Hvað kostar að sökkva framtíðinni? Margrét Erlendsdóttir skrifar 11. júní 2023 14:30 Sveitarstjórn Skeiða- og Gnúpverjahrepps ætlar að veita Landsvirkjun framkvæmdaleyfi fyrir gerð Hvammsvirkjunar í anddyri Þjórsárdals. Ákvörðunin um þessi óafturkræfu og víðtæku náttúruspjöll verður formgerð á fundi sveitarstjórnar í félagsheimilinu Árnesi miðvikudaginn 14. júní kl. 17.00. Ákvörðun sveitarstjórnar mun fáum koma á óvart, þrátt fyrir óteljandi ástæður og rök sem mæla gegn henni. Og hvers vegna ekki? Svarið er óþægilega einfalt. Þessi ákvörðun var í raun tekin fyrir mörgum árum. Öllu heldur, þessa niðurstöðu keypti Landsvirkjun af sveitarstjórn Skeiða- og Gnúpverjahrepps árið 2008 með formlegu samkomulagi sem heitir: Rammasamkomulag milli sveitarstjórnar Skeiða- og Gnúpverjahrepps og Landsvirkjunar varðandi undirbúning, byggingu og rekstur Hvamms-, Holta- og Urriðafossvirkjunar. Svo lítið fyrir svo mikið! Rammasamkomulagið fjallar um tilgreind atriði í nokkrum liðum sem Landsvirkjun muni leggja af mörkum ,,til að styðja við byggð og atvinnulíf svæðisins“. Lítil mál í stóra samhenginu en greinilega lokkandi fyrir lítið sveitarfélag. Þetta eru t.d. endurbætur á nettengingu, bundið slitlag á vegarspotta, aðkoma Landsvirkjunar að skipulagsmálum í Þjórsárdal og óskilgreind þátttaka Landsvirkjunar í brúargerð. Að ógleymdu ákvæði um leigu á hluta félagsheimilisins Árness til 10 ára undir upplýsingamiðstöð um sögu og uppbyggingu virkjana Landsvirkjunar á svæðinu m.m. Það sem var kannski stærst fyrir sveitarfélagið var vilyrði Landsvirkjunar fyrir því að byggja upp starfsmannahúsnæði sitt í þéttbýliskjarnanum Árnesi og beita sér fyrir því að verktakar myndu byggja hluta vinnubúða sinna í sveitarfélaginu. Nýlega áttaði sveitarstjórn sig á því að rammasamkomulagið við Landsvirkjun lægi að hluta óbætt hjá garði. Nú þurfti að hafa hraðar hendur enda ótækt fyrir sveitarstjórn að veita Landsvirkjun framkvæmdaleyfi í ágreiningi um efndir samkomulagsins. Sveitarstjóri Skeiða- og Gnúpverjahrepps hraðaði sér því á enn einn fund sinn með Landsvirkjun og undirritaði samkomulag um lokauppgjör 2. júní sl. Samkvæmt því fær sveitarfélagið greiddar tæpar 69 milljónir króna innan 14 daga frá undirritun og telst málið þá úr sögunni. Uppbyggingin í Árnesi er líka úr sögunni og óbætt með öllu því ,,forsendur hafa breyst“. Í nýgerðu samkomulagi um lokauppgjörið er svo dúsa þar sem segir að Landsvirkjun ,,útilokar hins vegar ekki að í framtíðinni geti sú staða komið upp á ný að Árnes geti orðið ákjósanlegur staður sem miðlæg starfsstöð vegna framkvæmda og rekstur[s] virkjana á vegum Landsvirkjunar“. Leyfi byggt á úreltu umhverfismati Skylt er að meta umhverfisáhrif stórframkvæmda. Umhverfismatið fyrir áformaða Hvammsvirkun er tuttugu ára gamalt og fjallar að hluta til um aðra framkvæmd. Lítilsháttar endurskoðun var gerð á ákveðnum þáttum matsins 2016-2018. Á grundvelli þess kom m.a. fram álit Skipulagsstofnunar um verulega neikvæð áhrif virkjunarinnar á landslag þar sem umfangsmiklu svæði verður raskað, að mjög margir verði fyrir neikvæðum áhrifum vegna breytinga á ásýnd og yfirbragði, og að áhrif virkjunarinnar verði varanleg og óafturkræf. Ef ráðist yrði í lögbundið mat á umhverfisáhrifum Hvammsvirkjunar í dag, er öruggt að öðru vísi yrði staðið að málum en fyrir 20 árum, enda hafa forsendur breyst. Telja má líklegt að niðurstaðan yrði önnur og í þágu samfélags og náttúru. Þá væru þeir sem ráða tilneyddir að horfast í augu við þá staðreynd að framkvæmdin stefnir stærsta laxastofni landsins í voða, ógnar laxastofnum annars staðar á landinu og líklega Atlantshafslaxi utan Íslands sömuleiðis. Þeir þyrftu líka að gangast við því að samfélagsleg áhrif þessara framkvæmda sem vanrækt hefur verið að meta, eru alvarleg og verða ekki bætt. Dómur sögunnar Áformin um Hvammsvirkjun hafa legið á íbúum Skeiða- og Gnúpverjahrepps eins og mara í meira en 20 ár. Þetta hefur staðið uppbyggingu á svæðinu fyrir þrifum, klofið samfélagið, spillt vináttu- og fjölskylduböndum og valdið margvíslegu og langvarandi hugarangri. Sveitarstjórnarpólitíkin hefur árum saman litast af átökum um þessi mál sem hefur síður en svo verið farsælt eða uppbyggilegt fyrir sveitarfélagið sem samfélag. Sveitarfélögin hafa skipulagsvald. Þau þurfa ekki og þau mega ekki láta draga sig inn í atburðarás eins og hér hefur verið lýst og láta svo eins og varnarlaust handbendi. Þau þurfa ekki að láta svona yfir sig ganga ef þau vilja það ekki. En sveitarstjórnum er kannski vorkunn þegar sótt er að þeim árum og áratugum saman um að hleypa í gegn framkvæmdum eins og í þessu máli. Lítil sveitarfélög með sína litlu sveitarsjóði og almennt lítið bolmagn í svo mörgum skilningi, eru viðkvæm fyrir ásókn og ásælni stórvelda eins og Landsvirkjun er í þessu samhengi. Þá skapast hættan á því að gengið sé til samninga eins og hér hefur verið lýst sem bindur hug og hendur sveitarstjórnarmanna. Það er sorglegt og með ólíkindum ef raunin er sú að svona gjörningar teljast löglegir og í samræmi við eðlilega og góða stjórnsýslu. Því miður er þetta bara eitt dæmi af mörgum. Allir þeir sem hafa staðið að því að gera Hvammsvirkjun að veruleika hafa komið sér undan því að horfast í augu við staðreyndir og stöðugt nýjar upplýsingar um alvarleg, víðtæk og óafturkræf áhrif þessarar framkvæmdar. Sagan á eftir að dæma þessa framkvæmd ef af henni verður. Þeir eru ekki öfundsverðir sem þá þurfa að horfast í augu við orðinn hlut. Þessi framkvæmd og áhrif hennar á náttúru og samfélag verða ekki aftur tekin. Höfundur er fædd og uppalin í Gnúpverjahreppi með sterk tengsl við sveitina. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Umhverfismál Landsvirkjun Skeiða- og Gnúpverjahreppur Deilur um Hvammsvirkjun Mest lesið Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir Skoðun Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega? Dagbjört Hákonardóttir Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson Skoðun Hví borgar útgerðin – ekki malarnáman? Guðmundur Edgarsson Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir Skoðun Hverjir eiga Ísland? Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun Vantraust Flokks fólksins á Viðreisn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Ertu nú alveg viss um að hafa læst hurðinni? Sanna Magdalena Mörtudóttir Skoðun Skoðun Skoðun Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir skrifar Skoðun Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega? Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Undirbúum börnin fyrir skólann með hjálp gervigreindar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Enginn skilinn eftir á götunni Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Hví borgar útgerðin – ekki malarnáman? Guðmundur Edgarsson skrifar Skoðun Vantraust Flokks fólksins á Viðreisn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 48 daga blekking: Loforð sem leiðir til lögbrota? Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar Skoðun Málþóf á kostnað ungs fólks Lísa Margrét Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar Skoðun Ómeðvituð vörn í orðræðu – þegar vald ver sjálft sig Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Við krefjumst sanngirni og aðgerð strax Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir skrifar Skoðun Úrsúla og öryggismálin - Stöndum gegn vígvæðingu Guttormur Þorsteinsson skrifar Skoðun Verðmætatap auðlindagjaldanna – Hverra og hvernig? Haukur V. Alfreðsson skrifar Skoðun Ertu nú alveg viss um að hafa læst hurðinni? Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Sanngirni að brenna 230 milljarða króna? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Strandveiðar eru ekki sóun Örn Pálsson skrifar Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar Skoðun SFS skuldar Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Hvar er hjálpin sem okkur var lofað? Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Áform um fleiri strandveiðidaga: Áhættusöm ákvörðun Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson skrifar Skoðun Flugnám - Fjórði hluti: Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í flugnámi Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Slítum stjórnmálasambandi við Ísrael! Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Aukið við sóun með einhverjum ráðum Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Kæru valkyrjur, hatrið sigraði líklega í þetta skiptið Arnar Laxdal skrifar Sjá meira
Sveitarstjórn Skeiða- og Gnúpverjahrepps ætlar að veita Landsvirkjun framkvæmdaleyfi fyrir gerð Hvammsvirkjunar í anddyri Þjórsárdals. Ákvörðunin um þessi óafturkræfu og víðtæku náttúruspjöll verður formgerð á fundi sveitarstjórnar í félagsheimilinu Árnesi miðvikudaginn 14. júní kl. 17.00. Ákvörðun sveitarstjórnar mun fáum koma á óvart, þrátt fyrir óteljandi ástæður og rök sem mæla gegn henni. Og hvers vegna ekki? Svarið er óþægilega einfalt. Þessi ákvörðun var í raun tekin fyrir mörgum árum. Öllu heldur, þessa niðurstöðu keypti Landsvirkjun af sveitarstjórn Skeiða- og Gnúpverjahrepps árið 2008 með formlegu samkomulagi sem heitir: Rammasamkomulag milli sveitarstjórnar Skeiða- og Gnúpverjahrepps og Landsvirkjunar varðandi undirbúning, byggingu og rekstur Hvamms-, Holta- og Urriðafossvirkjunar. Svo lítið fyrir svo mikið! Rammasamkomulagið fjallar um tilgreind atriði í nokkrum liðum sem Landsvirkjun muni leggja af mörkum ,,til að styðja við byggð og atvinnulíf svæðisins“. Lítil mál í stóra samhenginu en greinilega lokkandi fyrir lítið sveitarfélag. Þetta eru t.d. endurbætur á nettengingu, bundið slitlag á vegarspotta, aðkoma Landsvirkjunar að skipulagsmálum í Þjórsárdal og óskilgreind þátttaka Landsvirkjunar í brúargerð. Að ógleymdu ákvæði um leigu á hluta félagsheimilisins Árness til 10 ára undir upplýsingamiðstöð um sögu og uppbyggingu virkjana Landsvirkjunar á svæðinu m.m. Það sem var kannski stærst fyrir sveitarfélagið var vilyrði Landsvirkjunar fyrir því að byggja upp starfsmannahúsnæði sitt í þéttbýliskjarnanum Árnesi og beita sér fyrir því að verktakar myndu byggja hluta vinnubúða sinna í sveitarfélaginu. Nýlega áttaði sveitarstjórn sig á því að rammasamkomulagið við Landsvirkjun lægi að hluta óbætt hjá garði. Nú þurfti að hafa hraðar hendur enda ótækt fyrir sveitarstjórn að veita Landsvirkjun framkvæmdaleyfi í ágreiningi um efndir samkomulagsins. Sveitarstjóri Skeiða- og Gnúpverjahrepps hraðaði sér því á enn einn fund sinn með Landsvirkjun og undirritaði samkomulag um lokauppgjör 2. júní sl. Samkvæmt því fær sveitarfélagið greiddar tæpar 69 milljónir króna innan 14 daga frá undirritun og telst málið þá úr sögunni. Uppbyggingin í Árnesi er líka úr sögunni og óbætt með öllu því ,,forsendur hafa breyst“. Í nýgerðu samkomulagi um lokauppgjörið er svo dúsa þar sem segir að Landsvirkjun ,,útilokar hins vegar ekki að í framtíðinni geti sú staða komið upp á ný að Árnes geti orðið ákjósanlegur staður sem miðlæg starfsstöð vegna framkvæmda og rekstur[s] virkjana á vegum Landsvirkjunar“. Leyfi byggt á úreltu umhverfismati Skylt er að meta umhverfisáhrif stórframkvæmda. Umhverfismatið fyrir áformaða Hvammsvirkun er tuttugu ára gamalt og fjallar að hluta til um aðra framkvæmd. Lítilsháttar endurskoðun var gerð á ákveðnum þáttum matsins 2016-2018. Á grundvelli þess kom m.a. fram álit Skipulagsstofnunar um verulega neikvæð áhrif virkjunarinnar á landslag þar sem umfangsmiklu svæði verður raskað, að mjög margir verði fyrir neikvæðum áhrifum vegna breytinga á ásýnd og yfirbragði, og að áhrif virkjunarinnar verði varanleg og óafturkræf. Ef ráðist yrði í lögbundið mat á umhverfisáhrifum Hvammsvirkjunar í dag, er öruggt að öðru vísi yrði staðið að málum en fyrir 20 árum, enda hafa forsendur breyst. Telja má líklegt að niðurstaðan yrði önnur og í þágu samfélags og náttúru. Þá væru þeir sem ráða tilneyddir að horfast í augu við þá staðreynd að framkvæmdin stefnir stærsta laxastofni landsins í voða, ógnar laxastofnum annars staðar á landinu og líklega Atlantshafslaxi utan Íslands sömuleiðis. Þeir þyrftu líka að gangast við því að samfélagsleg áhrif þessara framkvæmda sem vanrækt hefur verið að meta, eru alvarleg og verða ekki bætt. Dómur sögunnar Áformin um Hvammsvirkjun hafa legið á íbúum Skeiða- og Gnúpverjahrepps eins og mara í meira en 20 ár. Þetta hefur staðið uppbyggingu á svæðinu fyrir þrifum, klofið samfélagið, spillt vináttu- og fjölskylduböndum og valdið margvíslegu og langvarandi hugarangri. Sveitarstjórnarpólitíkin hefur árum saman litast af átökum um þessi mál sem hefur síður en svo verið farsælt eða uppbyggilegt fyrir sveitarfélagið sem samfélag. Sveitarfélögin hafa skipulagsvald. Þau þurfa ekki og þau mega ekki láta draga sig inn í atburðarás eins og hér hefur verið lýst og láta svo eins og varnarlaust handbendi. Þau þurfa ekki að láta svona yfir sig ganga ef þau vilja það ekki. En sveitarstjórnum er kannski vorkunn þegar sótt er að þeim árum og áratugum saman um að hleypa í gegn framkvæmdum eins og í þessu máli. Lítil sveitarfélög með sína litlu sveitarsjóði og almennt lítið bolmagn í svo mörgum skilningi, eru viðkvæm fyrir ásókn og ásælni stórvelda eins og Landsvirkjun er í þessu samhengi. Þá skapast hættan á því að gengið sé til samninga eins og hér hefur verið lýst sem bindur hug og hendur sveitarstjórnarmanna. Það er sorglegt og með ólíkindum ef raunin er sú að svona gjörningar teljast löglegir og í samræmi við eðlilega og góða stjórnsýslu. Því miður er þetta bara eitt dæmi af mörgum. Allir þeir sem hafa staðið að því að gera Hvammsvirkjun að veruleika hafa komið sér undan því að horfast í augu við staðreyndir og stöðugt nýjar upplýsingar um alvarleg, víðtæk og óafturkræf áhrif þessarar framkvæmdar. Sagan á eftir að dæma þessa framkvæmd ef af henni verður. Þeir eru ekki öfundsverðir sem þá þurfa að horfast í augu við orðinn hlut. Þessi framkvæmd og áhrif hennar á náttúru og samfélag verða ekki aftur tekin. Höfundur er fædd og uppalin í Gnúpverjahreppi með sterk tengsl við sveitina.
Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun
Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir Skoðun
Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun
Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir skrifar
Skoðun Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar
Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar
Skoðun Verið öll hjartanlega velkomin á Unglingalandsmót á Egilsstöðum Jónína Brynjólfsdóttir skrifar
Skoðun „Ísland mun taka þátt í þvingunaraðgerðum gegn Ísrael náist samstaða fleiri ríkja“ Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson skrifar
Skoðun Flugnám - Fjórði hluti: Hlutverk Reykjavíkurflugvallar í flugnámi Matthías Arngrímsson skrifar
Í nafni „sanngirni“ brenndi ríkisstjórn 230 milljörðum – lífeyrir landsmanna fór á bálið Elliði Vignisson Skoðun
Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir Skoðun
Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson Skoðun