Núll prósent skynsemi Lára G. Sigurðardóttir skrifar 12. júní 2024 13:30 Fólk keyrir allt of hratt. Virðir ekki hámarkshraða. Keyrir drukkið. Er þá ekki málið að breyta lögunum, þar sem fólk fer hvort eð er ekkert eftir þeim? Álíka rökstuðningur ómar nú í áfengisumræðunni. Nýr dómsmálaráðherra hefur leyst félaga sína af hólmi í dansinum við Dionysos. Hún kveðst vilja leggja niður ÁTVR með rökum byggðum á endurteknu bergmáli flokksfélaga hennar. Helstu rökin eru þau að áfengislögum hefur verið illa framfylgt í seinni tíð og því best að gefast bara upp. Ekki megum við heldur gleyma rómantísku hjali um frelsi. Vissulega er frelsi af hinu góða en oft þarf að draga mörkin, eins og dæmin um hámarkshraða og áfengisneyslu undir stýri sanna. Helst vildi ég beina sjónum mínum að einhverju jákvæðara, en finn mig enn eina ferðina knúna að benda á mikilvægustu atriðin í tengslum við áfengisforvarnir, og vonast til að fylla á þekkingarbrunn þeirra sem hafa völdin til að stuðla að heilbrigðu samfélagi: Áfengisneysla í samfélaginu kostar skattgreiðendur yfir 100 milljarða á ári. Hingað til hefur hagnaður ÁTVR mætt þessum kostnaði að hluta til, en samhliða aukinni ólöglegri netsölu áfengis sem viðgengst hér á landi hafa arðgreiðslur ÁTVR lækkað um 400 milljónir. Hvar ætla stjórnvöld að finna pening til að standa straum af heilbrigðiskostnaði, sem fellur mikið til á heilsugæslu og spítala, ásamt öðrum útgjöldum vegna áfengisneyslu? Nú þegar fæst ekki fjármagn til að halda meðferðarstöðinni Vík opinni á sumrin. Endursöluaðilar áfengis munu ekki gefa hagnað sinn til ríkisins. Hér er það samfélagið sem tapar. Áfengisneysla hefur aukist úr 4,3L af hreinum vínanda per íbúa árið 1980 í 7,8L árið 2022, þvert á stefnu WHO. Reiknað hefur verið að einn líter í þessu samhengi eykur útgjöld ríkisins um 17 milljarða á ári. Dagdrykkja hefur aukist úr 16,8% í 66,2% meðal skjólstæðinga Vogs og er hlutfall þeirra sem drekka daglega enn hærra meðal 50 ára og eldri, eða 72,7%. Biðlistar eru langir á Vogi og ekki hefur fengist nægilegt fjármagn til að mæta þörf. Árlega látast um 142 vegna áfengisneyslu á Íslandi. Þar vegur þyngst sjálfsvíg, áfengiseitranir, lifrarsjúkdómar, krabbamein og hjarta- og æðasjúkdómar. Áfengisneysla er annar stærsti þáttur sjúkdómsbyrði Evrópu, enda orsakaþáttur í yfir 200 sjúkdómum og áverkum. Áfengi hefur reynst auka líkur á hjarta- og æðasjúkdómum jafnvel í litlu magni, þvert á það sem talið var áður. Líkt og sígarettur er áfengi skaðlegt fyrir aðra en neytandann. Áfengi er beinn orsakaþáttur í ofbeldi, morðum, glæpum, fósturskaða, vanrækslu barna, slysum og áverkum, örorku, sambandserfiðleikum, tapaðri framleiðni vegna veikinda, samfélagslegum og efnahagslegum kostnaður, auknu álagi á löggæslu og dómskerfið, svo dæmi séu tekin. Fyrirkomulaginu með ÁTVR hefur verið líkt við grænmetisverslun landbúnaðarins og mjólkurbúðir, en ólíkt áfengi þá veit ég ekki til þess að grænmetis- og mjólkurneysla samfélagsþegna beri með sér kostnað upp á meira en 100 milljarða. Ætla ekki að leggja meira á ykkur að sinni. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) varar okkur við að sofna ekki á verðinum og bendir á aukna tíðni áfengisneyslu hér á landi, á meðan önnur ríki eru á góðri leið með að draga úr neyslu í þeirri viðleitni að fækka langvinnum sjúkdómum. Í áfengisforvörnum gildir að allar mikilvægustu forvarnirnar eru í höndum stjórnvalda. Mikil ábyrgð hvílir á ráðherra. Ef hún ætlar sér að sveifla okkur í átt að bættri lýðheilsu þá þurfa staðreyndir og þekking að leiða dansinn. Fræðin eru ekki flókin. Til að draga úr skaðsemi áfengisneyslu er þrennt sem mestu skiptir: Að takmarka aðgengi (þ.m.t. ríkiseinokun, fjölda sölustaða, opnunartíma, lágmarksaldur), verðstýring (lágmarks útsöluverð, skattlagning) og bann við markaðssetningu. Fræðsla kemst ekki á listann yfir mikilvægustu aðgerðirnar. Allir sérfræðingar sem vinna að áfengisforvörnum eru sammála um að rikiseinokun sé 100% skynsemi, erlendir sem innlendir. Meðal annars hefur landlæknir látið sig málið varða og varar við þróuninni. Þá vill heilbrigðisráðherra þvert á móti herða reglur um áfengissölu. Með því að leyfa frjálsa sölu áfengis er dómsmálaráðherra að stuðla að aukinni sjúkdómsbyrði og samfélagskostnaði - og mun mesti þunginn lenda á heilbrigðiskerfinu! Bakvið slíka ákvörðun er núll prósent skynsemi. Þegar tíðni lögbrota í umferðinni eykst er því mætt með því að setja upp myndavélar, auka eftirlit og sekta, því markmið umferðarlaga er að vernda líf og heilsu vegfarenda. Höfum í huga að margfalt fleiri látast af völdum áfengis en slysa í umferðinni. Áfengislögum er einmitt ætlað að vernda líf og heilsu allra í samfélaginu. Í stað þess að auka skaðann sem fylgir áfengi með því að afnema lögin um einkasölu ríkis væri skynsamlegra að framfylgja lögum og jafnvel herða, svo hægt sé að snúa aftur þeirri öfugþróun sem átt hefur sér stað síðustu ár. Fyrir mér er annað afglöp í starfi. Brot af þeim sjúkdómum sem áfengi veldur: Taugakerfi: Áfengissýki. Flogaköst. Þunglyndi. Kvíði. Sjálfsvíg. Heilabilun. Tauga- og heilaskemmdir Meltingarkerfi: Lifrarbólga. Skorpulifur. Brisbólga Ónæmiskerfi: Lungnabólga. Berklar. Húðnetjubólga. Heilahimnubólga. Aðrar sýkingar. Hægur gróandi sára Hjarta- og æðakerfi: Háþrýstingur. Heilablóðfall. Gáttatif. Bláæðaseg Fósturskaði: Áfengisheilkenni fósturs. Fyrirburafæðing. Andvana fæðing Krabbamein: Munnkok. Barki. Vélinda. Lifur. Ristill. Endaþarmur. Brjóst. Bris. Líklega fleiri, s.s. blöðruhálskirtill og húðkrabbamein Stoðkerfi: Vöðvarýrnun. Beinþynning Höfundur er læknir og lýðheilsufræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Áfengi og tóbak Lára G. Sigurðardóttir Mest lesið Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann Skoðun Við getum öll bjargað lífi Kristófer Kristófersson Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson Skoðun Fyrir hvern erum við að byggja? Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland Skoðun Skoðun Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Látum verkin tala fyrir börnin á Gaza Gunnar Axel Axelsson skrifar Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Tvær sögur Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Stærsta kjarabót öryrkja í áratugi Ingjibjörg Isaksen skrifar Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Háskóli Íslands. Opinn og alþjóðlegur? Styrmir Hallsson,Abdullah Arif skrifar Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland skrifar Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir skrifar Skoðun Velferð sem virkar Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Gleðileg ný fiskveiðiáramót …von eða ótti? Arnar Laxdal skrifar Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson skrifar Skoðun Opið bréf til innviðaráðherra Eyjólfur Þorkelsson skrifar Skoðun Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann skrifar Skoðun Áhrif, evran, innviðir, öryggi Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Hugleiðing um rauð epli og skynjun veruleikans Gauti Páll Jónsson skrifar Skoðun Tumi þumall og blaðurmaðurinn Kristján Logason skrifar Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Stefnum á að veita 1000 börnum innblástur fyrir framtíðina Dr. Bryony Mathew skrifar Skoðun Samgönguáætlun – skuldbinding, ekki kosningaloforð skrifar Skoðun Menntun til framtíðar Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Við getum öll bjargað lífi Kristófer Kristófersson skrifar Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Menntastefna stjórnvalda – ferð án fyrirheits? Sigvaldi Egill Lárusson skrifar Skoðun Fyrir hvern erum við að byggja? Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Beint og milliliðalaust Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Áfengissala: Þrýstingur úr tveimur áttum Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hver vill heyra um eitthvað jákvætt sem er gert í skólunum? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Enn af ferðum Angelu Müller. Eru erlendir ferðamenn afætur? BJarnheiður Hallsdóttir skrifar Sjá meira
Fólk keyrir allt of hratt. Virðir ekki hámarkshraða. Keyrir drukkið. Er þá ekki málið að breyta lögunum, þar sem fólk fer hvort eð er ekkert eftir þeim? Álíka rökstuðningur ómar nú í áfengisumræðunni. Nýr dómsmálaráðherra hefur leyst félaga sína af hólmi í dansinum við Dionysos. Hún kveðst vilja leggja niður ÁTVR með rökum byggðum á endurteknu bergmáli flokksfélaga hennar. Helstu rökin eru þau að áfengislögum hefur verið illa framfylgt í seinni tíð og því best að gefast bara upp. Ekki megum við heldur gleyma rómantísku hjali um frelsi. Vissulega er frelsi af hinu góða en oft þarf að draga mörkin, eins og dæmin um hámarkshraða og áfengisneyslu undir stýri sanna. Helst vildi ég beina sjónum mínum að einhverju jákvæðara, en finn mig enn eina ferðina knúna að benda á mikilvægustu atriðin í tengslum við áfengisforvarnir, og vonast til að fylla á þekkingarbrunn þeirra sem hafa völdin til að stuðla að heilbrigðu samfélagi: Áfengisneysla í samfélaginu kostar skattgreiðendur yfir 100 milljarða á ári. Hingað til hefur hagnaður ÁTVR mætt þessum kostnaði að hluta til, en samhliða aukinni ólöglegri netsölu áfengis sem viðgengst hér á landi hafa arðgreiðslur ÁTVR lækkað um 400 milljónir. Hvar ætla stjórnvöld að finna pening til að standa straum af heilbrigðiskostnaði, sem fellur mikið til á heilsugæslu og spítala, ásamt öðrum útgjöldum vegna áfengisneyslu? Nú þegar fæst ekki fjármagn til að halda meðferðarstöðinni Vík opinni á sumrin. Endursöluaðilar áfengis munu ekki gefa hagnað sinn til ríkisins. Hér er það samfélagið sem tapar. Áfengisneysla hefur aukist úr 4,3L af