Patrice Lumumba og sjálfstæðisbaráttan í Kongó Gylfi Páll Hersir skrifar 14. júlí 2022 10:02 Nýverið mátti heyra fréttir af tönn úr Patrice Lumumba, eina líkamshlutanum sem til er af þeim merka afríska baráttumanni gegn heimsvaldastefnu og fyrir sjálfsákvörðunarrétti þjóða. Tönnin var jarðsett með viðhöfn 30. júní s.l. á vegum ríkisstjórnar Lýðstjórnarlýðveldis Kongó (DRC; hét áður Kongó-Kinshasa og síðar Zaíre til 1997), sextíu og einu ári eftir að Lumumba var tekinn af lífi. Þann sama dag voru 62 ár liðin frá sjálfstæði landsins, formlega laus undan nýlendukúgun Belga. Aðskilnaðarsinnar í Kongó, studdir af Belgum, tóku Lumumba af lífi 17. janúar 1961. Þeir létu búta líkama hans í sundur og leysa upp í brennisteinssýru af ótta við að gröf hans yrði sameiningartákn þeirra sem berjast gegn arðráni, kúgum og lögmæti nýlendustjórna í Kongó og víðar. Belgískur lögreglumaður sem fylgdist með ósköpunum tók tönnina og geymdi heima hjá sér í nokkra áratugi. Við nýliðna athöfn söfnuðust þúsundir saman í götum höfuðborgarinnar Kinshasa til þess að votta leiðtoga sjálfstæðisbaráttu landsins og jafnframt fyrsta forsætisráðherra landsins virðingu sína. Viðhöfnin átti þó fátt skylt við arfleið hans. Hana sóttu utanríkisráðherra Belgíu, forsetar Lýðstjórnarlýðveldis Kongó og Lýðveldisins Kongó (stundum kallað Vestur-Kongó eða Kongó-Brazzaville) ásamt sendiherrum ýmissa Afríkuríkja. Filippus Belgíukonungur var þarna mánuði fyrir viðhöfnina, fyrstur konunga Belgíu eftir sjálfstæði Kongó. Hann viðurkenndi ólíkt fyrirrennurum sínum að nýlendustjórn Belga hefði verið rasísk og framferðið óafsakanlegt en neitaði að biðjast afsökunar á því. En hver var Lumumba? Af hverju mætti hann slíkri illsku Bandaríkjastjórnar og annarra heimsvaldaríkja. Hvaða lærdóma má draga af þessari sögu? Hér er farið yfir það. Heimsvaldaríkin í Evrópu komu saman á ráðstefnu í Berlín 1885 og skiptu Afríku á milli sín. Konungur Belgíu, Leopold II fékk Kongó í sinn einkahlut. Frá lokum áttunda áratugar 18. aldar og fram til 1919 er talið að um 10 milljónir manna hafi fallið í landinu vegna harðneskju belgíska nýlenduveldisins samkvæmt nýlegu mati nefndar á vegum ríkisstjórnar Belgíu. Skelfilegar frásagnir eru til frá þessum tíma. Lumumba hafði verið starfsmaður hjá póstinum og tók þátt í að stofna Þjóðfrelsishreyfingu Kongó árið 1958, fyrstu stjórnmálasamtök landsins. Á þessum tíma var Kongó eitt þeirra landa í heiminum sem réð yfir hvað mestu af náttúruauðæfum á borð við kopar, úraníum, kóbalti, demöntum og gúmmí. Belgísk, frönsk og bandarísk fyrirtæki voru staðráðin í að eyða sem minnstu í að komast yfir þessi auðæfi og viðhalda hörmulegum lífsskilyrðum og vinnuaðstæðum í landinu til þess að græða sem mest. Á þessum tíma var vaxandi stuðningur við sjálfstæði nýlendna. Belgíustjórn lét undan þrýstingi og lét sem hún samþykkti sjálfstæði Kongó í júní 1960. Á sama tíma vann hún hörðum höndum að því að finna leið til þess að geta haldið tökum sínum á landinu og auðlindum þess. Á hátíðarsamkomu í tilefni sjálfstæðisins 1960 var ekki var gert ráð fyrir að Lumumba héldi ræðu. Hann sté samt í ræðustól og var áhrifamikilli ræðu hans útvarpað. “Enginn Kongóbúi sem er verðugur nafnsins getur nokkru sinni gleymt því að við