Vantreysta ESB í varnarmálum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar 13. júní 2023 11:30 „Ég verð að vera algerlega hreinskilin við ykkur, Evrópusambandið er ekki nógu sterkt eins og staðan er í dag. Við værum í vandræðum án Bandaríkjanna,“ sagði Sanna Marin, forsætisráðherra Finnlands, á fundi sem skipulagður var af Lowy Institute í Sydney í Ástralíu í byrjun desember á síðasta ári. Þannig hefði sambandið ekki haft getu til þess að bregðast sem skyldi við innrásinni í Úkraínu og þurft að treysta á Bandaríkjamenn. Marin gagnrýndi harðlega þau ríki Evrópusambandsins sem hefðu sótzt eftir því að mynda nánari efnahagsleg tengsl við Rússland undanfarna áratugi með kaupum á rússneskri orku sem og sambandið sjálft. „Við héldum að með þessu yrði komið í veg fyrir stríð,“ sagði hún. Sú stefna hefði hins vegar beðið algert skipbrot. Innrásin í Úkraínu hefði skipt stjórnvöld í Rússlandi mun meira máli en efnahagstengsl við vestræn ríki. Rúmum mánuði áður hafði Pekka Haavisto, utanríkisráðherra Finnlands, látið þau ummæli falla á ráðstefnu NATO-þingsins í Helsinki, höfuðborg landsins, að finnsk stjórnvöld hefðu sótt um inngöngu í NATO á síðasta ári vegna þess að ekki væri hægt að treysta á Evrópusambandið í varnarmálum. Undir þetta tók fulltrúi sænskra stjórnvalda á ráðstefnunni en Svíþjóð sótti einnig um inngöngu í bandalagið á síðasta ári. Þegar í varnarsamstarfi við nær öll ríki ESB Vert er að rifja þetta upp í tilefni af greinarskrifum Þorvarðar Hjaltasonar á vef Heimildarinnar á dögunum þar sem hann kallaði eftir inngöngu Íslands í Evrópusambandið og þá fyrst og fremst með tilliti til öryggis- og varnarmála. Vildi hann meina að ekki væri hægt að treysta á Bandaríkin í þeim efnum lengur. Eins og Marin benti á í desember væri sambandið og ríki þess hins vegar í vandræðum án Bandaríkjamanna. Vandséð er hverju Evrópusambandið ætti að bæta við þegar kemur að öryggis- og varnarmálum. Eftir inngöngu Finnlands í NATO og fyrirhugaða inngöngu Svíþjóðar í bandalagið verða öll ríki sambandsins innan þess fyrir utan Austurríki, Írland, Kýpur og Möltu sem búa yfir takmarkaðri varnargetu. Auk Bandaríkjanna eru hins vegar ríki eins og Noregur, Kanada og Bretland í NATO sem ekki eru í Evrópusambandinu. Kæmi svo ólíklega til þess að Bandaríkin segðu skilið við NATO á einhverjum tímapunkti í framtíðinni væri Ísland þannig eftir sem áður í varnarsamstarfi við nær öll ríki Evrópusambandsins. Hins vegar eru Bandaríkin eina vestræna ríkið sem getur varið bæði sig og aðra en fjallað hefur verið ítrekað um bágborið ástand evrópskra herja, einkum ríkja innan sambandsins, í erlendum fjölmiðlum í kjölfar innrásarinnar. Fjármögnuðu hernaðaruppbyggingu Rússlands Forystumenn ríkja innan Evrópusambandsins hafa ekki aðeins lýst því yfir að ekki sé hægt að treysta á sambandið í öryggis- og varnarmálum. Sjálfur utanríkismálastjóri Evrópusambandsins, Josep Borrell, hefur ítrekað lýst því yfir að sambandið og ríki þess hafi í reynd fjármagnað hernaðaruppbyggingu rússneskra stjórnvalda með umfangsmiklum kaupum á rússneskri olíu og gasi um langt árabil. Hvað varðar upphaf Evrópusambandsins sem Þorvarður gerir að umtalsefni, stofnun Kola- og stálbandalagsins svonefnds, er vert að rifja það upp af því tilefni að umrætt bandalag var sett á laggirnar í kjölfar Schuman-yfirlýsingarinnar 1950 þar sem þáverandi utanríkisráðherra Frakklands, Robert Schuman, lýsti því meðal annars yfir að lokamarkmiðið með fyrirhugaðri samrunaþróun væri evrópskt sambandsríki. Hreinlega hefur verið vandfundinn sá pólitíski forystumaður Evrópusambandsins og ríkja þess á liðnum árum sem ekki hefur stutt lokamarkmiðið um eitt ríki og rataði það nú síðast inn í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Þýzkalands þar sem segir að „áfram“ skuli unnið að því að sambandið verði að sambandsríki. Samhliða þessu hefur Evrópusambandið jafnt og þétt í gegnum tíðina öðlast fleiri einkenni ríkis. Vægi ríkja ESB fer fyrst og fremst eftir íbúafjölda Mikilvægt er annars að hafa í huga í allri umræðu um Evrópusambandið að langflestar ákvarðanir á vettvangi þess eru teknar með meirihluta atkvæða þar sem íbúafjöldi ræður mestu um vægi ríkjanna. Einróma samþykki heyrir til undantekninga og nær hvorki til sjávarútvegsmála né orkumála. Þannig yrði vægi Íslands í ráðherraráði sambandsins einungis 0,08% og á þingi þess á við það að hafa hálfan þingmann á Alþingi. Sú áherzla að vægi ríkja Evrópusambandsins við ákvarðanatöku á vettvangi þess miðist við það hversu fjölmenn þau eru, í stað þess að þau sitji við sama borð í þeim efnum óháð íbúafjölda, er einmitt eitt þeirra einkenna ríkis sem sambandið hefur smám saman öðlast á liðnum árum. Stuðningsmenn inngöngu í Evrópusambandið tala gjarnan um það að með henni fengi Ísland sæti við borðið innan þess. Þetta er sætið. Með öðrum orðum er langur vegur frá því að innganga í Evrópusambandið yrði til þess fallin að tryggja betur öryggis- og varnarhagsmuni Íslands. Að sama skapi hefur sambandið og ríki þess sýnt það með afgerandi hætti á undanförnum árum í viðskiptum sínum við rússnesk stjórnvöld að þeim er ekki heldur treystandi þegar efnahagsöryggi er annars vegar. Þá er ljóst vægi Íslands innan þess yrði lítið sem ekkert. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hjörtur J. Guðmundsson Evrópusambandið Mest lesið Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson Skoðun Skoðun Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir skrifar Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson skrifar Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir skrifar Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson skrifar Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Sjá meira
„Ég verð að vera algerlega hreinskilin við ykkur, Evrópusambandið er ekki nógu sterkt eins og staðan er í dag. Við værum í vandræðum án Bandaríkjanna,“ sagði Sanna Marin, forsætisráðherra Finnlands, á fundi sem skipulagður var af Lowy Institute í Sydney í Ástralíu í byrjun desember á síðasta ári. Þannig hefði sambandið ekki haft getu til þess að bregðast sem skyldi við innrásinni í Úkraínu og þurft að treysta á Bandaríkjamenn. Marin gagnrýndi harðlega þau ríki Evrópusambandsins sem hefðu sótzt eftir því að mynda nánari efnahagsleg tengsl við Rússland undanfarna áratugi með kaupum á rússneskri orku sem og sambandið sjálft. „Við héldum að með þessu yrði komið í veg fyrir stríð,“ sagði hún. Sú stefna hefði hins vegar beðið algert skipbrot. Innrásin í Úkraínu hefði skipt stjórnvöld í Rússlandi mun meira máli en efnahagstengsl við vestræn ríki. Rúmum mánuði áður hafði Pekka Haavisto, utanríkisráðherra Finnlands, látið þau ummæli falla á ráðstefnu NATO-þingsins í Helsinki, höfuðborg landsins, að finnsk stjórnvöld hefðu sótt um inngöngu í NATO á síðasta ári vegna þess að ekki væri hægt að treysta á Evrópusambandið í varnarmálum. Undir þetta tók fulltrúi sænskra stjórnvalda á ráðstefnunni en Svíþjóð sótti einnig um inngöngu í bandalagið á síðasta ári. Þegar í varnarsamstarfi við nær öll ríki ESB Vert er að rifja þetta upp í tilefni af greinarskrifum Þorvarðar Hjaltasonar á vef Heimildarinnar á dögunum þar sem hann kallaði eftir inngöngu Íslands í Evrópusambandið og þá fyrst og fremst með tilliti til öryggis- og varnarmála. Vildi hann meina að ekki væri hægt að treysta á Bandaríkin í þeim efnum lengur. Eins og Marin benti á í desember væri sambandið og ríki þess hins vegar í vandræðum án Bandaríkjamanna. Vandséð er hverju Evrópusambandið ætti að bæta við þegar kemur að öryggis- og varnarmálum. Eftir inngöngu Finnlands í NATO og fyrirhugaða inngöngu Svíþjóðar í bandalagið verða öll ríki sambandsins innan þess fyrir utan Austurríki, Írland, Kýpur og Möltu sem búa yfir takmarkaðri varnargetu. Auk Bandaríkjanna eru hins vegar ríki eins og Noregur, Kanada og Bretland í NATO sem ekki eru í Evrópusambandinu. Kæmi svo ólíklega til þess að Bandaríkin segðu skilið við NATO á einhverjum tímapunkti í framtíðinni væri Ísland þannig eftir sem áður í varnarsamstarfi við nær öll ríki Evrópusambandsins. Hins vegar eru Bandaríkin eina vestræna ríkið sem getur varið bæði sig og aðra en fjallað hefur verið ítrekað um bágborið ástand evrópskra herja, einkum ríkja innan sambandsins, í erlendum fjölmiðlum í kjölfar innrásarinnar. Fjármögnuðu hernaðaruppbyggingu Rússlands Forystumenn ríkja innan Evrópusambandsins hafa ekki aðeins lýst því yfir að ekki sé hægt að treysta á sambandið í öryggis- og varnarmálum. Sjálfur utanríkismálastjóri Evrópusambandsins, Josep Borrell, hefur ítrekað lýst því yfir að sambandið og ríki þess hafi í reynd fjármagnað hernaðaruppbyggingu rússneskra stjórnvalda með umfangsmiklum kaupum á rússneskri olíu og gasi um langt árabil. Hvað varðar upphaf Evrópusambandsins sem Þorvarður gerir að umtalsefni, stofnun Kola- og stálbandalagsins svonefnds, er vert að rifja það upp af því tilefni að umrætt bandalag var sett á laggirnar í kjölfar Schuman-yfirlýsingarinnar 1950 þar sem þáverandi utanríkisráðherra Frakklands, Robert Schuman, lýsti því meðal annars yfir að lokamarkmiðið með fyrirhugaðri samrunaþróun væri evrópskt sambandsríki. Hreinlega hefur verið vandfundinn sá pólitíski forystumaður Evrópusambandsins og ríkja þess á liðnum árum sem ekki hefur stutt lokamarkmiðið um eitt ríki og rataði það nú síðast inn í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Þýzkalands þar sem segir að „áfram“ skuli unnið að því að sambandið verði að sambandsríki. Samhliða þessu hefur Evrópusambandið jafnt og þétt í gegnum tíðina öðlast fleiri einkenni ríkis. Vægi ríkja ESB fer fyrst og fremst eftir íbúafjölda Mikilvægt er annars að hafa í huga í allri umræðu um Evrópusambandið að langflestar ákvarðanir á vettvangi þess eru teknar með meirihluta atkvæða þar sem íbúafjöldi ræður mestu um vægi ríkjanna. Einróma samþykki heyrir til undantekninga og nær hvorki til sjávarútvegsmála né orkumála. Þannig yrði vægi Íslands í ráðherraráði sambandsins einungis 0,08% og á þingi þess á við það að hafa hálfan þingmann á Alþingi. Sú áherzla að vægi ríkja Evrópusambandsins við ákvarðanatöku á vettvangi þess miðist við það hversu fjölmenn þau eru, í stað þess að þau sitji við sama borð í þeim efnum óháð íbúafjölda, er einmitt eitt þeirra einkenna ríkis sem sambandið hefur smám saman öðlast á liðnum árum. Stuðningsmenn inngöngu í Evrópusambandið tala gjarnan um það að með henni fengi Ísland sæti við borðið innan þess. Þetta er sætið. Með öðrum orðum er langur vegur frá því að innganga í Evrópusambandið yrði til þess fallin að tryggja betur öryggis- og varnarhagsmuni Íslands. Að sama skapi hefur sambandið og ríki þess sýnt það með afgerandi hætti á undanförnum árum í viðskiptum sínum við rússnesk stjórnvöld að þeim er ekki heldur treystandi þegar efnahagsöryggi er annars vegar. Þá er ljóst vægi Íslands innan þess yrði lítið sem ekkert. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál).
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun
Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar
Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar
Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty Skoðun
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun