Hvað hrundi úr Eldey?

Það hafði vafist fyrir foreldrum Ellyjar að finna dóttur sinni nafn og þegar það var loksins fundið átti fólk það til að hvá þegar hún kynnti sig.

Eldey þótti sérkennilegt nafn á lítilli stúlku og oftar en ekki þurfti hún að segja tvisvar eða jafnvel þrisvar til nafns. Henni féll þetta illa, fólk með sæmilega heyrn átti að geta skilið hvað hún sagði. Á Laugarvatni þutu brandararnir um Eldey Vilhjálmsdóttur og hina þverhníptu nöfnu hennar eins og eldur í sinu um skólann. Steininn tók úr, í orðsins fyllstu merkingu, í byrjun desember 1950 þegar Morgunblaðið greindi frá því að sjómenn teldu að hrunið hefði úr klettinum Eldey að austanverðu. „Mönnum ber þó ekki saman um, hversu mikið hrunið sje, en tök hafa ekki verið á að kanna það sjerstaklega vegna dimmviðris,“ sagði í blaðinu.

Skólafélögunum var skemmt. Spurningakassi málfundafélagsins fylltist af meinlegum athugasemdum og spurningin „Hvað hrundi úr Eldey?“ glumdi í eyrum hennar hvert sem hún fór. Þetta kom illa við hana og í annað sinn á fjórtán árum var fundað um nafnið hennar. Hún settist niður með vinkonum sínum sem allar voru sammála um að aðgerða væri þörf. Eldey varð að víkja en nýja nafnið mátti ekki vera of ólíkt. Þær brutu heilann og ræddu ýmsar hugmyndir og loks kom svarið – Elly Vilhjálmsdóttir.

Henni var létt, nýja nafnið festist við hana, glósur skólasystkinanna hljóðnuðu. Gunnar Stefánsson gat þó ekki stillt sig þegar hann skrifaði til skólasystur sinnar að skilnaði vorið 1952:

„Ég þakka þér kærlega fyrir samveruna og ágæta viðkynningu. Ég get ekki séð að það hafi hrunið nokkuð úr Eldey í vetur. Þakka söngskemmtanirnar í Nýja skólanum. Bjarta framtíð. Gunnar.“

Hverful er gæfan

Elly var sannkallaður morgunhani. Henni fannst gott að fara snemma á fætur og flesta morgna vaknaði hún syngjandi glöð og reiðubúin til að takast á við verkefni komandi dags. Þriðjudagsmorgunninn 28. mars 1978 var engin undantekning. Það var vor í lofti, Elly hafði sett plötu á fóninn og var að hella upp á könnuna þegar síminn hringdi. Hún svaraði, grunlaus um hvert erindið væri. Á hinum enda línunnar var blaðamaður Dagblaðsins sem kynnti sig og spurði svo hvort það gæti verið að Vilhjálmur bróðir hennar væri látinn. Lögreglunni í Hafnarfirði hafði borist símskeyti á frönsku þar sem greint var frá því að íslenskur flugmaður hefði látist í bílslysi um nóttina. Grunur léki á að hinn látni væri Vilhjálmur en það hefði ekki fengist staðfest.

Um leið og blaðamaðurinn bar upp spurninguna vissi hann að honum höfðu orðið á skelfileg mistök. Elly hafði ekkert heyrt af slysinu og því síður af andláti bróður síns. Hún reyndi að spyrja blaðamanninn nánar út í fregnina, hann hikaði en sagði henni svo hvað hefði gerst. Því næst kvaddi hann í skyndi og Elly sat eftir skelfingu lostin. Þetta gat ekki verið satt. Skömmu síðar fékk hún fréttina staðfesta. Andlát Vilhjálms var henni mikið áfall og hún fyrirgaf blaðamanninum aldrei það sem hún kallaði síðar ómanneskjulega frekju.

Blaðamaðurinn var einnig miður sín, hann hafði aldrei lent í öðru eins. Þessi atburður er enn ljóslifandi í huga hans og hann hefur aldrei getað fyrirgefið sjálfum sér það að taka upp símtólið og hringja í Elly þennan örlagaríka dag.

Ár áfalla

Árið 1978 reyndist ár áfalla í lífi Ellyjar. Vilhjálmur lést í mars og um miðjan nóvember bárust fréttir af öðru slysi sem hún tók mjög nærri sér. Þota Flugleiða, sem var í pílagrímaflugi í Asíu, brotlenti á flugvelli við Colombo á Srí Lanka. Alls fórust 179 manns í þessu slysi, þar af átta Íslendingar. Einn þeirra var Ólafur Axelsson, deildarstjóri í flugdeild Flugleiða og tengdafaðir Atla, sonar Ellyjar. Ólafur hafði reynst Atla afar vel og Elly hafði miklar mætur á tengdafjölskyldu sonar síns. Hún kannaðist líka vel við báðar flugfreyjurnar sem fórust með vélinni. Önnur þeirra, Sigurbjörg Sveinsdóttir, var gift Eyþóri, fyrsta eiginmanni hennar, og hin, Erna Haraldsdóttir, var eiginkona Jóns Páls [annars eiginmanns Ellyjar].

Nokkru upp úr áramótum þetta örlagaríka ár fór Hólmfríður, dóttir Ellyjar, að finna fyrir dofa í iljum. Hún ræddi þetta við móður sína sem í fyrstu gaf því lítinn gaum. Hólmfríður var aðeins sextán ára og Elly þótti óhugsandi að eitthvað alvarlegt kynni að vera á seyði.

Hólmfríður hafði engar áhyggjur af þessu heldur, en í febrúar dofnaði annar fóturinn svo að hún hrasaði þegar hún var að hlaupa. Elly fór með hana til læknis sem kvað upp þann úrskurð að hún þjáðist af æðaþrengslum. Henni var ráðlagt að stunda böð, hlaupa og synda og það gerði hún. Allt kom fyrir ekki og Hólmfríður fór að finna fyrir jafnvægis- og máttleysi. Eitt sinn var hún rekin heim úr matreiðslutíma í skólanum eftir að hafa misst allt í gólfið og þegar hægri handleggurinn og hluti af andlitinu var orðinn máttlaus hætti fjölskyldunni að lítast á blikuna.

Elly fór með Hólmfríði á Slysavarðstofuna en þar virtust öll taugasvör vera eðlileg. Næst lá leiðin á Grensásdeild Borgarspítalans. Hólmfríður var þá að ljúka grunnskóla og að búa sig undir samræmdu prófin, og þó að hún þvertæki fyrir það að hafa áhyggjur af náminu var álagi í prófunum kennt um.

Hennar nánustu var hætt að lítast á blikuna og enn var haldið fund taugalæknis. Þar fékk hún þá greiningu að hún þjáðist af taugabólgum og henni ráðlagt að hafa hægt um sig. Hún lá í viku, aftur fékk hún mátt í höndina en skömmu síðar fékk hún bæði sjón- og jafnvægistruflanir. Þær ágerðust og um haustið tókst loksins að greina hvað að amaði. Fríða var með MS-sjúkdóminn og honum fylgdu ótaldar dvalir á sjúkrahúsum næstu árin. Aðgerðir, lyfjameðferðir og uppskurðir, og 25 ára var Hólmfríður komin í hjólastól.

Eins og nærri má geta hafði Elly miklar áhyggjur af dóttur sinni og framtíð hennar og gerði allt sem í hennar valdi stóð til að reyna að létta henni lífið. Þær mæðgur voru ekki alltaf sammála um hvað réttast væri að gera og þó að Elly dáðist í aðra röndina að bjartsýni dóttur sinnar óttaðist hún oft að hún kynni sér ekki hóf. „Hún stóð keik og kát upp aftur eftir hvert stórkastið sem sjúkdómurinn olli,“ sagði Björg Rúnarsdóttir um vinkonu sína, „og á Landspítalanum eignaðist hún æ fleiri vini og kunningja. Hverja sjúkrahúslegu nýtti Fríða til að eignast nýja vini og kunningja í þeim heilbrigðisstarfsmönnum sem önnuðust hana og sjúklingum sem með henni lágu. Ef leguna bar upp á sumartíma og Fríða var í færanlegu standi, þá lét hún koma sér fyrir úti í sólinni, hélt þar uppi fjörinu og kallaði spítalann „Costa del Lansa“. Þaðan útskrifaðist hún síðan kaffibrún.“