börðumst til þess að öðlast sjálfstæði“, sagði Lumumba, “baráttu þar sem öllu var kostað til. Við erum stolt af þeirri baráttu þrátt fyrir tárin sem féllu og blóðið sem rann vegna þess að hún var göfug og réttlát, og óhjákvæmileg til þess að binda enda á þann niðurlægjandi þrældóm sem var þröngvað upp á okkur með valdi.” “Sárin, sem eru til vitnis um hlutskipti okkar undir 80 ára langri nýlendustjórn, eru enn ekki gróin og of sársaukamikil til þess að hægt sé að nema þau úr minni okkar,” hélt hann áfram. “Við höfum unnið þrælavinnu baki brotnu fyrir laun sem nægðu hvorki til þess að brauðfæða okkur, afla klæða og húsnæðis né ala upp börnin okkar.” Malcolm X, hinn merki baráttumaður fyrir réttindum blökkumanna, minntist fordæmis Lumumba á opinberum fundi þrem árum eftir dauða hans. “Hann óttaðist engan,” sagði Malcolm. “Þeim tókst ekki kaupa hann, ekki að hræða hann, ekki að ná til hans. Hvers vegna var það? Hann sagði við konung Belgíu: Heyrðu, þú kannt að hafa veitt okkur frelsi, þú kannt að hafa veitt okkur sjálfstæði, en við munum aldrei gleyma fórnarkostnaðinum.“ Heimsvaldaríkin undir forystu Bandaríkjanna og Belgíu reyndu nú allt hvað þau gátu til þess að losa sig við Lumumba. Bandaríska leyniþjónustan (CIA) skipulagði aftöku hans, það er “brýnt grundvallarmarkmið,” skrifað Allen Dulles forstjóri CIA í plaggi fyrir Bandaríkjaþing sem var gert opinbert 1975. Innan við tveimur vikum eftir að Kongó hlaut sjálfstæði, hafði Belgíustjórn skipulagt aðskilnaðarhreyfingu í hinu málmauðuga Katanga héraði, en þar höfðu bandarísk og evrópsk fyrirtæki mikilla hagsmuna að gæta. Auðugur kaupsýslumaður, Moise Tshombe, lýsti yfir aðskilnaði héraðsins frá Kongó 11. júlí 1960. Belgíustjórn sendi þegar í stað 10.000 manna herlið til að verja aðskilnaðarsinnanna. Það var þá sem Lumumba gerði afdrifarík mistök. Hann fór fram á að Sameinuðu þjóðirnar sendu „friðargæslusveitir” til landsins. Herlið upp á 8.000 manns kom í júlílok. Þessar sveitir horfðu aðgerðalausar á þegar hersveit studd af Bandaríkjunum setti Lumumba af í september 1960 undir forystu Joseph Mobutu. Takið eftir því að flokkur Lumumba hafði sigrað í kosningum eftir sjálfstæði landsins og Lumumba var því réttkjörinn leiðtogi landsins. Mobuto var forseti og einræðisherra landsins frá 1965 til 1997. Bandaríkin, Frakkland og Belgía studdu Mobuto alla tíð og eins átti hann í góðu sambandi við apartheid-stjórnina í Suður-Afríku. Friðargæslusveitirnar lokuðu fyrir útvarpssendingar ríkisstjórnar Lumumba og afvopnuðu hersveitir sem fylgdu honum að málum. Lumumba var síðan hundeltur, handtekinn og afhentur hersveitum Tshombe sem tóku hann af lífi. Thomas Sankara er vel þekktur í Afríku og víðar sem leiðtogi byltingarinnar í Burkina Faso í Vestur-Afríku og forseti landsins frá 1983 til 1987. Spurður um Lumumba í viðtali við Radio Havana í ágúst 1987, sagði hann: “Patrice Lumumba er tákn. Þegar ég sé afturhaldssama Afríkubúa, samtímamenn þessarar hetju sem voru ófærir um að taka jafnvel minnstu framförum í samskiptum við hann, þá sé ég brjóstumkennanlegt og fyrirlitlegt fólk sem stendur fyrir framan stórkostlegt listaverk og kann ekki að meta það.” Höfundur er áhugasamur um það sem gerst í heiminum, tók þátt í baráttunni gegn apartheid í Suður-Afríku og hefur margoft komið til Austur-Afríku. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gylfi Páll Hersir Austur-Kongó Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Svik við þjóðina Alfreð Sturla Böðvarsson Skoðun Satt og logið Bryndís Schram Skoðun Innivist er mikilvægasti þátturinn við hönnun íbúða! Ásta Logadóttir Skoðun Brautryðjandinn Baldur Þóra Björk Smith Skoðun Þegar þú ert báknið Gabríel Ingimarsson Skoðun Að bjarga sex lífum á mínútu í hálfa öld Birna Þórarinsdóttir Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir Skoðun Framsókn leggst ekki í duftið Guðmundur Birkir Þorkelsson Skoðun Að dreyma um alheim góðvildar Valerio Gargiulo Skoðun Er þetta í alvöru verðlaunaefni? Snorri Másson Skoðun Skoðun Skoðun Framtíð innri markaðarins Gunnar Bragi Sveinsson skrifar Skoðun Satt og logið Bryndís Schram skrifar Skoðun Alþjóðlegi leiðsöguhundadagurinn Sigþór U. Hallfreðsson skrifar Skoðun Framsókn leggst ekki í duftið Guðmundur Birkir Þorkelsson skrifar Skoðun Að dreyma um alheim góðvildar Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Að bjarga sex lífum á mínútu í hálfa öld Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Þegar þú ert báknið Gabríel Ingimarsson skrifar Skoðun Svik við þjóðina Alfreð Sturla Böðvarsson skrifar Skoðun Innivist er mikilvægasti þátturinn við hönnun íbúða! Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Brautryðjandinn Baldur Þóra Björk Smith skrifar Skoðun Katrín og Gunnar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ótímabundin leyfi, ótímabundið náttúruníð Elvar Örn Friðriksson skrifar Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Er stóraukin lýðræðisþátttaka ekki verðlaunaefni? Einar Freyr Elínarson skrifar Skoðun Árangur gegn verðbólgu Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hvar er híbýlaauður? Anna María Bogadóttir skrifar Skoðun Áhugaverðir tímar kalla á áhugaverðan forseta Cody Alexander Skahan skrifar Skoðun Biskup í tengslum Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir skrifar Skoðun Dýravelferðarmartröð af áður óþekktri stærð Benedikta Guðrún Svavarsdóttir skrifar Skoðun Uppskera að vori Lilja Dögg Alfreðsdóttir skrifar Skoðun Er menning stórmál? Ingibjörg Ösp Stefánsdóttir skrifar Skoðun Það vantar vanan og áreiðanlegan mann í verkið Haraldur Ólafsson skrifar Skoðun Leikskólamál eru forgangsmál Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir,Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Himinhátt innanlandsflug Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hefur allt sem þarf Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Af hverju að gera rekstraráætlun? Karl Sólnes Jónsson skrifar Skoðun Norskur skammtímagróði Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Æpandi vanþekking Hjálmar Jónsson skrifar Sjá meira
Nýverið mátti heyra fréttir af tönn úr Patrice Lumumba, eina líkamshlutanum sem til er af þeim merka afríska baráttumanni gegn heimsvaldastefnu og fyrir sjálfsákvörðunarrétti þjóða. Tönnin var jarðsett með viðhöfn 30. júní s.l. á vegum ríkisstjórnar Lýðstjórnarlýðveldis Kongó (DRC; hét áður Kongó-Kinshasa og síðar Zaíre til 1997), sextíu og einu ári eftir að Lumumba var tekinn af lífi. Þann sama dag voru 62 ár liðin frá sjálfstæði landsins, formlega laus undan nýlendukúgun Belga. Aðskilnaðarsinnar í Kongó, studdir af Belgum, tóku Lumumba af lífi 17. janúar 1961. Þeir létu búta líkama hans í sundur og leysa upp í brennisteinssýru af ótta við að gröf hans yrði sameiningartákn þeirra sem berjast gegn arðráni, kúgum og lögmæti nýlendustjórna í Kongó og víðar. Belgískur lögreglumaður sem fylgdist með ósköpunum tók tönnina og geymdi heima hjá sér í nokkra áratugi. Við nýliðna athöfn söfnuðust þúsundir saman í götum höfuðborgarinnar Kinshasa til þess að votta leiðtoga sjálfstæðisbaráttu landsins og jafnframt fyrsta forsætisráðherra landsins virðingu sína. Viðhöfnin átti þó fátt skylt við arfleið hans. Hana sóttu utanríkisráðherra Belgíu, forsetar Lýðstjórnarlýðveldis Kongó og Lýðveldisins Kongó (stundum kallað Vestur-Kongó eða Kongó-Brazzaville) ásamt sendiherrum ýmissa Afríkuríkja. Filippus Belgíukonungur var þarna mánuði fyrir viðhöfnina, fyrstur konunga Belgíu eftir sjálfstæði Kongó. Hann viðurkenndi ólíkt fyrirrennurum sínum að nýlendustjórn Belga hefði verið rasísk og framferðið óafsakanlegt en neitaði að biðjast afsökunar á því. En hver var Lumumba? Af hverju mætti hann slíkri illsku Bandaríkjastjórnar og annarra heimsvaldaríkja. Hvaða lærdóma má draga af þessari sögu? Hér er farið yfir það. Heimsvaldaríkin í Evrópu komu saman á ráðstefnu í Berlín 1885 og skiptu Afríku á milli sín. Konungur Belgíu, Leopold II fékk Kongó í sinn einkahlut. Frá lokum áttunda áratugar 18. aldar og fram til 1919 er talið að um 10 milljónir manna hafi fallið í landinu vegna harðneskju belgíska nýlenduveldisins samkvæmt nýlegu mati nefndar á vegum ríkisstjórnar Belgíu. Skelfilegar frásagnir eru til frá þessum tíma. Lumumba hafði verið starfsmaður hjá póstinum og tók þátt í að stofna Þjóðfrelsishreyfingu Kongó árið 1958, fyrstu stjórnmálasamtök landsins. Á þessum tíma var Kongó eitt þeirra landa í heiminum sem réð yfir hvað mestu af náttúruauðæfum á borð við kopar, úraníum, kóbalti, demöntum og gúmmí. Belgísk, frönsk og bandarísk fyrirtæki voru staðráðin í að eyða sem minnstu í að komast yfir þessi auðæfi og viðhalda hörmulegum lífsskilyrðum og vinnuaðstæðum í landinu til þess að græða sem mest. Á þessum tíma var vaxandi stuðningur við sjálfstæði nýlendna. Belgíustjórn lét undan þrýstingi og lét sem hún samþykkti sjálfstæði Kongó í júní 1960. Á sama tíma vann hún hörðum höndum að því að finna leið til þess að geta haldið tökum sínum á landinu og auðlindum þess. Á hátíðarsamkomu í tilefni sjálfstæðisins 1960 var ekki var gert ráð fyrir að Lumumba héldi ræðu. Hann sté samt í ræðustól og var áhrifamikilli ræðu hans útvarpað. “Enginn Kongóbúi sem er verðugur nafnsins getur nokkru sinni gleymt því að við börðumst til þess að öðlast sjálfstæði“, sagði Lumumba, “baráttu þar sem öllu var kostað til. Við erum stolt af þeirri baráttu þrátt fyrir tárin sem féllu og blóðið sem rann vegna þess að hún var göfug og réttlát, og óhjákvæmileg til þess að binda enda á þann niðurlægjandi þrældóm sem var þröngvað upp á okkur með valdi.” “Sárin, sem eru til vitnis um hlutskipti okkar undir 80 ára langri nýlendustjórn, eru enn ekki gróin og of sársaukamikil til þess að hægt sé að nema þau úr minni okkar,” hélt hann áfram. “Við höfum unnið þrælavinnu baki brotnu fyrir laun sem nægðu hvorki til þess að brauðfæða okkur, afla klæða og húsnæðis né ala upp börnin okkar.” Malcolm X, hinn merki baráttumaður fyrir réttindum blökkumanna, minntist fordæmis Lumumba á opinberum fundi þrem árum eftir dauða hans. “Hann óttaðist engan,” sagði Malcolm. “Þeim tókst ekki kaupa hann, ekki að hræða hann, ekki að ná til hans. Hvers vegna var það? Hann sagði við konung Belgíu: Heyrðu, þú kannt að hafa veitt okkur frelsi, þú kannt að hafa veitt okkur sjálfstæði, en við munum aldrei gleyma fórnarkostnaðinum.“ Heimsvaldaríkin undir forystu Bandaríkjanna og Belgíu reyndu nú allt hvað þau gátu til þess að losa sig við Lumumba. Bandaríska leyniþjónustan (CIA) skipulagði aftöku hans, það er “brýnt grundvallarmarkmið,” skrifað Allen Dulles forstjóri CIA í plaggi fyrir Bandaríkjaþing sem var gert opinbert 1975. Innan við tveimur vikum eftir að Kongó hlaut sjálfstæði, hafði Belgíustjórn skipulagt aðskilnaðarhreyfingu í hinu málmauðuga Katanga héraði, en þar höfðu bandarísk og evrópsk fyrirtæki mikilla hagsmuna að gæta. Auðugur kaupsýslumaður, Moise Tshombe, lýsti yfir aðskilnaði héraðsins frá Kongó 11. júlí 1960. Belgíustjórn sendi þegar í stað 10.000 manna herlið til að verja aðskilnaðarsinnanna. Það var þá sem Lumumba gerði afdrifarík mistök. Hann fór fram á að Sameinuðu þjóðirnar sendu „friðargæslusveitir” til landsins. Herlið upp á 8.000 manns kom í júlílok. Þessar sveitir horfðu aðgerðalausar á þegar hersveit studd af Bandaríkjunum setti Lumumba af í september 1960 undir forystu Joseph Mobutu. Takið eftir því að flokkur Lumumba hafði sigrað í kosningum eftir sjálfstæði landsins og Lumumba var því réttkjörinn leiðtogi landsins. Mobuto var forseti og einræðisherra landsins frá 1965 til 1997. Bandaríkin, Frakkland og Belgía studdu Mobuto alla tíð og eins átti hann í góðu sambandi við apartheid-stjórnina í Suður-Afríku. Friðargæslusveitirnar lokuðu fyrir útvarpssendingar ríkisstjórnar Lumumba og afvopnuðu hersveitir sem fylgdu honum að málum. Lumumba var síðan hundeltur, handtekinn og afhentur hersveitum Tshombe sem tóku hann af lífi. Thomas Sankara er vel þekktur í Afríku og víðar sem leiðtogi byltingarinnar í Burkina Faso í Vestur-Afríku og forseti landsins frá 1983 til 1987. Spurður um Lumumba í viðtali við Radio Havana í ágúst 1987, sagði hann: “Patrice Lumumba er tákn. Þegar ég sé afturhaldssama Afríkubúa, samtímamenn þessarar hetju sem voru ófærir um að taka jafnvel minnstu framförum í samskiptum við hann, þá sé ég brjóstumkennanlegt og fyrirlitlegt fólk sem stendur fyrir framan stórkostlegt listaverk og kann ekki að meta það.” Höfundur er áhugasamur um það sem gerst í heiminum, tók þátt í baráttunni gegn apartheid í Suður-Afríku og hefur margoft komið til Austur-Afríku.
Skoðun Er soja að eyðileggja íslenska karlmennsku? Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar
Skoðun Saman gegn ríkisofbeldi Vilhjálmur Yngvi Hjálmarsson,Örlygur Steinar Arnaldsson,Sigurhjörtur Pálmason,Simon Valentin Hirt,Kristbjörg Arna E. Þorvaldsdóttir,Ari Logn,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Guðrún biskup – til heilla fyrir okkur öll! Arndís Steinþórsdóttir,Glóey Helgudótir Finnsdóttir skrifar