Evrópa og Bandaríkin í skugga hægri öfga Reynir Böðvarsson skrifar 13. janúar 2025 18:01 Árið 2025 stendur hinn vestræni heimur á krossgötum, þar sem hægri öfgaflokkar hafa náð völdum í Bandaríkjunum og einnig nú þegar eða eru nærri því að ná völdum í fjölda ríkja Evrópu. Undanfari þessarar þróunar er að sjálfsögðu margþættur, en má meðal annars rekja til aukinnar pólitískrar sundrungar, efnahagslegra óstöðugleika og öryggisógnana, ímyndaðra eða ekki, sem hægri öfgahreyfingar hafa nýtt sér til að ala á ótta og skapa þannig sundrungu. Ýmislegt bendir til að hergagnaiðnaðurinn á vesturlöndum eigi hlut að máli á bak við tjöldin. Í Evrópu hefur hægri öfgastefna öðlast nýtt líf með því að byggja á óánægju með hefðbundin stjórnmálaöfl. Þjóðernisflokkar í mörgum löndum hafa ýtt undir tortryggni gagnvart innflytjendum og alþjóðastofnunum. Þeir hafa í auknum mæli unnið fylgi með kröfum um harðari innflytjendastefnu, aukið fullveldi þjóðríkja og andstöðu við Evrópusambandið. Í þessu nýja landslagi hefur samstarf við ríki eins og Rússland aukist í skjóli vaxandi tortryggni gagnvart vestrænum stofnunum. Á sama tíma hefur fjölmiðlafrelsi og réttarríkið verið skorið við nögl víða, þar sem stjórnvöld hafa staðið í vegi fyrir andstöðu og tryggt sér yfirráð yfir dómstólum og fjölmiðlum. Í Ungverjalandi, Ítalíu og Finnlandi hafa hægri öfgahreyfingar komist í ríkisstjórn og í löndum eins og Hollandi, Frakklandi, Þýskalandi, Austurríki og Svíþjóð hafa hægri hreyfingar, sem einu sinni þóttu jaðarhópar, komist í valdastöður á þingi með loforðum um að tryggja „öruggt samfélag“ og bregðast við meintu „menningarlegu niðurbroti“. Í öllum þessum löndum er andúð á fjölbreytileika og hnattvæðingu notuð til að réttlæta takmarkanir á mannréttindum og stóraukin völd ríkisins notuð til þess að takmarka frelsi jaðarhópa. Þessi þróun hefur gert þjóðernissinnaða stjórnmálamenn ráðandi, þar sem stefnt er að því að styrkja „hefðbundin gildi“ í andstöðu við frjálslynda lýðræðishefð. Í Bandaríkjunum hefur hægri öfgaöldunni fylgt dramatísk pólitísk breyting. Eftir byltingarkenndar kosningar náði flokkur undir forystu öfgaþjóðernissinna valdi í báðum deildum Bandaríkjaþings og fengu sinn fulltrúa, Donald Trump, sem forseta. Með skírskotun til ótta vegna samfélagslegra breytinga, vaxandi innflytjendafjölda og „útlendrar ógnar“, hefur stjórn þeirra farið í gegnum víðtækar breytingar á samfélagsgerðinni. Löggjöf sem takmarkar réttindi minnihlutahópa og kynþátta verður innleidd, ásamt hertri stefnu í innflytjendamálum. Ríkisstofnanir hafa orðið vettvangur fyrir pólitíska hreinsanir, þar sem óvinsælum embættismönnum verður ýtt til hliðar fyrir þá sem eru stjórnvöldum þóknanlegir. Báðum megin Atlantshafsins hefur hægri öfgastefnan sameinast í baráttu gegn fjölbreytileika, umburðarlyndi og hnattvæðingu. Alþjóðleg samvinna, þar á meðal á sviði loftslagsmála, hefur minnkað, þar sem þjóðernishyggja hefur fengið forgang fram yfir alþjóðlegar lausnir. Þessi þróun hefur leitt til aukinnar spennu á heimsvísu, þar sem stórveldi eins og Kína og einnig Rússland nýta sér pólitíska veikleika Vesturlanda til að auka áhrif sín. Lýðræðið sjálft er augljóslega í hættu. Með því að grafa undan frjálsum fjölmiðlum, réttarkerfi og mannréttindum hefur hægri öfgastefnan náð að styrkja stöðu sína, oft undir yfirskini laga og reglna. Óvissa ríkir um framtíð vestrænna lýðræðisríkja, þar sem átök um grunngildi og grundvallarréttindi verða sífellt harðari og dýpri. Spurningin er hvort lýðræðisöflin hafi nokkurn möguleika á að snúa þessari þróun við eða hvort nýtt pólitískt landslag sé að mótast til lengri tíma. Höfundur er sósíalisti. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Reynir Böðvarsson Mest lesið Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson Skoðun Skoðun Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Af hverju er verðbólga ennþá svona há? Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Uppbygging hjúkrunarheimila Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Með skynsemina að vopni Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar Skoðun 80.000 manna klóakrennsli í Dýrafjörð í boði Arctic Fish Jón Kaldal skrifar Skoðun Malað dag eftir dag eftir dag Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Að velja friðinn fram yfir réttlætið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta græna? Karlinn er að spræna Jóhanna Jakobsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta á krossgötum? Einar Magnússon,Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan hindrar kjarabætur Rúnar Sigurjónsson skrifar Skoðun Af hverju útiloka Ísrael frá Eurovision eins og Rússland? Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Lífeyrir skal fylgja launum Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson skrifar Sjá meira
