Grunnur ógæfunnar er loforð um 90% lán Óli Kristján Ármannsson skrifar 3. júlí 2013 07:00 Skýrslan kynnt. Eftirlit með Íbúðalánasjóði brást með öllu, útreikningar voru rangir og rangfærslur fóru fram hjá Fjármálaeftirlitinu. Fréttablaðið/Vilhelm Eftirlit með starfsemi Íbúðalánasjóðs var ófullnægjandi, samkvæmt niðurstöðu Rannsóknarnefndar Alþingis um sjóðinn. Skýringu á ónógu eftirliti er sögð að finna í „útbreiddu skeytingarleysi í umgengni við eftirlit, skilningsleysi á því hvað gerir eftirlit virkt og trúverðugt og í áhrifum pólitískra ráðninga“. Rannsóknin leiddi í ljós margvísleg mistök sem varða Íbúðalánasjóð, sum mjög alvarleg og hafa kostað þjóðina milljarða króna. „Og raunar er ekki séð fyrir endann á þeim kostnaði,“ segir í niðurstöðum skýrslu nefndarinnar.Rót vandans árið 2004 Rót vanda Íbúðalánasjóðs er rakin til ársins 2004 þegar viðbótarlánakerfi sjóðsins var aflagt og 90 prósenta lán buðust öllum. „Hlutverk sjóðsins var þá ekki lengur félagslegt heldur að nota ríkisábyrgð til þess að veita sem flestum lán til íbúðakaupa á sem lægstum vöxtum.“ Bent er á að upphaf áforma um 90 prósenta lánin megi rekja beint til kosningaloforðs Framsóknarflokksins fyrir alþingiskosningarnar 2003. „Hærra veðhlutfall var í framhaldinu sett í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Sjálfstæðis- og Framsóknarflokks.“ Fjallað er um hvernig margvíslegt eftirlit brást á árunum eftir 2004 þegar í óefni stefndi í rekstri sjóðsins. Þannig hafi athugasemdum Ríkisábyrgðarsjóðs verið lítill gaumur gefinn – sem þó hafi ötullega bent á það sem honum fannst athugavert árin 2004 til 2006. „Að auki má nefna að Ríkisábyrgðarsjóður hafði afar veik stjórntæki til að framfylgja hlutverki sínu og takmarkaðan pólitískan stuðning.“ Bent er á að þegar uppgreiðslur lána hófust hjá Íbúðalánasjóði haustið 2004 hafi sjóðurinn tekið að lána bönkum og sparisjóðum vegna þess að hann taldi sig ekki fá næga ávöxtun hjá Seðlabankanum. „Alls fóru 95 milljarðar þannig aftur út í hagkerfið sem jók enn á ærna þenslu. Það sætir furðu að Seðlabankinn, sem lögum samkvæmt á að stuðla að stöðugu verðlagi, skuli ekki hafa séð neinar leiðir færar til að koma uppgreiðslufénu fyrir.“Ríkisendurskoðun vanhæf Nefndin bendir á að vegna þess að Ríkisendurskoðun hafi séð um innri endurskoðun sjóðsins á árunum 2005 til 2006 hafi hún í raun verið vanhæf til að gera úttektir á honum. Þó hafi hún skrifað um hann tvær skýrslur á tímabilinu. Báðar skýrslurnar eru sagðar því marki brenndar að vera málstað Íbúðalánasjóðs hagstæðari en efni hafi staðið til. Ekki hafi bætt úr skák að sumir útreikningar í skýrslum eftirlitsaðila Íbúðalánasjóðs hafi verið rangir og oft endurteknir úr eldri skýrslum. „Það gerði illt verra að Fjármálaeftirlitið sem fékk skýrslurnar virtist ekki taka eftir þessu.“ Rannsóknarnefndin skoðaði líka 21 úttekt sem Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn (AGS) og Efnahags- og framfarastofnunin (OECD) gerðu 1999 til 2012. Þar hafi Íbúðalánasjóður verið í brennidepli stóran hluta tímabilsins. „OECD hefur hvatt til einkavæðingar húsnæðislánveitinga ríkisins síðan á dögum Húsnæðisstofnunar,“ segir í skýrslunni, en frá árinu 2003 hefur verið talin brýn þörf á úrbótum í málefnum Íbúðalánasjóðs og lagðar til gagngerar breytingar og „sett fram raunhæf leiðarljós og hugmyndir um útfærslur“. Margítrekað hafi verið að ekki yrði búið við óbreytt fyrirkomulag.Ekki hlustað á AGS og OECD „Þrátt fyrir vilja og einhverja viðleitni stjórnvalda til að fara eftir ráðleggingum AGS og OECD í gegnum tíðina var ekki gripið til neinna aðgerða sem hefðu getað skilað þeim árangri sem í húfi var,“ segir í skýrslu rannsóknarnefndarinnar. „Þessi hluti rannsóknarinnar hefur því staðfest að sú tregða sem ríkti gagnvart því að taka á málum Íbúðalánasjóðs var röksemdum og ráðleggingum færustu alþjóðlegu sérfræðinga yfirsterkari.“ Mest lesið Greta Thunberg á leið heim til Svíþjóðar Erlent Níu látnir eftir skotárás í Austurríki Erlent Leitin ekki enn borið árangur Innlent Rekur bólusetningaráð stjórnvalda á einu bretti Erlent Rafmagnslaust víða á Suðurlandi Innlent Sendir tvö þúsund þjóðvarðliða til viðbótar til Los Angeles Erlent Leita týnds göngumanns Innlent Látinn eftir líkamsárás en árasarmaðurinn gengur laus Innlent „Þetta er glórulaust rugl í ráðherra“ Innlent „Þetta er afturför í þjónustu við konur með endómetríósu“ Innlent Fleiri fréttir Orri Harðarson er allur Látinn eftir líkamsárás en árasarmaðurinn gengur laus „Þetta er glórulaust rugl í ráðherra“ Tilkynningum um nauðganir fjölgaði milli ára „Ég trúi ekki öðru en að þetta fari í gegn“ „Þetta er afturför í þjónustu við konur með endómetríósu“ Leit að göngumanni og ein harðasta árásin á Úkraínu Rafmagnslaust víða á Suðurlandi Leitin ekki enn borið árangur Reyndi að stinga lögreglu af á stolnum bíl Hljóðfæraleikarar að óbreyttu á leið í verkfall Leita týnds göngumanns Leita leiða til að auðvelda framsal fanga til heimalands síns Taka húfurnar úr sölu: Harma að „misheppnað grín“ hafi komið illa við fólk Nemar á Landspítalanum klæddust „Öldrunarbúningi“ Ökumenn mótorhjóla greiða meira en landsbyggðin minna Ástand í Kaliforníu og breytt frumvarp um kílómetragjald Tveir sjúkrabílar kallaðir út vegna bílslyss við Mjódd Sóttu veikan sjómann Konan er fundin Slökktu eld á svölum á fjórðu hæð í Engihjalla Ekki hægt að nota rafræn skilríki Mjög áhyggjufull yfir tilfærslu ráðuneytisins Frestun fjármagns til verkmenntaskóla, mótmæli í LA og fjölmenningarhátíð Komu í veg fyrir sýruleka á Akureyrarhöfn „Erum ekki að lýsa yfir stuðningi við Trump“ Þotur notaðar í flugi Icelandair til Nuuk Íslendingur á válista CIA árið 1970 Flutningur Konukots mikið framfaraskref en skilur áhyggjur nágranna Vond stjórnsýsla að teikna bara einhverja reiti á kort Sjá meira
Eftirlit með starfsemi Íbúðalánasjóðs var ófullnægjandi, samkvæmt niðurstöðu Rannsóknarnefndar Alþingis um sjóðinn. Skýringu á ónógu eftirliti er sögð að finna í „útbreiddu skeytingarleysi í umgengni við eftirlit, skilningsleysi á því hvað gerir eftirlit virkt og trúverðugt og í áhrifum pólitískra ráðninga“. Rannsóknin leiddi í ljós margvísleg mistök sem varða Íbúðalánasjóð, sum mjög alvarleg og hafa kostað þjóðina milljarða króna. „Og raunar er ekki séð fyrir endann á þeim kostnaði,“ segir í niðurstöðum skýrslu nefndarinnar.Rót vandans árið 2004 Rót vanda Íbúðalánasjóðs er rakin til ársins 2004 þegar viðbótarlánakerfi sjóðsins var aflagt og 90 prósenta lán buðust öllum. „Hlutverk sjóðsins var þá ekki lengur félagslegt heldur að nota ríkisábyrgð til þess að veita sem flestum lán til íbúðakaupa á sem lægstum vöxtum.“ Bent er á að upphaf áforma um 90 prósenta lánin megi rekja beint til kosningaloforðs Framsóknarflokksins fyrir alþingiskosningarnar 2003. „Hærra veðhlutfall var í framhaldinu sett í stjórnarsáttmála ríkisstjórnar Sjálfstæðis- og Framsóknarflokks.“ Fjallað er um hvernig margvíslegt eftirlit brást á árunum eftir 2004 þegar í óefni stefndi í rekstri sjóðsins. Þannig hafi athugasemdum Ríkisábyrgðarsjóðs verið lítill gaumur gefinn – sem þó hafi ötullega bent á það sem honum fannst athugavert árin 2004 til 2006. „Að auki má nefna að Ríkisábyrgðarsjóður hafði afar veik stjórntæki til að framfylgja hlutverki sínu og takmarkaðan pólitískan stuðning.“ Bent er á að þegar uppgreiðslur lána hófust hjá Íbúðalánasjóði haustið 2004 hafi sjóðurinn tekið að lána bönkum og sparisjóðum vegna þess að hann taldi sig ekki fá næga ávöxtun hjá Seðlabankanum. „Alls fóru 95 milljarðar þannig aftur út í hagkerfið sem jók enn á ærna þenslu. Það sætir furðu að Seðlabankinn, sem lögum samkvæmt á að stuðla að stöðugu verðlagi, skuli ekki hafa séð neinar leiðir færar til að koma uppgreiðslufénu fyrir.“Ríkisendurskoðun vanhæf Nefndin bendir á að vegna þess að Ríkisendurskoðun hafi séð um innri endurskoðun sjóðsins á árunum 2005 til 2006 hafi hún í raun verið vanhæf til að gera úttektir á honum. Þó hafi hún skrifað um hann tvær skýrslur á tímabilinu. Báðar skýrslurnar eru sagðar því marki brenndar að vera málstað Íbúðalánasjóðs hagstæðari en efni hafi staðið til. Ekki hafi bætt úr skák að sumir útreikningar í skýrslum eftirlitsaðila Íbúðalánasjóðs hafi verið rangir og oft endurteknir úr eldri skýrslum. „Það gerði illt verra að Fjármálaeftirlitið sem fékk skýrslurnar virtist ekki taka eftir þessu.“ Rannsóknarnefndin skoðaði líka 21 úttekt sem Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn (AGS) og Efnahags- og framfarastofnunin (OECD) gerðu 1999 til 2012. Þar hafi Íbúðalánasjóður verið í brennidepli stóran hluta tímabilsins. „OECD hefur hvatt til einkavæðingar húsnæðislánveitinga ríkisins síðan á dögum Húsnæðisstofnunar,“ segir í skýrslunni, en frá árinu 2003 hefur verið talin brýn þörf á úrbótum í málefnum Íbúðalánasjóðs og lagðar til gagngerar breytingar og „sett fram raunhæf leiðarljós og hugmyndir um útfærslur“. Margítrekað hafi verið að ekki yrði búið við óbreytt fyrirkomulag.Ekki hlustað á AGS og OECD „Þrátt fyrir vilja og einhverja viðleitni stjórnvalda til að fara eftir ráðleggingum AGS og OECD í gegnum tíðina var ekki gripið til neinna aðgerða sem hefðu getað skilað þeim árangri sem í húfi var,“ segir í skýrslu rannsóknarnefndarinnar. „Þessi hluti rannsóknarinnar hefur því staðfest að sú tregða sem ríkti gagnvart því að taka á málum Íbúðalánasjóðs var röksemdum og ráðleggingum færustu alþjóðlegu sérfræðinga yfirsterkari.“
Mest lesið Greta Thunberg á leið heim til Svíþjóðar Erlent Níu látnir eftir skotárás í Austurríki Erlent Leitin ekki enn borið árangur Innlent Rekur bólusetningaráð stjórnvalda á einu bretti Erlent Rafmagnslaust víða á Suðurlandi Innlent Sendir tvö þúsund þjóðvarðliða til viðbótar til Los Angeles Erlent Leita týnds göngumanns Innlent Látinn eftir líkamsárás en árasarmaðurinn gengur laus Innlent „Þetta er glórulaust rugl í ráðherra“ Innlent „Þetta er afturför í þjónustu við konur með endómetríósu“ Innlent Fleiri fréttir Orri Harðarson er allur Látinn eftir líkamsárás en árasarmaðurinn gengur laus „Þetta er glórulaust rugl í ráðherra“ Tilkynningum um nauðganir fjölgaði milli ára „Ég trúi ekki öðru en að þetta fari í gegn“ „Þetta er afturför í þjónustu við konur með endómetríósu“ Leit að göngumanni og ein harðasta árásin á Úkraínu Rafmagnslaust víða á Suðurlandi Leitin ekki enn borið árangur Reyndi að stinga lögreglu af á stolnum bíl Hljóðfæraleikarar að óbreyttu á leið í verkfall Leita týnds göngumanns Leita leiða til að auðvelda framsal fanga til heimalands síns Taka húfurnar úr sölu: Harma að „misheppnað grín“ hafi komið illa við fólk Nemar á Landspítalanum klæddust „Öldrunarbúningi“ Ökumenn mótorhjóla greiða meira en landsbyggðin minna Ástand í Kaliforníu og breytt frumvarp um kílómetragjald Tveir sjúkrabílar kallaðir út vegna bílslyss við Mjódd Sóttu veikan sjómann Konan er fundin Slökktu eld á svölum á fjórðu hæð í Engihjalla Ekki hægt að nota rafræn skilríki Mjög áhyggjufull yfir tilfærslu ráðuneytisins Frestun fjármagns til verkmenntaskóla, mótmæli í LA og fjölmenningarhátíð Komu í veg fyrir sýruleka á Akureyrarhöfn „Erum ekki að lýsa yfir stuðningi við Trump“ Þotur notaðar í flugi Icelandair til Nuuk Íslendingur á válista CIA árið 1970 Flutningur Konukots mikið framfaraskref en skilur áhyggjur nágranna Vond stjórnsýsla að teikna bara einhverja reiti á kort Sjá meira