Þá rekast þær á glerþakið

Fundur kvennanefndar Sameinuðu þjóðanna var settur í 61. skipti í byrjun vikunnar í Allsherjarþinginu í New York.  „Ég sem karlmaður mun beita mér persónulega fyrir valdeflingu kvenna en við þurfum alla karlmenn með okkur í lið,“ sagði António Guterres, aðalritari SÞ, þegar hann setti fundinn.

Þorsteinn Víglundsson, félags- og jafnréttismálaráðherra, er einn þeirra sem ætla að beita sér fyrir valdeflingu kvenna svo um munar. Hann er nýkominn heim af ráðstefnunni sem hríðarbylurinn Stella setti sitt mark á. Snjóþyngslin í New York-borg hömluðu umferð í borginni og röskuðu dagskránni. Bylurinn þótti mörgum táknrænn fyrir gengi kvenna á vinnumarkaði. Þær gangi oft á móti vindi.

Þorsteinn kynnti jafnlaunastaðalinn og hlaut góðar undirtektir. Leikkonan Patricia Arquette steig í ræðustól og þakkaði Íslendingum fyrir að grípa til róttækra aðgerða í jafnréttismálum. Konur heimsins þyrftu á því að halda.

Þorsteinn segir umræðu um launajafnrétti hafa verið í brennidepli á fundinum en eins og síðustu ár hafi einnig verið rætt um kynbundið ofbeldi.

Aðgerðir sem virka

„Það var töluvert mikið rætt um hvað einstök aðildarríki Sameinuðu þjóðanna eru að gera til að ná fram sameiginlegum markmiðum um jafnrétti fyrir 2030. Það hefur verið virkilega gaman að fylgjast með áhuga og mjög jákvæðum viðbrögðum varðandi jafnlaunastaðalinn og lögbindingu jafnlaunavottunar,“ segir Þorsteinn. 

„Við höfum gengist undir skuldbindingar um að útrýma kynbundnum launamun fyrir árið 2022 sem er eftir aðeins fimm ár. Ég vil leiða með fordæmi á alþjóðavettvangi hvað þetta varðar. Það er mikilvægt ef við ætlum að ná að stand­ast þessar skuldbindingar, að við séum með raunverulegar aðgerðir sem virka. Jafnlaunavottun er mjög mikilvægt tæki til þess,“ segir Þorsteinn.

Þorsteinn segir mikilvægt að taka þátt í umræðu á alþjóðavettvangi um jafnréttismál enda leiði Ísland baráttuna. „Við njótum þess að við höfum í átta ár í röð mælst efst þegar kemur að jafnrétti kynjanna. Maður finnur að það er hlustað á Ísland í þessum efnum. Þetta er árangur sem alþjóðasamfélagið hefur veitt athygli. Árangurinn leggur okkur líka þær skyldur á herðar að halda áfram að leggja metnað í þetta. Við verðum, ef við ætlum okkur að halda þessari stöðu, að vera í fyrsta sæti, að átta okkur á því að við höfum engan að elta í aðgerðum til að bæta kynjajafnrétti. Við verðum að þora að taka áhættu, stíga ný skref til að komast lengra. Og við verðum að muna það að þó að við mælumst efst þá höfum við ekki náð jafnrétti kynjanna.“

Þorsteinn hefur setið í áhrifastöðum í íslensku atvinnulífi og sest í ráðherrastól eftir að hafa gegnt starfi framkvæmdastjóra Samtaka atvinnulífsins. Hann þekkir kynjahallann í íslensku atvinnulífi vel og segir mörg tæki til aðgerða.

„Það er svo margt hægt að gera. Sumt höfum við nú þegar framkvæmt. Í fyrsta lagi gripum við til aðgerða eins og þeirra að koma á kynjakvóta í stjórnum fyrirtækja. Það var aðgerð sem virkaði fljótt og hlutfall kvenna í stjórnum reis mjög hratt. Það sem mér finnst persónulega áhugavert að fylgjast með í því samhengi er að það er að koma upp öflugur hópur kvenna í viðskiptalífinu sem er að rísa til ábyrgðar í kjölfarið á þessari breytingu. Auðvitað var umhugsunarvert að það þyrfti að grípa til þessara aðgerða. En það kom í ljós við aðgerðina að það var ekkert vandamál að manna stjórnir með mjög hæfum konum. Í einhverjum tilfellum má segja að vinnubrögð við mönnun stjórna hafi batnað. Karlar sem eru í þessum valdastöðum sem hafa ráðið mönnun í stjórnir þurftu að leita út fyrir sitt tengslanet,“ segir Þorsteinn og segir það hafa leitt til meiri fagmennsku. „Það er miklu meira horft til hæfis bæði karla og kvenna. Ég held að flestir séu sammála um að stjórnirnar sem voru myndaðar eftir að lögin voru sett eru faglegar og fjölbreyttar i í framsetningu. Við erum með öflugri stjórnir,“ bendir Þorsteinn á en segir að á sama tíma valdi það vonbrigðum að löggjöfin hafi ekki haft áhrif á framgang kvenna í æðstu stöður í fyrirtækjum. „Eða þegar kemur að stjórnarformennsku. Það er áhyggjuefni. Löggjöf sem þessi er ekki að skila þeim árangri sem til er ætlast bara með því að ná 40% marki í stjórnum. Framgangur kvenna til ábyrgðar þarf að vera meiri í æðstu stöður og þegar kemur að stjórnarformennsku. Þar þarf atvinnulífið að horfa til eigin ábyrgðar í þeim efnum.“

Hvað með þær ungu konur sem nefna að það sé erfitt að komast að í karllægum greinum á vinnumarkaði? Þorsteinn segir átakið #kvennastörf sem miðar að því að fjölga konum í svokölluðum karllægum greinum jákvætt og nauðsynlegt. Það þurfi einnig að grípa inn í með fræðslu fyrr á skólastiginu. „Við þurfum að fræða stelpur og stráka enn betur um valkostina á vinnumarkaði, að það er ekkert til sem heitir dæmigerð karla- og kvennastörf. Að stelpur og strákar geti valið sér hvaða starfsvettvang sem er. Það er mikilvægt að brjóta niður stereótýpurnar og gæta þess að það séu fyrirmyndir í öllum starfsgreinum. Þess vegna er það alvarlegt ef aðgengi að karllægum greinum er erfitt,“ segir Þorsteinn.

Finnur hann fyrir andstöðu við hugmyndir sínar um aðgerðir til jafnréttis á vinnumarkaði? „Ég virði þá gagnrýni sem hefur verið á jafnlaunavottun. Þar er áberandi sjónarmið að það megi ekki setja of mikla reglubyrði á atvinnulífið, sjálfur hef ég staðið í þeim sporum að berjast gegn slíku. Ég var samt kominn á þá skoðun hjá Samtökum atvinnulífsins á sínum tíma að það er einfaldlega ekki ásættanlegt hversu hægt okkur miðar í þessum efnum. Við vörpum ýmiss konar kröfum á fyrirtæki í þeirra daglega starfi, þegar kemur að umhverfismálum, endurskoðun og ársreikningagerð og alls konar þáttum. Allt teljum við þetta vera ásættanlegar kvaðir. Og þá hlýtur maður að spyrja sig, af hverju ekki þegar kemur að jafnrétti?

Þetta eru engan veginn það íþyngjandi aðgerðir að þær séu ekki réttlætanlegar. Það eru gríðarlegir hagsmunir í húfi. Jafnrétti. Við verðum að skoða hvað er að baki því að við förum í þessar aðgerðir, 7-8% kynbundinn launamunur og 20% heildarlaunamunur, kynbundinn og af öðrum orsökum. Mér hefur fundist jákvætt að þeir atvinnurekendur sem hafa reynsluna jákvæða og gagnlega. Svo þegar kemur að fjölskylduábyrgðinni og fjarveru frá vinnumarkaði þá sjáum við að það eru tvisvar sinnum fleiri konur 

en karlar sem reiða sig á almannatryggingar þegar kemur að lífeyri. Konur eru að meðaltali með þrjátíu prósent lakari lífeyri. Það er vegna mismununar á vinnumarkaði,“ bendir Þorsteinn á og segist ekki finna fyrir andbyr. „Íslensk þjóð er jákvæð og tilbúin til þess að halda áfram að leiða þessa baráttu.“

Þorsteinn á þrjár dætur á aldrinum þrettán ára til tvítugs. Fær hann þeirra innsýn heimavið? „Örugglega nýt ég þess að huga að reynslu þeirra og konu minnar. Ég á líka mjög jafnréttisþenkjandi móður sem vann úti og í ábyrgðarstöðum. Mér finnst líka frábært þegar ég horfi á dætur mínar að þá sé ég svo vel tækifæri nýrrar kynslóðar. Þær telja það bara fullkomlega sjálfsagt að þeim standi allar dyr opnar. Geti menntað sig á hvaða sviði sem er, starfað á hvaða sviði sem er. Njóti í öllu sömu réttinda og karlar. Það er þá líka gríðarlega mikilvægt að veruleikinn sem tekur við á vinnumarkaði sé sá,“ segir Þorsteinn og vísar í reynslu ungra kvenna af því að koma út á vinnumarkað eftir nám.

„Viðhorfið breytist þegar á vinnumarkaðinn er komið, þá rekast þær á glerþakið. Það er okkar skylda að þessi eldmóður sem unga kynslóðin hefur og hugmynd hennar um að tækifærin séu jöfn verði raunveruleikinn á vinnumarkaði. Það er okkar markmið.“

Þorsteinn hefur notið velgengni. Ferill hans hefur verið beinn og breiður vegur. Hann reis fljótt til áhrifa. Hefur hann notið forréttinda sem karlmaður á vinnumarkaði?

„Þetta er mjög góð spurning sem er erfitt að fullyrða um. Ég hef verið lánsamur en alveg örugglega notið forréttinda í ljósi þess ójafnvægis sem hefur verið á vinnumarkaðnum í gegnum tíðina. Það er einmitt gríðarlega mikilvægt að tækifærin séu jöfn. Ég þekki persónulega konur sem hafa notið góðs gengis en ég er samt ekki í nokkrum vafa um að konurnar sem standa mér jafnfætis hafa þurft að hafa miklu meira fyrir sínu. Það eru meiri kröfur gerðar til kvenna, það er minni þolinmæði gagnvart mistökum. Þær þurfa að hafa meira fyrir framgangi sínum.

Konur fá stundum aðrar spurningar, það dettur fáum vinnuveitendum í hug að ræða við karla um barneignir. En það getur hent konur á vinnumarkaði og er hluti af því ójafnrétti sem við þurfum að uppræta,“ segir Þorsteinn. 

Þingmenn um kvennafund Sameinuðu þjóðanna



Hildur Sverrisdóttir, þingmaður Sjálfstæðisflokks