Kertaljós fyrir 40 árum af HIV á Íslandi Sigurvin Lárus Jónsson skrifar 15. maí 2023 07:01 Í ár eru liðin 40 ár frá því að fyrsta HIV smitið var greint á Íslandi og 35 ár frá því að samtökin HIV Ísland voru stofnuð. Saga sjúkdómsins er sársaukafull en þar er jafnframt að finna sögur af sálgæslu, samstöðu og fegurð. Félagið var stofnað þann 5. desember 1998 og nefndist þá Samtök áhugafólks um alnæmisvandann. Sr. Jón Bjarman sjúkrahúsprestur var meðal þeirra sem unnu að stofnun samtakanna og sat jafnframt í fyrstu stjórn þeirra. Jón var merkilegur prestur sem skrifaði bók um störf sín í þágu fanga á Íslandi er heitir Af föngum og frjálsum mönnum. Þegar sr. Jón lést árið 2011 vottaði HIV Ísland honum virðingu sína með orðunum „Hann var baráttumaður um mannréttindi í víðum skilningi og taldi kjark í þá sem vantreystu sér í baráttu fyrir rétti sínum. Hann var einstaklega laginn í mannlegum samskiptum og mannasættir“. Einar Þór Jónsson, framkvæmdastjóri HIV Ísland lýsir stofnun samtakanna þannig að „við erum þarna hópur af fólki, og ég sem HIV jákvæður ungur maður þá, hún Auður Matthíasdóttir félagsráðgjafi og það er hópur af fólki sem myndast í kringum þetta. Það var Guðrún Ögmundsdóttir og systir hennar Hulda Waddel, og Guðni Baldursson, fyrsti formaður Samtakanna 78. Sr. Jón var einstakur maður, hann var aðeins eldri en við sem vorum þarna og síðan var Stella Hauksdóttir og ég held að mörg þeirra hafi verið í fyrstu stjórninni. Ég verð að nefna Þorvald Kristinsson líka, sem var formaður Samtakanna 78 þá.“ Í nær 30 ár hefur verið haldin í Fríkirkjunni í Reykjavík minningar- og vonarstund sem á alþjóðavísu nefnist HIV candlelight memorial service. Fyrstu stundirnar voru haldnar í öðrum kirkjum en frá árinu 1995 hefur þessi stund verið haldin í Fríkirkjunni í Reykjavík. Einar Þór lýsir því með áhrifaríkum hætti hvernig að stundirnar hafi skipt sköpum þegar faraldurinn stóð sem hæst en með tilkomu lyfja og lækkandi dánartíðni hafi þakklæti og gleði einkennt stundirnar í bland við sorg. „Ég man eftir þessari samverustund hér, þar sem menn voru fárveikir og einhverjir voru kannski nýdánir, þá voru þetta erfiðar og þungar stundir.“ Þáttur Fríkirkjunnar í Reykjavík í réttindabaráttu hinsegin fólks er veigamikill og Margrét Pála Ólafsdóttir lýsti því í greininni Alnæmið flýtti fyrir að þegar ein hjúskaparlög gengu í gildi, „fyrsta jákvæða viðurkenningin á að við værum til og við mættum vera til í íslensku samfélagi, þessi stóru vatnaskil sem í mínum huga marka bara áður og eftir fyrir okkur gay fólk, þá vorum við með samkomu í Fríkirkjunni sem hafði verið eina kirkjan sem alltaf bauð okkur velkomin“. Einar Þór tekur undir það en hann segir: „frá þeim tíma sem ég þekki um miðjan tíunda áratuginn og við fórum að tengjast við Fríkirkjuna. Sr. Hjörtur Magni kemur 1998 og ég tengi það við hann og hans persónu, hvernig þetta breyttist þá. Allt í einu var einhver sem nefndi hlutina sínum nöfnum og það var ekki hálfkák eða tilgerð með það hvernig hlutirnir voru. Sjálfur man ég þegar hann fór að koma fram í fjölmiðlum með líf samkynhneigðra og að við ættum rétt til ásta og tilveru alveg eins og allir aðrir. Þetta er ekki lengra síðan, það er alveg ótrúlegt, 25 ár kannski. Sr. Hjörtur var mjög dáður og elskaður af þessum hópi hinsegin fólks. Ég held að hann hafi jarðað mjög marga hinsegin menn. Já, Fríkirkjan, hún stóð með! “ Þó sorgin og minningar hafi verið í forgrunni þessara stunda hefur gleðin jafnframt skipt sköpum. „Eftir að lyfin komu og þetta dimma þunga ský fór að rofa til og við fórum að eiga líf og lifa af og ná okkur aðeins upp úr því, þá er það samt þessi húmor í þessum hóp. Að skemmta sér, og tjútta og vera til. Þessi hópur og þessi minningarguðsþjónusta, sem hefur verið hérna í maí síðustu 30 árin og Hjörtur Magni talar um með glampa í augum og ég líka. Þetta er minningarstund en við erum líka að gleðjast og þakka fyrir. Þessi hópur er frjálsari einhvern veginn, út af lífsreynslunni. Við dönsum stundum og það hafa verið hér afrískar trommur og Magga Pálma í svakalegu stuði og allir hérna að syngja eitthvað flott upp til drottins himna og þakklæti. Að fá að vera til, það er æðislegt. Þannig ætlum við að hafa það núna 21. maí.“ Mannréttindabarátta hinsegin fólks á Íslandi og barátta HIV jákvæðra fyrir virðingu og viðurkenningu hefur kennt okkur Íslendingum, annarsvegar að viðhorfum má breyta og að það er hægt að ná raunverulegum framförum í mannréttindum þrátt fyrir mótstöðu og hinsvegar hversu máttug gleðin er sem baráttutæki. Gleðin er ekki léttúð, hún er afstaða þess sem tekst á við lífið af heilindum og krefst þess að njóta þess. Nú þegar Samtökin ´78 fagna 45 ára stofnafmæli og 40 ár eru liðin frá fyrsta HIV smitinu á Íslandi er samtímis hægt að syrgja það sem hinsegin fólk hefur þurft að þola og fagna yfir þeirri sálgæslu, samstöðu og fegurð sem finna má í sögu þeirra. Megi ástin að eilífu bera sigur af hólmi. Höfundur er prestur við Fríkirkjuna í Reykjavík. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sigurvin Lárus Jónsson Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Jarðakaup í nýjum tilgangi Halla Hrund Logadóttir Skoðun Af hverju bara hálft skref áfram? Gísli Rafn Ólafsson Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir Skoðun Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir Skoðun Samt kýs ég Katrínu Jökull Sólberg Auðunsson Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson Skoðun Öll með? – 4.020 kr. hækkun fyrir skatt eftir 16 mánuði! Unnur Helga Óttarsdóttir Skoðun Köllum það réttu nafni: Fordóma Derek Terell Allen Skoðun Skoðun Skoðun Nú getum við brotið blað Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum loftslagsaðgerðir, ekki grænþvott Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Af hverju bara hálft skref áfram? Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í þágu mannúðar og samfélags Anna María Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvar er Reykjavegur? Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Af auðvaldsmönnum og undirlægjuhætti Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hafðu áhrif á líf barna Ída Björg Unnarsdóttir skrifar Skoðun Stórbætum samgöngur Logi Einarsson skrifar Skoðun Norska veiðistöðin Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Köllum það réttu nafni: Fordóma Derek Terell Allen skrifar Skoðun Ótrúverðugt plan að annars góðum markmiðum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Formleg uppgjöf Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Örlætisgerningur Vilhjálmur H. Vilhjálmsson skrifar Skoðun Fjármunum veitt þangað sem neyðin er mest Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Sjálfbær framtíð Vestfjarða Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Aðalsteinn Óskarsson skrifar Skoðun Burt með pólitík á Bessastöðum Kristmundur Carter skrifar Skoðun Náttúran njóti vafans, ótímabundið Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun „Almennings“ samgöngur? Bragi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Góður forseti G. Pétur Matthíasson skrifar Skoðun Hvers vegna Halla Tómasdóttir? Guðjón Sigurðsson skrifar Skoðun Heimildin sem hvarf úr frumvarpi matvælaráðherra Vala Árnadóttir skrifar Skoðun Sníða sér stakk eftir vexti Guðni Magnús Ingvason skrifar Skoðun Norskir herrar eða íslenskir? Þóra Bergný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Af hverju ertu að bjóða þig fram? Sigurður Ragnarsson skrifar Skoðun Við styðjum Guðmund Karl! Katrín Valdís Hjartardóttir,Andrea Bóel Bæringsdóttir,Guðbjörg Harpa Ingimundardóttir skrifar Skoðun Hagfræðin á Heimildinni Bjarnheiður Hallsdóttir skrifar Skoðun Hreinleikaþráin Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Heimilisleysi blasir við öryrkjum Svanberg Hreinsson skrifar Sjá meira
Í ár eru liðin 40 ár frá því að fyrsta HIV smitið var greint á Íslandi og 35 ár frá því að samtökin HIV Ísland voru stofnuð. Saga sjúkdómsins er sársaukafull en þar er jafnframt að finna sögur af sálgæslu, samstöðu og fegurð. Félagið var stofnað þann 5. desember 1998 og nefndist þá Samtök áhugafólks um alnæmisvandann. Sr. Jón Bjarman sjúkrahúsprestur var meðal þeirra sem unnu að stofnun samtakanna og sat jafnframt í fyrstu stjórn þeirra. Jón var merkilegur prestur sem skrifaði bók um störf sín í þágu fanga á Íslandi er heitir Af föngum og frjálsum mönnum. Þegar sr. Jón lést árið 2011 vottaði HIV Ísland honum virðingu sína með orðunum „Hann var baráttumaður um mannréttindi í víðum skilningi og taldi kjark í þá sem vantreystu sér í baráttu fyrir rétti sínum. Hann var einstaklega laginn í mannlegum samskiptum og mannasættir“. Einar Þór Jónsson, framkvæmdastjóri HIV Ísland lýsir stofnun samtakanna þannig að „við erum þarna hópur af fólki, og ég sem HIV jákvæður ungur maður þá, hún Auður Matthíasdóttir félagsráðgjafi og það er hópur af fólki sem myndast í kringum þetta. Það var Guðrún Ögmundsdóttir og systir hennar Hulda Waddel, og Guðni Baldursson, fyrsti formaður Samtakanna 78. Sr. Jón var einstakur maður, hann var aðeins eldri en við sem vorum þarna og síðan var Stella Hauksdóttir og ég held að mörg þeirra hafi verið í fyrstu stjórninni. Ég verð að nefna Þorvald Kristinsson líka, sem var formaður Samtakanna 78 þá.“ Í nær 30 ár hefur verið haldin í Fríkirkjunni í Reykjavík minningar- og vonarstund sem á alþjóðavísu nefnist HIV candlelight memorial service. Fyrstu stundirnar voru haldnar í öðrum kirkjum en frá árinu 1995 hefur þessi stund verið haldin í Fríkirkjunni í Reykjavík. Einar Þór lýsir því með áhrifaríkum hætti hvernig að stundirnar hafi skipt sköpum þegar faraldurinn stóð sem hæst en með tilkomu lyfja og lækkandi dánartíðni hafi þakklæti og gleði einkennt stundirnar í bland við sorg. „Ég man eftir þessari samverustund hér, þar sem menn voru fárveikir og einhverjir voru kannski nýdánir, þá voru þetta erfiðar og þungar stundir.“ Þáttur Fríkirkjunnar í Reykjavík í réttindabaráttu hinsegin fólks er veigamikill og Margrét Pála Ólafsdóttir lýsti því í greininni Alnæmið flýtti fyrir að þegar ein hjúskaparlög gengu í gildi, „fyrsta jákvæða viðurkenningin á að við værum til og við mættum vera til í íslensku samfélagi, þessi stóru vatnaskil sem í mínum huga marka bara áður og eftir fyrir okkur gay fólk, þá vorum við með samkomu í Fríkirkjunni sem hafði verið eina kirkjan sem alltaf bauð okkur velkomin“. Einar Þór tekur undir það en hann segir: „frá þeim tíma sem ég þekki um miðjan tíunda áratuginn og við fórum að tengjast við Fríkirkjuna. Sr. Hjörtur Magni kemur 1998 og ég tengi það við hann og hans persónu, hvernig þetta breyttist þá. Allt í einu var einhver sem nefndi hlutina sínum nöfnum og það var ekki hálfkák eða tilgerð með það hvernig hlutirnir voru. Sjálfur man ég þegar hann fór að koma fram í fjölmiðlum með líf samkynhneigðra og að við ættum rétt til ásta og tilveru alveg eins og allir aðrir. Þetta er ekki lengra síðan, það er alveg ótrúlegt, 25 ár kannski. Sr. Hjörtur var mjög dáður og elskaður af þessum hópi hinsegin fólks. Ég held að hann hafi jarðað mjög marga hinsegin menn. Já, Fríkirkjan, hún stóð með! “ Þó sorgin og minningar hafi verið í forgrunni þessara stunda hefur gleðin jafnframt skipt sköpum. „Eftir að lyfin komu og þetta dimma þunga ský fór að rofa til og við fórum að eiga líf og lifa af og ná okkur aðeins upp úr því, þá er það samt þessi húmor í þessum hóp. Að skemmta sér, og tjútta og vera til. Þessi hópur og þessi minningarguðsþjónusta, sem hefur verið hérna í maí síðustu 30 árin og Hjörtur Magni talar um með glampa í augum og ég líka. Þetta er minningarstund en við erum líka að gleðjast og þakka fyrir. Þessi hópur er frjálsari einhvern veginn, út af lífsreynslunni. Við dönsum stundum og það hafa verið hér afrískar trommur og Magga Pálma í svakalegu stuði og allir hérna að syngja eitthvað flott upp til drottins himna og þakklæti. Að fá að vera til, það er æðislegt. Þannig ætlum við að hafa það núna 21. maí.“ Mannréttindabarátta hinsegin fólks á Íslandi og barátta HIV jákvæðra fyrir virðingu og viðurkenningu hefur kennt okkur Íslendingum, annarsvegar að viðhorfum má breyta og að það er hægt að ná raunverulegum framförum í mannréttindum þrátt fyrir mótstöðu og hinsvegar hversu máttug gleðin er sem baráttutæki. Gleðin er ekki léttúð, hún er afstaða þess sem tekst á við lífið af heilindum og krefst þess að njóta þess. Nú þegar Samtökin ´78 fagna 45 ára stofnafmæli og 40 ár eru liðin frá fyrsta HIV smitinu á Íslandi er samtímis hægt að syrgja það sem hinsegin fólk hefur þurft að þola og fagna yfir þeirri sálgæslu, samstöðu og fegurð sem finna má í sögu þeirra. Megi ástin að eilífu bera sigur af hólmi. Höfundur er prestur við Fríkirkjuna í Reykjavík.
Skoðun Íþróttir fyrir öll, jöfnum og bætum leikinn Hólmfríður Sigþórsdóttir,Anna Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Nýr „loftslagsvænn“ iðnaður - neikvæð áhrif á lífríki og fiskveiðar Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Við styðjum Guðmund Karl! Katrín Valdís Hjartardóttir,Andrea Bóel Bæringsdóttir,Guðbjörg Harpa Ingimundardóttir skrifar