Óboðlegt svar um ótæka stjórnsýslu Guðmundur Andri Thorsson skrifar 7. apríl 2025 10:02 Furðu lítil umræða hefur átt sér stað um þá afar óheppilegu viðbót við varnarsamninginn sem gerð var 2017 í utanríkisráðherratíð Guðlaugs Þórs Þórðarsonar og við fengum síðbúnar fregnir af í Kveiksþætti RÚV um daginn. Í þessari viðbót fá Bandaríkjamenn það athafnarými – „operating location“ – án endurgjalds, sem þeir telja sig þurfa, „óhindraðan aðgang að“ og fá að auki óskilyrtar heimildir til að „gera viðeigandi ráðstafanir til að tryggja agavörslu og vernd“ í þessum rýmum; þetta eru með öðrum orðum bandarísk yfirráðasvæði, sem þeir virðast eftir öllum sólarmerkjum að dæma hafa sjálfdæmi um að skilgreina. Þess vegna allur Skagafjörður – þess vegna Vestmannaeyjar – þess vegna allt Ísland. Þetta er með miklum ólíkindum. Samningamenn hafa sennilega haft í huga aðstöðu hersins í Keflavík sem nú er skilgreind sem íslenskt varnarsvæði. Engum virðist hafa hugkvæmst að til valda gæti komist stjórn í Bandaríkjunum sem væri andvíg vestrænum lýðræðisríkjum, liti á lönd eins og Kanada og ríki Evrópusambandsins sem sína helstu óvini, virti ekki gerða samninga og hefði uppi ógnandi tilburði við Dani. Sumir telja það tímaspursmál að sambærilegt tilkall verði gert til Íslands og Trumpstjórnin gerir til Grænlands – og þá þurfum við að greiða úr flækjum sem þessi klausa kann að valda. Hvað sem því líður verðum við að ræða þessi mál, tengja varnarsamninginn órjúfanlega við veru okkar í NATO þannig að hann falli úr gildi um leið og NATO líður undir lok (sem gæti vel gerst). Í því sambandi er rétt að muna að í fyrstu grein varnarsamningsins segir orðrétt: „Bandaríkin munu fyrir hönd Norður-Atlantshafsbandalagsins og samkvæmt skuldbindingum þeim, sem þau hafa tekist á hendur með Norður-Atlantshafssamningnum, gera ráðstafanir til varnar Íslandi með þeim skilyrðum, sem greinir í samningi þessum“ (skáletrun mín). Þetta þýðir að Bandaríkin hafa haft hér varnarlið í umboði NATO og samkvæmt skuldbindingum sínum við NATO. Uppfylli Bandaríkin ekki lengur þær skuldbindingar, t.d. með innrás í annað NATO-ríki, þá fellur samningurinn væntanlega sjálfkrafa úr gildi. Sumir telja – og kalla það „real-pólitík“ – að „stórveldin“ hafi sín óvefengjanlegu „áhrifasvæði“ sem þau megi ráðskast með að vild óháð alþjóðalögum og sjálfsákvörðunarrétti fullvalda þjóða – Úkraína „tilheyri“ Rússum og Ísland „tilheyri“ Bandaríkjunum o.s.frv. Það finnst mér háskaleg og röng skoðun. Hér á landi voru að vísu á 20. öldinni stjórnmálamenn sem vildu nánast gangast Bandaríkjunum á hönd – til dæmis Jónas frá Hriflu með þeirri stefnu sem hann nefndi „Leifslínuna“, en þó að náið samráð væri vissulega haft við Bandaríkjamenn fór aldrei á milli mála að Ísland væri og skyldi vera sjálfstætt og fullvalda ríki sem ætti samleið með vestrænum lýðræðisþjóðum, eins og önnur Norðurlönd. Þó að við séum aðilar að NATO og höfum líka notið í ýmsu hnattrænnar stöðu þá erum við ekki frekar á áhrifasvæði Bandaríkjanna en Noregs eða Danmerkur, já eða Belgíu eða Póllands. Við þurfum hins vegar augljóslega að hugsa varnarmál okkar frá grunni upp á nýtt, nú þegar tilveru NATO hefur verið teflt í tvísýnu. Gott er að fá loksins að vita af þessu samningapukri frá 2017 og löngu tímabært að um varnarmálin sé rætt hér upphátt en ekki hvíslast á um eins og blygðunarefni líkt og hjá sómakæru konunum í Áramótaskaupinu síðasta. Komið hefur fram að fyrrum utanríkisráðherra Guðlaugur Þór Þórðarson segist ekki muna eftir þessum samningi í viðtali við Vísi – af einhverjum ástæðum hefur RÚV enn ekki rætt við hann – hlýtur að gerast fljótlega – en hjá fyrrum ráðherra er það með öllu óboðlegt svar að bera fyrir sig gleymsku þegar um svo afdrifaríka samningsgerð er að ræða. Að sjálfsögðu verður ráðherrann fyrrverandi að svara fyrir þetta. Táknar þetta að samningurinn hafi ekki verið borinn undir hann? Það væru þá stórfelld glöp hjá embættismanni. Afhenti ráðherrann yfirráð yfir landi hér af vangá? Hefði ekki þurft að bera slíka viðbót upp við þingið? Samræmist þetta stjórnarskránni? Fyrir nú utan hitt að upplýsa þjóðina um svona leynimakk. Og loks spyr maður sig: Hvar eru nú þeir miklu varðstöðumenn um sjálfstæði landsins sem hefja jafnan upp mikla kveinstafi kemur að innleiðingu reglugerða ESB hér á landi? Höfundur er rithöfundur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Andri Thorsson Öryggis- og varnarmál Mest lesið Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson Skoðun Halldór 26.07.2025 Halldór Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Að þröngva lífsskoðun upp á annað fólk Sævar Þór Jónsson Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Landið talar Davíð Arnar Oddgeirsson skrifar Skoðun Ætla þau að halda áfram að grafa sína eigin gröf? Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ísrael – brostnir draumar og lygar Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Ein af hverjum fjórum Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Vertu drusla! Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Þegar hið smáa verður risastórt Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Þú ert búin að eyðileggja líf mitt!!! Sandra Ósk Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Tekur sér stöðu með Evrópusambandinu Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar Sjá meira
Furðu lítil umræða hefur átt sér stað um þá afar óheppilegu viðbót við varnarsamninginn sem gerð var 2017 í utanríkisráðherratíð Guðlaugs Þórs Þórðarsonar og við fengum síðbúnar fregnir af í Kveiksþætti RÚV um daginn. Í þessari viðbót fá Bandaríkjamenn það athafnarými – „operating location“ – án endurgjalds, sem þeir telja sig þurfa, „óhindraðan aðgang að“ og fá að auki óskilyrtar heimildir til að „gera viðeigandi ráðstafanir til að tryggja agavörslu og vernd“ í þessum rýmum; þetta eru með öðrum orðum bandarísk yfirráðasvæði, sem þeir virðast eftir öllum sólarmerkjum að dæma hafa sjálfdæmi um að skilgreina. Þess vegna allur Skagafjörður – þess vegna Vestmannaeyjar – þess vegna allt Ísland. Þetta er með miklum ólíkindum. Samningamenn hafa sennilega haft í huga aðstöðu hersins í Keflavík sem nú er skilgreind sem íslenskt varnarsvæði. Engum virðist hafa hugkvæmst að til valda gæti komist stjórn í Bandaríkjunum sem væri andvíg vestrænum lýðræðisríkjum, liti á lönd eins og Kanada og ríki Evrópusambandsins sem sína helstu óvini, virti ekki gerða samninga og hefði uppi ógnandi tilburði við Dani. Sumir telja það tímaspursmál að sambærilegt tilkall verði gert til Íslands og Trumpstjórnin gerir til Grænlands – og þá þurfum við að greiða úr flækjum sem þessi klausa kann að valda. Hvað sem því líður verðum við að ræða þessi mál, tengja varnarsamninginn órjúfanlega við veru okkar í NATO þannig að hann falli úr gildi um leið og NATO líður undir lok (sem gæti vel gerst). Í því sambandi er rétt að muna að í fyrstu grein varnarsamningsins segir orðrétt: „Bandaríkin munu fyrir hönd Norður-Atlantshafsbandalagsins og samkvæmt skuldbindingum þeim, sem þau hafa tekist á hendur með Norður-Atlantshafssamningnum, gera ráðstafanir til varnar Íslandi með þeim skilyrðum, sem greinir í samningi þessum“ (skáletrun mín). Þetta þýðir að Bandaríkin hafa haft hér varnarlið í umboði NATO og samkvæmt skuldbindingum sínum við NATO. Uppfylli Bandaríkin ekki lengur þær skuldbindingar, t.d. með innrás í annað NATO-ríki, þá fellur samningurinn væntanlega sjálfkrafa úr gildi. Sumir telja – og kalla það „real-pólitík“ – að „stórveldin“ hafi sín óvefengjanlegu „áhrifasvæði“ sem þau megi ráðskast með að vild óháð alþjóðalögum og sjálfsákvörðunarrétti fullvalda þjóða – Úkraína „tilheyri“ Rússum og Ísland „tilheyri“ Bandaríkjunum o.s.frv. Það finnst mér háskaleg og röng skoðun. Hér á landi voru að vísu á 20. öldinni stjórnmálamenn sem vildu nánast gangast Bandaríkjunum á hönd – til dæmis Jónas frá Hriflu með þeirri stefnu sem hann nefndi „Leifslínuna“, en þó að náið samráð væri vissulega haft við Bandaríkjamenn fór aldrei á milli mála að Ísland væri og skyldi vera sjálfstætt og fullvalda ríki sem ætti samleið með vestrænum lýðræðisþjóðum, eins og önnur Norðurlönd. Þó að við séum aðilar að NATO og höfum líka notið í ýmsu hnattrænnar stöðu þá erum við ekki frekar á áhrifasvæði Bandaríkjanna en Noregs eða Danmerkur, já eða Belgíu eða Póllands. Við þurfum hins vegar augljóslega að hugsa varnarmál okkar frá grunni upp á nýtt, nú þegar tilveru NATO hefur verið teflt í tvísýnu. Gott er að fá loksins að vita af þessu samningapukri frá 2017 og löngu tímabært að um varnarmálin sé rætt hér upphátt en ekki hvíslast á um eins og blygðunarefni líkt og hjá sómakæru konunum í Áramótaskaupinu síðasta. Komið hefur fram að fyrrum utanríkisráðherra Guðlaugur Þór Þórðarson segist ekki muna eftir þessum samningi í viðtali við Vísi – af einhverjum ástæðum hefur RÚV enn ekki rætt við hann – hlýtur að gerast fljótlega – en hjá fyrrum ráðherra er það með öllu óboðlegt svar að bera fyrir sig gleymsku þegar um svo afdrifaríka samningsgerð er að ræða. Að sjálfsögðu verður ráðherrann fyrrverandi að svara fyrir þetta. Táknar þetta að samningurinn hafi ekki verið borinn undir hann? Það væru þá stórfelld glöp hjá embættismanni. Afhenti ráðherrann yfirráð yfir landi hér af vangá? Hefði ekki þurft að bera slíka viðbót upp við þingið? Samræmist þetta stjórnarskránni? Fyrir nú utan hitt að upplýsa þjóðina um svona leynimakk. Og loks spyr maður sig: Hvar eru nú þeir miklu varðstöðumenn um sjálfstæði landsins sem hefja jafnan upp mikla kveinstafi kemur að innleiðingu reglugerða ESB hér á landi? Höfundur er rithöfundur.
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar