Svarar ekki kostnaði að bjarga sjálfum sér Kári Helgason skrifar 26. september 2024 12:00 Þegar þetta er skrifað hafa 34 deilt færslu Viðskiptaráðs sem ber fyrirsögnina “Tvær af hverjum þremur loftslagsaðgerðum hafa neikvæð efnahagsleg áhrif” og fjallar um umsögn ráðsins um uppfærða aðgerðaráætlun í loftslagsmálum. Það má spyrja sig hversu stórt hlutfall þeirra sem deila færslunni gera það beinlínis til að hvetja til aðgerðarleysis í loftslagsmálum. Það voru nefnilega langflestir sem lásu umsögnina einmitt þannig, þar á meðal formaður Loftslagsráðs. Samkvæmt eftiráskýringum Viðskiptaráðs var ætlunin hins vegar að hvetja stjórnvöld til að bera saman kostnað og ávinning hverrar aðgerðar. Það hefði verið leikandi létt að hafa fyrirsögnina í þeim dúr, t.d. “Hámörkum ávinning loftslagsaðgerða” eða “Stuðlum að samkeppnishæfni Íslands meðfram loftslagsaðgerðum” og færa þannig aðgerðaleysissinnum minna vatn á sína myllu. Við sjáum að afneitun í loftslagsmálum í heiminum er í síaukum mæli að færast frá því að afneita vísindunum (sem eru mjög skýr) yfir í það að afneita lausnunum á grundvelli kostnaðar eða að fría sig ábyrgð í krafti einhvers konar sérstöðu. Það var upplifun margra að Viðskiptaráð talaði skýrt og innilega inn í síðara mengið. Það að aðgerðir gegn loftslagsbreytingum kosti fjármuni er ekki merkileg uppgötvun og að "vekja athygli" á þeirri staðreynd er vandasamt verk í því öngstræti sem umræða um loftslagsmál er í. Það er kostnaður fólginn í því að veita almenningi hreint vatn, orku, fráveitu og sorphirðu. Að horfa á loftslagsmál út frá kostnaðarhliðinni eingöngu er villandi því þessar grunnstoðir eru til bóta fyrir samfélagið. Þess vegna er mikilvægt að horfa til hagsmuna heildarinnar en ekki eingöngu til hagsmuna fyrirtækja í ákvarðanatöku um loftslagsmál. Ísland er aðili að Parísarsamkomulaginu sem er drifið áfram af því markmiði að halda hnattrænni hlýnun vel innan við 2°C. Ísland hefur skuldbundið sig ásamt ESB og Noregi til að ná fram 55% samdrætti í losun fyrir árið 2030. Nú heyrast hins vegar háværar raddir um að við höfum ýmist samið af okkur, gleymt að sækja um undanþágur, að markmiðin séu óraunhæf eða of dýr. Þessari orðræðu fylgir yfirleitt mýtan um að “Ísland stendur svo framarlega í orkumálum að við ættum að gera mun minna” sem stenst enga skoðun. Jafnvel þótt við lítum fram hjá þeirri staðreynd að upprunaábyrgðir raforkunnar eru seldar úr landi þannig að Ísland stendur uppi sem notandi kolaorku. Og jafnvel þótt við lítum fram hjá neysluspori Íslands vegna innfluttra vara þar sem losunin skrifast á aðrar þjóðir. Við erum þó orðin vön að heyra þennan söng kyrjaðan aftur og aftur undir mismunandi laglínu. Loftslagsbreytingar eru erfiðar og óþægilegar. Til skamms tíma virðist oft þægilegra að færa til markmiðin, breyta samningum eða finna upp ástæður til að uppfylla þá ekki. Íslendingar virðast eiga erfitt með að setja sér langtímamarkmið og fylgja áætlunum á skipulagðan hátt. Hallgrímur Helgason fangar þessa þjóðarsál Íslendinga listavel í Sextíu kílóum af sólskini: “Engin plön náðu lengra en fram á kvöld og engin ákvörðun var endanleg, öll samtöl án niðurstöðu. Eftirlætissetningar landans snerust allar um að loka engum dyrum: “Við sjáum til”, “við skoðum þetta með vorinu”, “þú sendir mér línu” … því aldrei leið Íslendingum verr en þegar þeir höfðu leyst ágreiningsmál sín með samningum á embættisvottuðum pappír og sett nafn sitt við … Um leið og samningur hafði verið undirritaður spruttu þess vegna enn hvassari deilur en þær sem hann átti að leysa, skærur sem snerust um orðalag samningsins sem fæstir höfðu lesið … Þannig valt íslenska lífið áfram í eilífum loðmullugangi, fram og tilbaka, með öllu ákvarðanalaust, í sínu gamla góða fari og æxlaðist einhvern veginn.” Það er hætt við því að aðgerðaáætlun Íslands í loftslagsmálum veltist áfram í eilífum loðmullugangi. Hún er vissulega ekki fullkomin og það er verðugt verkefni að sameinast um að skerpa á henni, enda er stefnt að því að hún verði lifandi plagg. Það má hins vegar aldrei slíta hana úr mikilvægasta samhenginu, sem er að hún er lóð á vogarskálar þess að sigrast á einhverri alvarlegustu ógn sem steðjar að mannkyni og afstýra stórfelldu tjóni. Ef sú grundvallarforsenda er ekki höfð með í reikningsdæminu getur niðurstaðan aldrei orðið önnur en röng. Höfundur er eðlisfræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Loftslagsmál Mest lesið Samræmd próf Jón Torfi Jónasson Skoðun Valdhafar sem óttast þjóð sína eiga ekki skilið völdin Ágústa Árnadóttir Skoðun Tíu staðreyndir um íslenskt samfélag Snorri Másson Skoðun Hættuleg utanríkisstefna forseta Bandaríkjanna Kristján Reykjalín Vigfússon Skoðun Opið bréf til ráðherra Flokks fólksins, vegna vanda söngnáms Aileen Soffía Svensdóttir Skoðun (orku)Sjálfstæði þjóðar Benedikt Kristján Magnússon Skoðun Fimm ár í feluleik Ebba Margrét Magnúsdóttir Skoðun Svo verði Íslands ástkæra byggð ei öðrum þjóðum háð Anton Guðmundsson Skoðun Verða boðaðar kjarabætur örorkulífeyristaka að veruleika eða ekki? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Veiðigjöldin leiðrétt Hanna Katrín Friðriksson Skoðun Skoðun Skoðun Svo verði Íslands ástkæra byggð ei öðrum þjóðum háð Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um íslenskt samfélag Snorri Másson skrifar Skoðun Hættuleg utanríkisstefna forseta Bandaríkjanna Kristján Reykjalín Vigfússon skrifar Skoðun (orku)Sjálfstæði þjóðar Benedikt Kristján Magnússon skrifar Skoðun Samræmd próf Jón Torfi Jónasson skrifar Skoðun Opið bréf til ráðherra Flokks fólksins, vegna vanda söngnáms Aileen Soffía Svensdóttir skrifar Skoðun Gervigreind sem jafnréttistæki: Skóli án aðgreiningar Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Verða boðaðar kjarabætur örorkulífeyristaka að veruleika eða ekki? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Þjónusta við konur með endómetríósu tryggð Alma D. Möller skrifar Skoðun Húsnæðisöryggi – Sameiginleg ábyrgð Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Sóun á Alþingi Lovísa Oktovía Eyvindsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöldin leiðrétt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Hvar er mennskan? Ægir Máni Bjarnason skrifar Skoðun Hjúkrunarfræðingar í takt við nýja tíma Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun NPA miðstöðin 15 ára Hallgrímur Eymundsson,Þorbera Fjölnisdóttir skrifar Skoðun Umhverfisráðherra á réttri leið Jóhannes Þór Skúlason skrifar Skoðun Norðurþing treður yfir varnaðarorð og eignarrétt Árni Björn Kristbjörnsson skrifar Skoðun Lífið í bænum - fyrir suma Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Hver á arðinn af sjávarútvegsauðlindinni? Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Þegar dómarar eru hluti af vandanum og bókun 35 Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Samræmt námsmat er ekki hindrun heldur hjálpartæki Eiríkur Ólafsson skrifar Skoðun Aflögufærir, hafið samband við söngskóla í neyð Gunnar Guðbjörnsson skrifar Skoðun Að neyðast til að meta sína eigin umsókn í opinberan sjóð Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Tími vindorku á Íslandi – Hvað þyrfti til að koma í veg fyrir raforkuskerðingar? Edvald Edvaldsson skrifar Skoðun Fimm ár í feluleik Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sunnudagsblús ríkisstjórnarinnar Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Hver er í raun í fýlu? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Tálsýn um hugsun Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Handhafar sannleikans og hið gagnslausa væl Helgi Héðinsson skrifar Skoðun Flokkarnir sem raunverulega öttu viðkvæmum hópum saman og þeir sem þrífa upp eftir þá Þórður Snær Júlíusson skrifar Sjá meira
Þegar þetta er skrifað hafa 34 deilt færslu Viðskiptaráðs sem ber fyrirsögnina “Tvær af hverjum þremur loftslagsaðgerðum hafa neikvæð efnahagsleg áhrif” og fjallar um umsögn ráðsins um uppfærða aðgerðaráætlun í loftslagsmálum. Það má spyrja sig hversu stórt hlutfall þeirra sem deila færslunni gera það beinlínis til að hvetja til aðgerðarleysis í loftslagsmálum. Það voru nefnilega langflestir sem lásu umsögnina einmitt þannig, þar á meðal formaður Loftslagsráðs. Samkvæmt eftiráskýringum Viðskiptaráðs var ætlunin hins vegar að hvetja stjórnvöld til að bera saman kostnað og ávinning hverrar aðgerðar. Það hefði verið leikandi létt að hafa fyrirsögnina í þeim dúr, t.d. “Hámörkum ávinning loftslagsaðgerða” eða “Stuðlum að samkeppnishæfni Íslands meðfram loftslagsaðgerðum” og færa þannig aðgerðaleysissinnum minna vatn á sína myllu. Við sjáum að afneitun í loftslagsmálum í heiminum er í síaukum mæli að færast frá því að afneita vísindunum (sem eru mjög skýr) yfir í það að afneita lausnunum á grundvelli kostnaðar eða að fría sig ábyrgð í krafti einhvers konar sérstöðu. Það var upplifun margra að Viðskiptaráð talaði skýrt og innilega inn í síðara mengið. Það að aðgerðir gegn loftslagsbreytingum kosti fjármuni er ekki merkileg uppgötvun og að "vekja athygli" á þeirri staðreynd er vandasamt verk í því öngstræti sem umræða um loftslagsmál er í. Það er kostnaður fólginn í því að veita almenningi hreint vatn, orku, fráveitu og sorphirðu. Að horfa á loftslagsmál út frá kostnaðarhliðinni eingöngu er villandi því þessar grunnstoðir eru til bóta fyrir samfélagið. Þess vegna er mikilvægt að horfa til hagsmuna heildarinnar en ekki eingöngu til hagsmuna fyrirtækja í ákvarðanatöku um loftslagsmál. Ísland er aðili að Parísarsamkomulaginu sem er drifið áfram af því markmiði að halda hnattrænni hlýnun vel innan við 2°C. Ísland hefur skuldbundið sig ásamt ESB og Noregi til að ná fram 55% samdrætti í losun fyrir árið 2030. Nú heyrast hins vegar háværar raddir um að við höfum ýmist samið af okkur, gleymt að sækja um undanþágur, að markmiðin séu óraunhæf eða of dýr. Þessari orðræðu fylgir yfirleitt mýtan um að “Ísland stendur svo framarlega í orkumálum að við ættum að gera mun minna” sem stenst enga skoðun. Jafnvel þótt við lítum fram hjá þeirri staðreynd að upprunaábyrgðir raforkunnar eru seldar úr landi þannig að Ísland stendur uppi sem notandi kolaorku. Og jafnvel þótt við lítum fram hjá neysluspori Íslands vegna innfluttra vara þar sem losunin skrifast á aðrar þjóðir. Við erum þó orðin vön að heyra þennan söng kyrjaðan aftur og aftur undir mismunandi laglínu. Loftslagsbreytingar eru erfiðar og óþægilegar. Til skamms tíma virðist oft þægilegra að færa til markmiðin, breyta samningum eða finna upp ástæður til að uppfylla þá ekki. Íslendingar virðast eiga erfitt með að setja sér langtímamarkmið og fylgja áætlunum á skipulagðan hátt. Hallgrímur Helgason fangar þessa þjóðarsál Íslendinga listavel í Sextíu kílóum af sólskini: “Engin plön náðu lengra en fram á kvöld og engin ákvörðun var endanleg, öll samtöl án niðurstöðu. Eftirlætissetningar landans snerust allar um að loka engum dyrum: “Við sjáum til”, “við skoðum þetta með vorinu”, “þú sendir mér línu” … því aldrei leið Íslendingum verr en þegar þeir höfðu leyst ágreiningsmál sín með samningum á embættisvottuðum pappír og sett nafn sitt við … Um leið og samningur hafði verið undirritaður spruttu þess vegna enn hvassari deilur en þær sem hann átti að leysa, skærur sem snerust um orðalag samningsins sem fæstir höfðu lesið … Þannig valt íslenska lífið áfram í eilífum loðmullugangi, fram og tilbaka, með öllu ákvarðanalaust, í sínu gamla góða fari og æxlaðist einhvern veginn.” Það er hætt við því að aðgerðaáætlun Íslands í loftslagsmálum veltist áfram í eilífum loðmullugangi. Hún er vissulega ekki fullkomin og það er verðugt verkefni að sameinast um að skerpa á henni, enda er stefnt að því að hún verði lifandi plagg. Það má hins vegar aldrei slíta hana úr mikilvægasta samhenginu, sem er að hún er lóð á vogarskálar þess að sigrast á einhverri alvarlegustu ógn sem steðjar að mannkyni og afstýra stórfelldu tjóni. Ef sú grundvallarforsenda er ekki höfð með í reikningsdæminu getur niðurstaðan aldrei orðið önnur en röng. Höfundur er eðlisfræðingur.
Skoðun Opið bréf til ráðherra Flokks fólksins, vegna vanda söngnáms Aileen Soffía Svensdóttir skrifar
Skoðun Verða boðaðar kjarabætur örorkulífeyristaka að veruleika eða ekki? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Tími vindorku á Íslandi – Hvað þyrfti til að koma í veg fyrir raforkuskerðingar? Edvald Edvaldsson skrifar
Skoðun Flokkarnir sem raunverulega öttu viðkvæmum hópum saman og þeir sem þrífa upp eftir þá Þórður Snær Júlíusson skrifar