Svarar ekki kostnaði að bjarga sjálfum sér Kári Helgason skrifar 26. september 2024 12:00 Þegar þetta er skrifað hafa 34 deilt færslu Viðskiptaráðs sem ber fyrirsögnina “Tvær af hverjum þremur loftslagsaðgerðum hafa neikvæð efnahagsleg áhrif” og fjallar um umsögn ráðsins um uppfærða aðgerðaráætlun í loftslagsmálum. Það má spyrja sig hversu stórt hlutfall þeirra sem deila færslunni gera það beinlínis til að hvetja til aðgerðarleysis í loftslagsmálum. Það voru nefnilega langflestir sem lásu umsögnina einmitt þannig, þar á meðal formaður Loftslagsráðs. Samkvæmt eftiráskýringum Viðskiptaráðs var ætlunin hins vegar að hvetja stjórnvöld til að bera saman kostnað og ávinning hverrar aðgerðar. Það hefði verið leikandi létt að hafa fyrirsögnina í þeim dúr, t.d. “Hámörkum ávinning loftslagsaðgerða” eða “Stuðlum að samkeppnishæfni Íslands meðfram loftslagsaðgerðum” og færa þannig aðgerðaleysissinnum minna vatn á sína myllu. Við sjáum að afneitun í loftslagsmálum í heiminum er í síaukum mæli að færast frá því að afneita vísindunum (sem eru mjög skýr) yfir í það að afneita lausnunum á grundvelli kostnaðar eða að fría sig ábyrgð í krafti einhvers konar sérstöðu. Það var upplifun margra að Viðskiptaráð talaði skýrt og innilega inn í síðara mengið. Það að aðgerðir gegn loftslagsbreytingum kosti fjármuni er ekki merkileg uppgötvun og að "vekja athygli" á þeirri staðreynd er vandasamt verk í því öngstræti sem umræða um loftslagsmál er í. Það er kostnaður fólginn í því að veita almenningi hreint vatn, orku, fráveitu og sorphirðu. Að horfa á loftslagsmál út frá kostnaðarhliðinni eingöngu er villandi því þessar grunnstoðir eru til bóta fyrir samfélagið. Þess vegna er mikilvægt að horfa til hagsmuna heildarinnar en ekki eingöngu til hagsmuna fyrirtækja í ákvarðanatöku um loftslagsmál. Ísland er aðili að Parísarsamkomulaginu sem er drifið áfram af því markmiði að halda hnattrænni hlýnun vel innan við 2°C. Ísland hefur skuldbundið sig ásamt ESB og Noregi til að ná fram 55% samdrætti í losun fyrir árið 2030. Nú heyrast hins vegar háværar raddir um að við höfum ýmist samið af okkur, gleymt að sækja um undanþágur, að markmiðin séu óraunhæf eða of dýr. Þessari orðræðu fylgir yfirleitt mýtan um að “Ísland stendur svo framarlega í orkumálum að við ættum að gera mun minna” sem stenst enga skoðun. Jafnvel þótt við lítum fram hjá þeirri staðreynd að upprunaábyrgðir raforkunnar eru seldar úr landi þannig að Ísland stendur uppi sem notandi kolaorku. Og jafnvel þótt við lítum fram hjá neysluspori Íslands vegna innfluttra vara þar sem losunin skrifast á aðrar þjóðir. Við erum þó orðin vön að heyra þennan söng kyrjaðan aftur og aftur undir mismunandi laglínu. Loftslagsbreytingar eru erfiðar og óþægilegar. Til skamms tíma virðist oft þægilegra að færa til markmiðin, breyta samningum eða finna upp ástæður til að uppfylla þá ekki. Íslendingar virðast eiga erfitt með að setja sér langtímamarkmið og fylgja áætlunum á skipulagðan hátt. Hallgrímur Helgason fangar þessa þjóðarsál Íslendinga listavel í Sextíu kílóum af sólskini: “Engin plön náðu lengra en fram á kvöld og engin ákvörðun var endanleg, öll samtöl án niðurstöðu. Eftirlætissetningar landans snerust allar um að loka engum dyrum: “Við sjáum til”, “við skoðum þetta með vorinu”, “þú sendir mér línu” … því aldrei leið Íslendingum verr en þegar þeir höfðu leyst ágreiningsmál sín með samningum á embættisvottuðum pappír og sett nafn sitt við … Um leið og samningur hafði verið undirritaður spruttu þess vegna enn hvassari deilur en þær sem hann átti að leysa, skærur sem snerust um orðalag samningsins sem fæstir höfðu lesið … Þannig valt íslenska lífið áfram í eilífum loðmullugangi, fram og tilbaka, með öllu ákvarðanalaust, í sínu gamla góða fari og æxlaðist einhvern veginn.” Það er hætt við því að aðgerðaáætlun Íslands í loftslagsmálum veltist áfram í eilífum loðmullugangi. Hún er vissulega ekki fullkomin og það er verðugt verkefni að sameinast um að skerpa á henni, enda er stefnt að því að hún verði lifandi plagg. Það má hins vegar aldrei slíta hana úr mikilvægasta samhenginu, sem er að hún er lóð á vogarskálar þess að sigrast á einhverri alvarlegustu ógn sem steðjar að mannkyni og afstýra stórfelldu tjóni. Ef sú grundvallarforsenda er ekki höfð með í reikningsdæminu getur niðurstaðan aldrei orðið önnur en röng. Höfundur er eðlisfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Loftslagsmál Mest lesið Ævinlega þakkláti flóttamaðurinn Zeljka Kristín Klobucar Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Hjálp, barnið mitt spilar Roblox! Kristín Magnúsdóttir Skoðun Leikrit Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson Skoðun Vér vesalingar Ingólfur Sverrisson Skoðun Líkindi með guðstrú og djöflatrú Gunnar Björgvinsson Skoðun Svona eða hinsegin, hvert okkar verður næst? Unnar Geir Unnarsson Skoðun Ákall til íslenskra stjórnmálamanna Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Reynisfjara og mannréttindasáttmáli Evrópu Róbert R. Spanó Skoðun Þurfum við virkilega „leyniþjónustu”? Helen Ólafsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hjálp, barnið mitt spilar Roblox! Kristín Magnúsdóttir skrifar Skoðun Líkindi með guðstrú og djöflatrú Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Ævinlega þakkláti flóttamaðurinn Zeljka Kristín Klobucar skrifar Skoðun Vér vesalingar Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Leikrit Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Svona eða hinsegin, hvert okkar verður næst? Unnar Geir Unnarsson skrifar Skoðun Reynisfjara og mannréttindasáttmáli Evrópu Róbert R. Spanó skrifar Skoðun Að hlúa að foreldrum: Forvörn sem skiptir máli Áróra Huld Bjarnadóttir skrifar Skoðun Ákall til íslenskra stjórnmálamanna Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Þurfum við virkilega „leyniþjónustu”? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Byrjað á öfugum enda! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Væri ekki hlaupið út aftur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Gervigreind fyrir alla — en fyrir hvern í raun? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hefur ítrekað hótað okkur áður Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar Skoðun Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Erum við á leiðinni í hnífavesti? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson skrifar Skoðun Klár fyrir Verslunarmannahelgina? Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Vegið að börnum í pólitískri aðför að ferðaþjónustunni Einar Freyr Elínarson skrifar Skoðun Hið tæra illa Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Ferðamannaiðnaður? Nei, ferðaþjónusta! Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun Hæðarveiki og lyf Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Landsvirkjun hafin yfir lög Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar Skoðun Þau eru framtíðin – en fá ekki að njóta nútímans Sigurður Kári skrifar Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna þegir kristin, vestræn menning? Ómar Torfason skrifar Sjá meira
Þegar þetta er skrifað hafa 34 deilt færslu Viðskiptaráðs sem ber fyrirsögnina “Tvær af hverjum þremur loftslagsaðgerðum hafa neikvæð efnahagsleg áhrif” og fjallar um umsögn ráðsins um uppfærða aðgerðaráætlun í loftslagsmálum. Það má spyrja sig hversu stórt hlutfall þeirra sem deila færslunni gera það beinlínis til að hvetja til aðgerðarleysis í loftslagsmálum. Það voru nefnilega langflestir sem lásu umsögnina einmitt þannig, þar á meðal formaður Loftslagsráðs. Samkvæmt eftiráskýringum Viðskiptaráðs var ætlunin hins vegar að hvetja stjórnvöld til að bera saman kostnað og ávinning hverrar aðgerðar. Það hefði verið leikandi létt að hafa fyrirsögnina