Árið 2025 stendur hinn vestræni heimur á krossgötum, þar sem hægri öfgaflokkar hafa náð völdum í Bandaríkjunum og einnig nú þegar eða eru nærri því að ná völdum í fjölda ríkja Evrópu. Undanfari þessarar þróunar er að sjálfsögðu margþættur, en má meðal annars rekja til aukinnar pólitískrar sundrungar, efnahagslegra óstöðugleika og öryggisógnana, ímyndaðra eða ekki, sem hægri öfgahreyfingar hafa nýtt sér til að ala á ótta og skapa þannig sundrungu. Ýmislegt bendir til að hergagnaiðnaðurinn á vesturlöndum eigi hlut að máli á bak við tjöldin. Í Evrópu hefur hægri öfgastefna öðlast nýtt líf með því að byggja á óánægju með hefðbundin stjórnmálaöfl. Þjóðernisflokkar í mörgum löndum hafa ýtt undir tortryggni gagnvart innflytjendum og alþjóðastofnunum. Þeir hafa í auknum mæli unnið fylgi með kröfum um harðari innflytjendastefnu, aukið fullveldi þjóðríkja og andstöðu við Evrópusambandið. Í þessu nýja landslagi hefur samstarf við ríki eins og Rússland aukist í skjóli vaxandi tortryggni gagnvart vestrænum stofnunum. Á sama tíma hefur fjölmiðlafrelsi og réttarríkið verið skorið við nögl víða, þar sem stjórnvöld hafa staðið í vegi fyrir andstöðu og tryggt sér yfirráð yfir dómstólum og fjölmiðlum. Í Ungverjalandi, Ítalíu og Finnlandi hafa hægri öfgahreyfingar komist í ríkisstjórn og í löndum eins og Hollandi, Frakklandi, Þýskalandi, Austurríki og Svíþjóð hafa hægri hreyfingar, sem einu sinni þóttu jaðarhópar, komist í valdastöður á þingi með loforðum um að tryggja „öruggt samfélag“ og bregðast við meintu „menningarlegu niðurbroti“. Í öllum þessum löndum er andúð á fjölbreytileika og hnattvæðingu notuð til að réttlæta takmarkanir á mannréttindum og stóraukin völd ríkisins notuð til þess að takmarka frelsi jaðarhópa. Þessi þróun hefur gert þjóðernissinnaða stjórnmálamenn ráðandi, þar sem stefnt er að því að styrkja „hefðbundin gildi“ í andstöðu við frjálslynda lýðræðishefð. Í Bandaríkjunum hefur hægri öfgaöldunni fylgt dramatísk pólitísk breyting. Eftir byltingarkenndar kosningar náði flokkur undir forystu öfgaþjóðernissinna valdi í báðum deildum Bandaríkjaþings og fengu sinn fulltrúa, Donald Trump, sem forseta. Með skírskotun til ótta vegna samfélagslegra breytinga, vaxandi innflytjendafjölda og „útlendrar ógnar“, hefur stjórn þeirra farið í gegnum víðtækar breytingar á samfélagsgerðinni. Löggjöf sem takmarkar réttindi minnihlutahópa og kynþátta verður innleidd, ásamt hertri stefnu í innflytjendamálum. Ríkisstofnanir hafa orðið vettvangur fyrir pólitíska hreinsanir, þar sem óvinsælum embættismönnum verður ýtt til hliðar fyrir þá sem eru stjórnvöldum þóknanlegir. Báðum megin Atlantshafsins hefur hægri öfgastefnan sameinast í baráttu gegn fjölbreytileika, umburðarlyndi og hnattvæðingu. Alþjóðleg samvinna, þar á meðal á sviði loftslagsmála, hefur minnkað, þar sem þjóðernishyggja hefur fengið forgang fram yfir alþjóðlegar lausnir. Þessi þróun hefur leitt til aukinnar spennu á heimsvísu, þar sem stórveldi eins og Kína og einnig Rússland nýta sér pólitíska veikleika Vesturlanda til að auka áhrif sín. Lýðræðið sjálft er augljóslega í hættu. Með því að grafa undan frjálsum fjölmiðlum, réttarkerfi og mannréttindum hefur hægri öfgastefnan náð að styrkja stöðu sína, oft undir yfirskini laga og reglna. Óvissa ríkir um framtíð vestrænna lýðræðisríkja, þar sem átök um grunngildi og grundvallarréttindi verða sífellt harðari og dýpri. Spurningin er hvort lýðræðisöflin hafi nokkurn möguleika á að snúa þessari þróun við eða hvort nýtt pólitískt landslag sé að mótast til lengri tíma. Höfundur er sósíalisti.
Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir Skoðun
Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Skoðun Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar
Skoðun Jafnrétti grundvallarforsenda friðar og öryggis í heiminum Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju er ekki 100 klst. málþóf á Alþingi um alvarlega stöðu barna? Grímur Atlason skrifar
Skoðun Knattspyrna kvenna í hálfa öld – þakkir til Eggerts Magnússonar Ingibjörg Hinriksdóttir skrifar
Skoðun Af nashyrningum og færni - hvernig sköpum við verðmæti til framtíðar? Guðrún Högnadóttir skrifar
Skoðun Frestur til að skila athugasemdum við nýtt deiliskipulag Heiðmerkur að renna út Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Fánar, tákn og blómabreiður: „Enginn bjó á Íslandi fyrr en einhver kom“ Meyvant Þórólfsson skrifar
Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir Skoðun
Sól, sumar og símafriður: 10 ráð varðandi skjánotkun í sumarfríinu Anna Laufey Stefánsdóttir,Kristín Ólöf Grétarsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun