Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar 9. október 2025 19:32 Í vikunni fór fram sérstök umræða á Alþingi um fjármál stjórnmálaflokka að beiðni Diljár Mistar Einarsdóttur, þingkonu Sjálfstæðisflokksins. Það er mikilvægt að rifja upp hvers vegna þessum lögum var komið á. Lög um fjármál stjórnmálaflokka voru samþykkt á Alþingi árið 2006. Frumvarpið var flutt af formönnum allra flokka á þingi á þeim tíma og fyrsti flutningsmaður var þáverandi forsætisráðherra og formaður Sjálfstæðisflokksins, Geir H. Haarde. Í þeirri umræðu lét Geir þau orð falla að stjórnmálaflokkar væru hornsteinar lýðræðis í landinu og forsenda heilbrigðrar og eðlilegrar stjórnmálaumræðu. Þeir hefðu því mjög víðtækar skyldur gagnvart borgurum landsins og afar mikilvægt væri að þeir nytu trausts. Þessu er ég fyllilega sammála. Lögin voru samþykkt með öllum greiddum atkvæðum. Draga úr hagsmunaárekstrum Þau fela í sér að þak var sett á hvað einstaklingar og lögaðilar mega gefa til stjórnmálaflokka og í staðinn koma greiðslur frá hinu opinbera til að hægt sé að reka þá. Tilgangurinn var skýr: að draga úr hættu á hagsmunaárekstrum og tryggja gagnsæi, auka traust á stjórnmálum og efla lýðræði. Ákveðið var að framlagið skyldi renna til flokka sem náðu yfir 2,5 prósent atkvæða í kosningum. Að tillögu sex flokka sem áttu sæti á Alþingi árið 2017 var framlag ríkisins til stjórnmálaflokka svo hækkað um 127% en þá var við völd ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks, Vinstri grænna og Framsóknar. Miðflokkur, Samfylking og Viðreisn studdu þá tillögu líka og Flokkur fólksins og Píratar tóku þátt í mótun hennar. Þetta var gert vegna þess að meirihluti flokkanna var með neikvætt eigið fé. Eignir hrukku ekki fyrir skuldum. Þverpólitísk sátt hefur því ríkt um fjármál stjórnmálaflokka fram til þessa. Þétting byggðar veitir Sjálfstæðisflokknum forskot Það er athyglisvert að Sjálfstæðisflokknum hafi nú, örfáum árum síðar, snúist hugur varðandi mikilvægi styrkja til stjórnmálaflokka, eftir að hafa breyst í einhvers konar fasteignaþróunarfélag og staðið fyrir þéttingu byggðar í kringum Valhöll. Með fasteignaþróunarverkefninu sem fól í sér fækkun bílastæða og áðurnefndri þéttingu byggðar jók Sjálfstæðisflokkurinn eigið fé sitt gríðarlega, upp í 1,4 milljarða króna í lok árs 2023. Sjálfstæðisflokkurinn er fyrir vikið í algjörum sérflokki enda á hann nú rúmlega þrisvar sinnum meira eigið fé en allir aðrir stjórnmálaflokkar landsins til samans vegna ofangreinds. Þetta verður líka að skoða í ljósi þess að Sjálfstæðisflokkurinn fær meiri framlög frá einstaklingum og úr atvinnulífinu, sérstaklega frá sjávarútvegi, en nokkur annar flokkur. Þessi staða birtist svart á hvítu í ársreikningum stjórnmálaflokka. Á kosningaárinu 2021 fengu þáverandi stjórnarflokkarnir þrír, Sjálfstæðisflokkur, Framsókn og Vinstri græn, alls um 60 milljónir króna í styrki frá fyrirtækjum. Þar af komu næstum helmingur frá fyrirtækjum í sjávarútvegi. Meirihluti þess fjármagns fór til Sjálfstæðisflokks. Við þessar aðstæður vill Sjálfstæðisflokkurinn skyndilega skrúfa fyrir fjárveitingar til annarra stjórnmálaafla. Tugir milljóna þremur dögum fyrir lagabreytingu Það er líka athyglisvert að Sjálfstæðisflokkurinn sé mættur með hugmyndir um