í þeim dúr, t.d. “Hámörkum ávinning loftslagsaðgerða” eða “Stuðlum að samkeppnishæfni Íslands meðfram loftslagsaðgerðum” og færa þannig aðgerðaleysissinnum minna vatn á sína myllu. Við sjáum að afneitun í loftslagsmálum í heiminum er í síaukum mæli að færast frá því að afneita vísindunum (sem eru mjög skýr) yfir í það að afneita lausnunum á grundvelli kostnaðar eða að fría sig ábyrgð í krafti einhvers konar sérstöðu. Það var upplifun margra að Viðskiptaráð talaði skýrt og innilega inn í síðara mengið. Það að aðgerðir gegn loftslagsbreytingum kosti fjármuni er ekki merkileg uppgötvun og að "vekja athygli" á þeirri staðreynd er vandasamt verk í því öngstræti sem umræða um loftslagsmál er í. Það er kostnaður fólginn í því að veita almenningi hreint vatn, orku, fráveitu og sorphirðu. Að horfa á loftslagsmál út frá kostnaðarhliðinni eingöngu er villandi því þessar grunnstoðir eru til bóta fyrir samfélagið. Þess vegna er mikilvægt að horfa til hagsmuna heildarinnar en ekki eingöngu til hagsmuna fyrirtækja í ákvarðanatöku um loftslagsmál. Ísland er aðili að Parísarsamkomulaginu sem er drifið áfram af því markmiði að halda hnattrænni hlýnun vel innan við 2°C. Ísland hefur skuldbundið sig ásamt ESB og Noregi til að ná fram 55% samdrætti í losun fyrir árið 2030. Nú heyrast hins vegar háværar raddir um að við höfum ýmist samið af okkur, gleymt að sækja um undanþágur, að markmiðin séu óraunhæf eða of dýr. Þessari orðræðu fylgir yfirleitt mýtan um að “Ísland stendur svo framarlega í orkumálum að við ættum að gera mun minna” sem stenst enga skoðun. Jafnvel þótt við lítum fram hjá þeirri staðreynd að upprunaábyrgðir raforkunnar eru seldar úr landi þannig að Ísland stendur uppi sem notandi kolaorku. Og jafnvel þótt við lítum fram hjá neysluspori Íslands vegna innfluttra vara þar sem losunin skrifast á aðrar þjóðir. Við erum þó orðin vön að heyra þennan söng kyrjaðan aftur og aftur undir mismunandi laglínu. Loftslagsbreytingar eru erfiðar og óþægilegar. Til skamms tíma virðist oft þægilegra að færa til markmiðin, breyta samningum eða finna upp ástæður til að uppfylla þá ekki. Íslendingar virðast eiga erfitt með að setja sér langtímamarkmið og fylgja áætlunum á skipulagðan hátt. Hallgrímur Helgason fangar þessa þjóðarsál Íslendinga listavel í Sextíu kílóum af sólskini: “Engin plön náðu lengra en fram á kvöld og engin ákvörðun var endanleg, öll samtöl án niðurstöðu. Eftirlætissetningar landans snerust allar um að loka engum dyrum: “Við sjáum til”, “við skoðum þetta með vorinu”, “þú sendir mér línu” … því aldrei leið Íslendingum verr en þegar þeir höfðu leyst ágreiningsmál sín með samningum á embættisvottuðum pappír og sett nafn sitt við … Um leið og samningur hafði verið undirritaður spruttu þess vegna enn hvassari deilur en þær sem hann átti að leysa, skærur sem snerust um orðalag samningsins sem fæstir höfðu lesið … Þannig valt íslenska lífið áfram í eilífum loðmullugangi, fram og tilbaka, með öllu ákvarðanalaust, í sínu gamla góða fari og æxlaðist einhvern veginn.” Það er hætt við því að aðgerðaáætlun Íslands í loftslagsmálum veltist áfram í eilífum loðmullugangi. Hún er vissulega ekki fullkomin og það er verðugt verkefni að sameinast um að skerpa á henni, enda er stefnt að því að hún verði lifandi plagg. Það má hins vegar aldrei slíta hana úr mikilvægasta samhenginu, sem er að hún er lóð á vogarskálar þess að sigrast á einhverri alvarlegustu ógn sem steðjar að mannkyni og afstýra stórfelldu tjóni. Ef sú grundvallarforsenda er ekki höfð með í reikningsdæminu getur niðurstaðan aldrei orðið önnur en röng. Höfundur er eðlisfræðingur.
Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson skrifar
Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier skrifar
Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson skrifar
Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir skrifar