessarar þróunar er að sjálfsögðu margþættur, en má meðal annars rekja til aukinnar pólitískrar sundrungar, efnahagslegra óstöðugleika og öryggisógnana, ímyndaðra eða ekki, sem hægri öfgahreyfingar hafa nýtt sér til að ala á ótta og skapa þannig sundrungu. Ýmislegt bendir til að hergagnaiðnaðurinn á vesturlöndum eigi hlut að máli á bak við tjöldin. Í Evrópu hefur hægri öfgastefna öðlast nýtt líf með því að byggja á óánægju með hefðbundin stjórnmálaöfl. Þjóðernisflokkar í mörgum löndum hafa ýtt undir tortryggni gagnvart innflytjendum og alþjóðastofnunum. Þeir hafa í auknum mæli unnið fylgi með kröfum um harðari innflytjendastefnu, aukið fullveldi þjóðríkja og andstöðu við Evrópusambandið. Í þessu nýja landslagi hefur samstarf við ríki eins og Rússland aukist í skjóli vaxandi tortryggni gagnvart vestrænum stofnunum. Á sama tíma hefur fjölmiðlafrelsi og réttarríkið verið skorið við nögl víða, þar sem stjórnvöld hafa staðið í vegi fyrir andstöðu og tryggt sér yfirráð yfir dómstólum og fjölmiðlum. Í Ungverjalandi, Ítalíu og Finnlandi hafa hægri öfgahreyfingar komist í ríkisstjórn og í löndum eins og Hollandi, Frakklandi, Þýskalandi, Austurríki og Svíþjóð hafa hægri hreyfingar, sem einu sinni þóttu jaðarhópar, komist í valdastöður á þingi með loforðum um að tryggja „öruggt samfélag“ og bregðast við meintu „menningarlegu niðurbroti“. Í öllum þessum löndum er andúð á fjölbreytileika og hnattvæðingu notuð til að réttlæta takmarkanir á mannréttindum og stóraukin völd ríkisins notuð til þess að takmarka frelsi jaðarhópa. Þessi þróun hefur gert þjóðernissinnaða stjórnmálamenn ráðandi, þar sem stefnt er að því að styrkja „hefðbundin gildi“ í andstöðu við frjálslynda lýðræðishefð. Í Bandaríkjunum hefur hægri öfgaöldunni fylgt dramatísk pólitísk breyting. Eftir byltingarkenndar kosningar náði flokkur undir forystu öfgaþjóðernissinna valdi í báðum deildum Bandaríkjaþings og fengu sinn fulltrúa, Donald Trump, sem forseta. Með skírskotun til ótta vegna samfélagslegra breytinga, vaxandi innflytjendafjölda og „útlendrar ógnar“, hefur stjórn þeirra farið í gegnum víðtækar breytingar á samfélagsgerðinni. Löggjöf sem takmarkar réttindi minnihlutahópa og kynþátta verður innleidd, ásamt hertri stefnu í innflytjendamálum. Ríkisstofnanir hafa orðið vettvangur fyrir pólitíska hreinsanir, þar sem óvinsælum embættismönnum verður ýtt til hliðar fyrir þá sem eru stjórnvöldum þóknanlegir. Báðum megin Atlantshafsins hefur hægri öfgastefnan sameinast í baráttu gegn fjölbreytileika, umburðarlyndi og hnattvæðingu. Alþjóðleg samvinna, þar á meðal á sviði loftslagsmála, hefur minnkað, þar sem þjóðernishyggja hefur fengið forgang fram yfir alþjóðlegar lausnir. Þessi þróun hefur leitt til aukinnar spennu á heimsvísu, þar sem stórveldi eins og Kína og einnig Rússland nýta sér pólitíska veikleika Vesturlanda til að auka áhrif sín. Lýðræðið sjálft er augljóslega í hættu. Með því að grafa undan frjálsum fjölmiðlum, réttarkerfi og mannréttindum hefur hægri öfgastefnan náð að styrkja stöðu sína, oft undir yfirskini laga og reglna. Óvissa ríkir um framtíð vestrænna lýðræðisríkja, þar sem átök um grunngildi og grundvallarréttindi verða sífellt harðari og dýpri. Spurningin er hvort lýðræðisöflin hafi nokkurn möguleika á að snúa þessari þróun við eða hvort nýtt pólitískt landslag sé að mótast til lengri tíma. Höfundur er sósíalisti.
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar
Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar
Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar
Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar