Mánaðamót án verðtryggingar

Arion banki á hrós skilið fyrir að auglýsa „mánaðamót án verðtryggingar" og bjóða óverðtryggð húsnæðislán á föstum vöxtum. Hins vegar mætti vaxtaprósentan vissulega vera lægri, en 6,45% ársvextir þýða að bankinn fær lánsfjárhæðina til baka á innan við 12 árum! Íslandsbanki býður mun lægri vexti á samsvarandi lánum, eða 5,4%, sem gerir 20,3% lægri vaxtagreiðslur. Á móti kemur að vextir Íslandsbanka breytast í takt við vexti Seðlabankans og þar er ekki á vísan að róa. Arion banki býður hins vegar fasta vexti til fimm ára í senn, sem er lykilatriði. Vonandi fá húsnæðiskaupendur enn betra tilboð frá Landsbankanum, banka allra landsmanna, á næstunni.

Bankarnir bregðast með þessum lánum við óskum almennings um húsnæðislán án verðtryggingar líkt og tíðkast í öðrum löndum. Þeir brugðust hins vegar ekki svona vel við þessum óskum fyrir bankahrunið, heldur veittu fólki og fyrirtækjum nær óheftan aðgang að erlendum lágvaxtalánum þrátt fyrir að þurfa að innheimta þau í íslenskum krónum. Þetta var auðvitað galin blanda og þess vegna fór sem fór.

Ef verðbólgan fer aftur á skrið geta óverðtryggð lán með breytilegum vöxtum orðið launafólki ofviða, eins og sýndi sig í kjölfar skattlausa ársins 1987 þegar verðbólgan fór í 21,8%. Höfuðmeinsemdin og aðalástæðan fyrir hinni almennu verðtryggingu er verðbólgan og veikur gjaldmiðill. Hefði verðtryggingin hins vegar ekki komið til á sínum tíma væru Íslendingar nú verr staddir en raunin er og ættu lítinn sem engan lífeyrissparnað. Því er spurning hvort við getum ekki áfram verðtryggt lífeyrinn en eigi að síður aflagt almenna verðtryggingu á fjárskuldbindingar almennings. Snjallir bankamenn eru hvattir til að svara þessu.

Færa má rök fyrir því að hin almenna notkun lánveitenda, stofnana og sumra fyrirtækja á vísitölum neysluverðs og byggingarkostnaðar ýti undir verðbólgu. Þannig er verðlag hækkað sjálfkrafa hjá sumum fyrirtækjum og stofnunum eftir því sem vísitölurnar hækka, án tillits til þess hvort um raunverulega hækkunarþörf sé að ræða í hverju tilviki. Þetta fyrirkomulag mætti kalla sjálfnærandi eða heimatilbúna verðbólgu. Í kjölfar bankahrunsins 2008, og verðbólgunnar sem fylgdi í kjölfar falls krónunnar, sáu mörg fyrirtæki og stofnanir sig knúin til að aftengja vísitöluuppreikninginn (a.m.k. tímabundið) eða þurfa að öðrum kosti að horfa á eftir viðskiptamönnum sínum í gjaldþrot. Við þessar aðstæður sýndi sig að hin almenna verðtrygging gekk ekki upp. Sú sjálfnærandi verðbólga sem almenn verðtrygging fjárskuldbindinga og einingaverða myndar verður líklega aðeins stöðvuð með meiri samkeppni á fjármálamarkaði, sbr. tilboð bankanna hér að ofan, og/eða lagasetningu sem þrengir notkun verðtryggingarinnar við tilgreindar tegundir samninga, líkt og gert var þegar tilraunin með verðtryggingu launa var afnumin.

Svo virðist sem mörg fyrirtæki (þ.m.t. bankar og ýmsar stofnanir) hafi á einhverjum tímapunkti gefist upp á samkeppninni og sameinast um að nota verðvísitölur, sem eru frítt í boði hins opinbera, til að hækka sjálfkrafa verð á vörum og þjónustu án tillits til annarra þátta, svo sem áhrifa verðhækkana á eftirspurnina. Í þessu felst vítahringur sjálfnærandi verðbólgu en einnig tækifæri til aukinnar markaðshlutdeildar fyrir þau fyrirtæki sem segja skilið við vísitölubindinguna og sækjast fremur eftir aukinni markaðshlutdeild sér til handa á grundvelli lægra verðs eða lægri vaxta.

Fyrirtæki, einstaklingar og stofnanir eru hvött til að beina viðskiptum sínum til þeirra banka og fyrirtækja sem sagt hafa skilið við verðtrygginguna. Vonandi verða „mánaðamót án verðtryggingar" hversdagslegur veruleiki hjá sem flestum.