Skoðun

Þeir græða sem brjóta

Stefán Þorvaldur Þórsson skrifar
Þegar ferðamálaráðherra talar um náttúrupassann sinn, þá verður mér alltaf hugsað til förumannsins Sölva Helgasonar og falsaða reisupassans sem hann útbjó á tímum vistarbandsins. Þá voru ferðalög alþýðufólks takmörkunum háð og flakk var stranglega bannað. Ekki býst ég þó við því að verða hýddur eins og Sölvi, en ég vil ekki vera með reisupassa þegar ég ferðast um landið mitt.

Peninga þarf vissulega í þessa ferðamannastaði, en það má ekki vera á kostnað almannaréttar eða með ólögmætri gjaldtöku einstakra landeigenda, sem gæti hæglega verið á fölskum forsendum, þar sem enginn fylgist með hvort tugir eða hundruð milljóna myndu fara í uppbyggingu eða í vasa landeigenda. Þannig er málum háttað við lögleysuna hjá Geysi. Margir hafa bent á góðar leiðir til að afla fjármagns, en ekki virðist vera hlustað á þá. Hugmyndin um náttúrupassa er að mínu mati fráleit, sérstaklega þar sem rætt er um að landeigendum verði í sjálfsvald sett hvort þeir vilji „vera með“.

Upphrópunum landeigenda um landspjöll ber líka að taka með fyrirvara, þar sem engin sönnunarbyrði er til staðar. Þar hefur Geysissvæðið verið miðdepill umræðunnar. Væri ekki betra að takmarka fjölda ferðamanna á svæðið, heldur en að hafa engin takmörk á fjölda, svo lengi sem fólk greiðir aðgangseyri? Hverfa þolmörkin kannski við gjaldtöku? Uppbyggingin við hverasvæðið hefur einnig verið kostuð af ríkinu og landeigendur hafa ekki getað framvísað reikningum til sönnunar á meintum sligandi kostnaði við svæðið, enda hreinn uppspuni. Það er hinsvegar efni í aðra umræðu, en hér verður fjallað um lögmæti gjaldtökunnar.

Gjaldtakan við Geysi og Kerið, ásamt fyrirhugaðri gjaldtöku landeigenda víða um land, er ólögleg og skýrt brot á náttúruverndarlögum.

Nú er til staðar ákvæði um gjaldtöku í náttúruverndarlögum, en því verður aðeins löglega beitt af UST eða rekstraraðila/umsjónaraðila sem hefur samning við UST, undirritaðan af umhverfisráðherra. (Í grein þessari verður vitnað í núgildandi lög frá 1999, en samskonar ákvæði um gjaldtöku eru í nýju náttúruverndarlögunum.)

32. grein (gjaldtaka) er svohljóðandi:

Náttúruvernd ríkisins eða sá aðili sem falinn hefur verið rekstur náttúruverndarsvæðis getur ákveðið gjald fyrir veitta þjónustu. Rekstraraðili náttúruverndarsvæðis getur enn fremur ákveðið gjald fyrir aðgang að svæðinu ef spjöll hafa orðið af völdum ferðamanna eða hætta er á slíkum spjöllum.

Tekjum samkvæmt síðari málslið 1. mgr. skal varið til eftirlits, lagfæringar eða uppbyggingar svæðisins eða aðkomu að því.

Hvorki Kerfélagið, Landeigendafélag Geysis né Landeigendafélag Reykjahlíðar uppfylla þessi skilyrði. Þeim hefur ekki verið falinn neinn rekstur af hendi UST.

Í 30. grein náttúruverndarlaga (Umsjón falin öðrum) stendur:

„Náttúruvernd ríkisins getur falið einstaklingum eða lögaðilum umsjón og rekstur náttúruverndarsvæða að þjóðgörðum undanskildum. Gera skal sérstakan samning um umsjón og rekstur svæðanna sem umhverfisráðherra staðfestir. Í samningnum skal kveða á um réttindi og skyldur samningsaðila, mannvirkjagerð á svæðunum og aðrar framkvæmdir, landvörslu, menntun starfsmanna, móttöku ferðamanna og fræðslu, svo og gjaldtöku, sbr. 32. gr. Náttúruvernd ríkisins hefur eftirlit með því að umsjónar- og rekstraraðili uppfylli samningsskuldbindingar.“

Þar til þessum landeigendum hefur verið falinn rekstur náttúruverndarsvæðis, með samningi við Umhverfisstofnun (Náttúruvernd ríkisins) geta þeir ekki hafið neina gjaldtöku. Samningur þessi er því nauðsynleg forsenda, sem þeir hafa ekki.

Landeigendafélagið við Geysi hefur bent á að ríkið rukki inn í Vatnshelli á Snæfellsnesi, til að réttlæta sína ólögmætu gjaldtöku. En þar hafa rekstraraðilar einmitt gert samning við Þjóðgarðinn á Snæfellsnesi (UST). Þar er einnig um að ræða ítarlega leiðsögn undir eftirliti í viðkvæmum hraunhelli, þar að auki er hellirinn innan þjóðgarðsins, þar sem sérákvæði gilda.

Arðgreiðslur hafa einnig verið títt nefndar af landeigendum í þessari umræðu og finnst þeim ekkert sjálfsagðara en að tekjur af gjaldtökunni renni í arðgreiðslur. Þeir hafa væntanlega ekki kynnt sér 32. grein vel, en þar stendur:

„Tekjum samkvæmt síðari málslið 1. mgr. skal varið til eftirlits, lagfæringar eða uppbyggingar svæðisins eða aðkomu að því.“

Erfitt er að sjá annað en að arðgreiðslur af tekjunum væru þar með ólöglegar.

Ef það er rétt, þá er öruggt að áhugi landeigenda mun hverfa eins og dögg fyrir sólu.

Almannaréttur

Almannarétturinn gildir á öllu óræktuðu landi, burtséð frá eignarhaldi. Undantekningar eru þó til, t.d. varplönd eða viðkvæmir hraunhellar o.s.frv.

Í 14. grein náttúruverndarlaga segir:

„Mönnum er heimilt, án sérstaks leyfis landeiganda eða rétthafa, að fara gangandi, á skíðum, skautum og óvélknúnum sleðum eða á annan sambærilegan hátt um óræktað land og dveljast þar. Á eignarlandi í byggð er eiganda eða rétthafa þó heimilt að takmarka eða banna með merkingum við hlið og göngustíga umferð manna og dvöl á afgirtu óræktuðu landi.“

Það eina sem landeigendur geta gert er að loka svæðum sem þeir telja vera undir álagi (sbr. 14. grein), þ.e.a.s. ef það er afgirt eignarland í byggð, en það hlýtur að vera brot á almannarétti að krefjast aðgangseyris á þeim forsendum að landið sé lokað fyrir þá sem ekki vilja borga en opið fyrir hina. Annaðhvort er för fólks bönnuð, eða ekki. Svæðið er þá lokað eða opið fyrir umferð fólks.

Þar að auki er það algjörlega galið að engin sönnunarbyrði hvíli á landeigendum, um skemmdir á landi, ef þeir hyggjast loka því einhverra hluta vegna. Það væri eðlilegt að einhver úttekt af hálfu UST færi fram. Annars býður þetta ákvæði upp á fullkomna misnotkun af hendi landeigenda. Dæmi eru um slíkt víða um land.

Ferðamálaráðherra hefur sagt að engin „verði neyddur“ til að taka þátt í fyrirhuguðum náttúrupassa. Það myndi leiða til þess að einstaka landeigendur tækju einhliða ákvörðun um ólöglega gjaldtöku af Íslendingum (og útlendingum), meðan við borgum ríkinu sérstakan skatt vegna ferðalaga um eigið land.

„Þeir greiða sem njóta“ er kjörorð Kerfélagsins og nýjasta tískuorð ferðamálaráðherra.

Eða er það kannski „þeir græða sem brjóta“ – lögin.




Skoðun

Sjá meira


×