að gera breytingar á lögum um fjármál stjórnmálaflokka, að minnsta kosti að einhverju leyti. Flokkurinn sem tók þátt í að móta lögin og mælti fyrir frumvarpinu sem varð að lögum 9. desember 2006 og nýtti svo tækifærið til að ganga gegn anda laganna með því að verða sér úti um himinháa styrki frá stórum leikendum í atvinnulífinu þremur dögum áður en lögin tóku gildi 1. janúar 2007. Hér er ég auðvitað að vísa í styrki sem lykilmenn í flokknum föluðust eftir frá FL Group og Landsbankanum til að rétta við fjárhag Sjálfstæðisflokksins í lok desember 2006. Núvirði þessara styrkja er um 138 milljónir króna. Að stangast gróflega á við gildi Það komst ekki upp um þennan gjörning fyrr en árið 2009 og þá sagði nýr formaður Sjálfstæðisflokksins, Bjarni Benediktsson, að viðtaka styrkjanna hefði stangast gróflega á við þau gildi sem hann vildi að Sjálfstæðisflokkurinn starfaði eftir. Bjarni sagði enn fremur að styrkirnir yrðu endurgreiddir. Færa má rök fyrir því að Styrkjamálið hafi dregið verulega úr trúverðugleika íslenskra stjórnmála. Þar kom í ljós að fyrirtæki sem áttu mikið undir ákvörðunum löggjafans höfðu með leynd greitt flokknum sem stýrði ríkisstjórn háar fjárhæðir. Síðast þegar af fréttist í fjölmiðlum, fyrir tæpum þremur árum, þá var ekki búið að greiða styrkina til baka. Það er vont fyrir lýðræðið ef stjórnmálasamtök þurfa að treysta á framlög frá þeim sem eiga mikið mögulegt hagræði undir í þeim málum sem við fjöllum um á Alþingi. Þá er hætt er við að stjórnmálasamtök eða stjórnmálafólk freistist til að gæta frekar hagsmuna styrktaraðila umfram hagsmuni almennings þegar þáðir eru fjármunir í miklum mæli frá hagsmunaaðilum. Það gengur beinlínis gegn lýðræðislegum markmiðum laganna um að tryggja gagnsæi, jafnræði og að berjast gegn spillingu. Höfundur er oddviti Samfylkingarinnar í Norðvestur kjördæmi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Arna Lára Jónsdóttir Alþingi Samfylkingin Mest lesið Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson Skoðun Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson Skoðun Skoðun Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar Skoðun Bætt dagsbirta í Svansvottuðum byggingum Bergþóra Góa Kvaran skrifar Skoðun Skólamáltíðir í Hafnarfirði. Af hverju bauð enginn í verkið? Davíð Arnar Stefánsson skrifar Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Frelsi fylgir ábyrgð Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Skilningsleysi á skaðsemi verðtryggingar Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Menntakerfi í fremstu röð Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar Skoðun Við viljum nafn Jón Kaldal skrifar Skoðun Stóra skekkjan í 13 ára aldurstakmarki samfélagsmiðla Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Er verið að blekkja almenning og sjómenn? Einar Hannes Harðarson skrifar Skoðun Væntingar á villigötum Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Aðskilnaðurinn hlær Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Lágkúrulegur hversdagsleiki illskunnar Guðný Gústafsdóttir skrifar Skoðun Glerþakið brotið á alþjóðlega sjónverndardaginn Sigþór U. Hallfreðsson skrifar Skoðun Fögur fyrirheit sem urðu að engu Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Ríkissjóður snuðaður um stórar fjárhæðir Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Ruben Amorim og sveigjanleiki – hugleiðingar sálfræðings Andri Hrafn Sigurðsson skrifar Skoðun Framtíðarsýn í samgöngumálum er mosavaxin Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Fimmta iðnbyltingin krefst svara – strax Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hefur þú skoðanir? Jóhannes Óli Sveinsson skrifar Skoðun Er hurð bara hurð? Sölvi Breiðfjörð skrifar Skoðun Reykjavíkurmódel á kvennaári Sóley Tómasdóttir skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Sýndu þér umhyggju – Komdu í skimun Ágúst Ingi Ágústsson skrifar Skoðun Eru Bændasamtökin á móti valdeflingu bænda? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Er lægsta verðið alltaf hagstæðast? Karen Ósk Nielsen Björnsdóttir skrifar Sjá meira
Í vikunni fór fram sérstök umræða á Alþingi um fjármál stjórnmálaflokka að beiðni Diljár Mistar Einarsdóttur, þingkonu Sjálfstæðisflokksins. Það er mikilvægt að rifja upp hvers vegna þessum lögum var komið á. Lög um fjármál stjórnmálaflokka voru samþykkt á Alþingi árið 2006. Frumvarpið var flutt af formönnum allra flokka á þingi á þeim tíma og fyrsti flutningsmaður var þáverandi forsætisráðherra og formaður Sjálfstæðisflokksins, Geir H. Haarde. Í þeirri umræðu lét Geir þau orð falla að stjórnmálaflokkar væru hornsteinar lýðræðis í landinu og forsenda heilbrigðrar og eðlilegrar stjórnmálaumræðu. Þeir hefðu því mjög víðtækar skyldur gagnvart borgurum landsins og afar mikilvægt væri að þeir nytu trausts. Þessu er ég fyllilega sammála. Lögin voru samþykkt með öllum greiddum atkvæðum. Draga úr hagsmunaárekstrum Þau fela í sér að þak var sett á hvað einstaklingar og lögaðilar mega gefa til stjórnmálaflokka og í staðinn koma greiðslur frá hinu opinbera til að hægt sé að reka þá. Tilgangurinn var skýr: að draga úr hættu á hagsmunaárekstrum og tryggja gagnsæi, auka traust á stjórnmálum og efla lýðræði. Ákveðið var að framlagið skyldi renna til flokka sem náðu yfir 2,5 prósent atkvæða í kosningum. Að tillögu sex flokka sem áttu sæti á Alþingi árið 2017 var framlag ríkisins til stjórnmálaflokka svo hækkað um 127% en þá var við völd ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks, Vinstri grænna og Framsóknar. Miðflokkur, Samfylking og Viðreisn studdu þá tillögu líka og Flokkur fólksins og Píratar tóku þátt í mótun hennar. Þetta var gert vegna þess að meirihluti flokkanna var með neikvætt eigið fé. Eignir hrukku ekki fyrir skuldum. Þverpólitísk sátt hefur því ríkt um fjármál stjórnmálaflokka fram til þessa. Þétting byggðar veitir Sjálfstæðisflokknum forskot Það er athyglisvert að Sjálfstæðisflokknum hafi nú, örfáum árum síðar, snúist hugur varðandi mikilvægi styrkja til stjórnmálaflokka, eftir að hafa breyst í einhvers konar fasteignaþróunarfélag og staðið fyrir þéttingu byggðar í kringum Valhöll. Með fasteignaþróunarverkefninu sem fól í sér fækkun bílastæða og áðurnefndri þéttingu byggðar jók Sjálfstæðisflokkurinn eigið fé sitt gríðarlega, upp í 1,4 milljarða króna í lok árs 2023. Sjálfstæðisflokkurinn er fyrir vikið í algjörum sérflokki enda á hann nú rúmlega þrisvar sinnum meira eigið fé en allir aðrir stjórnmálaflokkar landsins til samans vegna ofangreinds. Þetta verður líka að skoða í ljósi þess að Sjálfstæðisflokkurinn fær meiri framlög frá einstaklingum og úr atvinnulífinu, sérstaklega frá sjávarútvegi, en nokkur annar flokkur. Þessi staða birtist svart á hvítu í ársreikningum stjórnmálaflokka. Á kosningaárinu 2021 fengu þáverandi stjórnarflokkarnir þrír, Sjálfstæðisflokkur, Framsókn og Vinstri græn, alls um 60 milljónir króna í styrki frá fyrirtækjum. Þar af komu næstum helmingur frá fyrirtækjum í sjávarútvegi. Meirihluti þess fjármagns fór til Sjálfstæðisflokks. Við þessar aðstæður vill Sjálfstæðisflokkurinn skyndilega skrúfa fyrir fjárveitingar til annarra stjórnmálaafla. Tugir milljóna þremur dögum fyrir lagabreytingu Það er líka athyglisvert að Sjálfstæðisflokkurinn sé mættur með hugmyndir um að gera breytingar á lögum um fjármál stjórnmálaflokka, að minnsta kosti að einhverju leyti. Flokkurinn sem tók þátt í að móta lögin og mælti fyrir frumvarpinu sem varð að lögum 9. desember 2006 og nýtti svo tækifærið til að ganga gegn anda laganna með því að verða sér úti um himinháa styrki frá stórum leikendum í atvinnulífinu þremur dögum áður en lögin tóku gildi 1. janúar 2007. Hér er ég auðvitað að vísa í styrki sem lykilmenn í flokknum föluðust eftir frá FL Group og Landsbankanum til að rétta við fjárhag Sjálfstæðisflokksins í lok desember 2006. Núvirði þessara styrkja er um 138 milljónir króna. Að stangast gróflega á við gildi Það komst ekki upp um þennan gjörning fyrr en árið 2009 og þá sagði nýr formaður Sjálfstæðisflokksins, Bjarni Benediktsson, að viðtaka styrkjanna hefði stangast gróflega á við þau gildi sem hann vildi að Sjálfstæðisflokkurinn starfaði eftir. Bjarni sagði enn fremur að styrkirnir yrðu endurgreiddir. Færa má rök fyrir því að Styrkjamálið hafi dregið verulega úr trúverðugleika íslenskra stjórnmála. Þar kom í ljós að fyrirtæki sem áttu mikið undir ákvörðunum löggjafans höfðu með leynd greitt flokknum sem stýrði ríkisstjórn háar fjárhæðir. Síðast þegar af fréttist í fjölmiðlum, fyrir tæpum þremur árum, þá var ekki búið að greiða styrkina til baka. Það er vont fyrir lýðræðið ef stjórnmálasamtök þurfa að treysta á framlög frá þeim sem eiga mikið mögulegt hagræði undir í þeim málum sem við fjöllum um á Alþingi. Þá er hætt er við að stjórnmálasamtök eða stjórnmálafólk freistist til að gæta frekar hagsmuna styrktaraðila umfram hagsmuni almennings þegar þáðir eru fjármunir í miklum mæli frá hagsmunaaðilum. Það gengur beinlínis gegn lýðræðislegum markmiðum laganna um að tryggja gagnsæi, jafnræði og að berjast gegn spillingu. Höfundur er oddviti Samfylkingarinnar í Norðvestur kjördæmi.
Skoðun Almenningssamgöngur fyrir útvalda: Áskorun til stjórnar Strætó bs. og Reykjavíkurborgar Þorsteinn Árnason Sürmeli: skrifar
Skoðun Forðumst að sérhagsmunir geti keypt sig til áhrifa í stjórnmálum Arna Lára Jónsdóttir skrifar
Skoðun Nikótín, konur og krabbamein – gamlar hættur í nýjum búningi Jóhanna Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Enn ríkir áhugaleysi um afdrif fósturbarna Guðlaugur Kristmundsson,Sigurgeir B. Þórisson skrifar
Skoðun Áfengi og íþróttir eiga enga samleið – áskorun til þingfulltrúa UMFÍ Árni Guðmundsson skrifar
Skoðun Lífsskoðunarfélagið Farsæld tekur upp slitinn þráð siðmenntunar Svanur Sigurbjörnsson skrifar