Undanfarið hefur mikið borið á þeim málflutningi að aðildarviðræðurnar við ESB feli ekki í sér eiginlegar viðræður milli umsóknarríkis og sambandsins heldur sé einungis um aðlögunarferli að ræða. Menn virðast keppast við, hvort sem það er í bloggheimum, heita pottinum eða í pólitíkinni, að lýsa slíkri aðlögum með dramatískum hætti eins og ESB-báknið hræðilega sé að éta okkur með húð og hári. Að við munum ekki átta okkur fyrr en við erum pikkföst í smáþörmunum á því.

Þetta er að mínu mati óþörf dramatík. Að sjálfsögðu á einhver aðlögun sér stað. Hún er raunar búin að eiga sér stað síðan árið 1994 þegar EES-samningurinn var kynntur til sögunnar (við höfum líka lagað okkur að alþjóðlegum mannréttindasáttmálum í gegnum aðild að Evrópuráðinu, Sameinuðu þjóðunum, og tekið mið af norrænni löggjöf í gegnum Norðurlandasamstarfið). Að vissu leyti fjalla því viðræðurnar sem við stöndum í um aðlögun. Viðræðurnar snúast þó ekki eingöngu um það að kvitta upp á öll lög og stefnumið ESB. Ísland er í raun þegar búið að taka upp í íslenskan rétt megnið af þessum lögum og stefnumiðum í gegnum EES, eða í kringum tvo þriðju hluta þeirra.

Samningsmarkmið

Aðildarviðræðurnar virka þannig að hvor aðili fyrir sig, ESB og Ísland, hefur sín samningsmarkmið í sérhverjum samningskafla. Af hálfu umsóknarríkis geta þau samningsmarkmið snúist um að njóta sveigjanleika um aðlögunina sem á sér stað eða fá fram ákveðnar sérlausnir sem taka mið af sérstökum aðstæðum í viðkomandi ríkjum. Af hálfu ESB snúast samningsmarkmiðin meðal annars um að fullvíst sé að umsóknarríkið geti staðið við þær skuldbindingar sem felast í aðild og að jafnræðis sé gætt milli aðildarríkja þegar kemur að innleiðingu sameiginlegrar löggjafar.

Hvert einasta umsóknarríki í síðustu stækkunarlotu ESB hefur haft sín sérhagsmunamál sem samningamenn hafa lagt mikið upp úr að fá sérlausnir um í aðildarviðræðunum. Í þessu samhengi er gott að líta til Möltu, smáríkis með eingöngu 450 þúsund íbúum. Maltverjar náðu góðum samningi við sambandið. Malta fékk yfir sjötíu sérlausnir og margar þeirra voru varanlegar. Þetta voru ekki veigalítil mál sem samið var um heldur snerust þau til að mynda um kaup erlendra ríkisborgara á landi í Möltu, flæði vinnuafls til landsins og 25 sjómílna efnahagslögsögu fyrir innlenda sjómenn. Samninganefnd Möltu lagði mikla áherslu á smæðina og bar það árangur í samningaviðræðunum. Þess má geta að Maltverjar deildu hart um aðild á sínum tíma og skiptust svo að segja í tvö jafnstóra hópa, með og á móti aðild. Í dag er mikill meirihluti Maltverja hlynntur aðild og deilur heyra fortíðinni til.

Sveigjanleiki

Stækkunarsaga Evrópusambandsins hefur sýnt fram á að ESB getur sýnt sveigjanleika þegar kemur að reglum sambandsins, allt eftir áherslum og hagsmunum umsóknarríkja hverju sinni.

Þeir sem hrópa hæst vegna aðlögunarferlisins svokallaða þyrftu í raun eðli málsins samkvæmt að setja sig upp á móti EES-samningnum. Í gegnum hann hefur mest aðlögun átt sér stað án þess að Íslendingar hafi fengið nokkuð um það að segja. Fáir vilja þó lýsa yfir andstöðu sinni við þann samning enda væri erfitt að sjá fyrir sér hvar við værum stödd í dag án hans. Það að vera í EES en ekki ESB skaðar aftur á móti sjálfsákvörðunarrétt okkar þar sem við fáum ekki að leggja orð í belg þegar kemur að þeim reglum og löggjöf sem samningurinn nær yfir.

Samningaviðræður við ESB, og Evrópusamvinnan sem slík, eru jafnframt aðlögunarferli. Það er gott að vera meðvituð um það og fylgjast grannt með gangi mála, fylgjast með því hvað fer í gegnum þingið og þess háttar. Til þess að fylgjast með þurfa þó fleiri að vera upplýstir um virkni ESB og því finnst mér þar af leiðandi allar aðdróttanir að því að loka upplýsingamiðstöð þess, Evrópustofu, algerlega ótækar.

Besta leiðin til að efla fullveldið væri tilfærslan frá EES yfir í ESB þar sem rödd okkar mun heyrast.