hreinum vínanda per íbúa árið 1980 í 7,8L árið 2022, þvert á stefnu WHO. Reiknað hefur verið að einn líter í þessu samhengi eykur útgjöld ríkisins um 17 milljarða á ári. Dagdrykkja hefur aukist úr 16,8% í 66,2% meðal skjólstæðinga Vogs og er hlutfall þeirra sem drekka daglega enn hærra meðal 50 ára og eldri, eða 72,7%. Biðlistar eru langir á Vogi og ekki hefur fengist nægilegt fjármagn til að mæta þörf. Árlega látast um 142 vegna áfengisneyslu á Íslandi. Þar vegur þyngst sjálfsvíg, áfengiseitranir, lifrarsjúkdómar, krabbamein og hjarta- og æðasjúkdómar. Áfengisneysla er annar stærsti þáttur sjúkdómsbyrði Evrópu, enda orsakaþáttur í yfir 200 sjúkdómum og áverkum. Áfengi hefur reynst auka líkur á hjarta- og æðasjúkdómum jafnvel í litlu magni, þvert á það sem talið var áður. Líkt og sígarettur er áfengi skaðlegt fyrir aðra en neytandann. Áfengi er beinn orsakaþáttur í ofbeldi, morðum, glæpum, fósturskaða, vanrækslu barna, slysum og áverkum, örorku, sambandserfiðleikum, tapaðri framleiðni vegna veikinda, samfélagslegum og efnahagslegum kostnaður, auknu álagi á löggæslu og dómskerfið, svo dæmi séu tekin. Fyrirkomulaginu með ÁTVR hefur verið líkt við grænmetisverslun landbúnaðarins og mjólkurbúðir, en ólíkt áfengi þá veit ég ekki til þess að grænmetis- og mjólkurneysla samfélagsþegna beri með sér kostnað upp á meira en 100 milljarða. Ætla ekki að leggja meira á ykkur að sinni. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin (WHO) varar okkur við að sofna ekki á verðinum og bendir á aukna tíðni áfengisneyslu hér á landi, á meðan önnur ríki eru á góðri leið með að draga úr neyslu í þeirri viðleitni að fækka langvinnum sjúkdómum. Í áfengisforvörnum gildir að allar mikilvægustu forvarnirnar eru í höndum stjórnvalda. Mikil ábyrgð hvílir á ráðherra. Ef hún ætlar sér að sveifla okkur í átt að bættri lýðheilsu þá þurfa staðreyndir og þekking að leiða dansinn. Fræðin eru ekki flókin. Til að draga úr skaðsemi áfengisneyslu er þrennt sem mestu skiptir: Að takmarka aðgengi (þ.m.t. ríkiseinokun, fjölda sölustaða, opnunartíma, lágmarksaldur), verðstýring (lágmarks útsöluverð, skattlagning) og bann við markaðssetningu. Fræðsla kemst ekki á listann yfir mikilvægustu aðgerðirnar. Allir sérfræðingar sem vinna að áfengisforvörnum eru sammála um að rikiseinokun sé 100% skynsemi, erlendir sem innlendir. Meðal annars hefur landlæknir látið sig málið varða og varar við þróuninni. Þá vill heilbrigðisráðherra þvert á móti herða reglur um áfengissölu. Með því að leyfa frjálsa sölu áfengis er dómsmálaráðherra að stuðla að aukinni sjúkdómsbyrði og samfélagskostnaði - og mun mesti þunginn lenda á heilbrigðiskerfinu! Bakvið slíka ákvörðun er núll prósent skynsemi. Þegar tíðni lögbrota í umferðinni eykst er því mætt með því að setja upp myndavélar, auka eftirlit og sekta, því markmið umferðarlaga er að vernda líf og heilsu vegfarenda. Höfum í huga að margfalt fleiri látast af völdum áfengis en slysa í umferðinni. Áfengislögum er einmitt ætlað að vernda líf og heilsu allra í samfélaginu. Í stað þess að auka skaðann sem fylgir áfengi með því að afnema lögin um einkasölu ríkis væri skynsamlegra að framfylgja lögum og jafnvel herða, svo hægt sé að snúa aftur þeirri öfugþróun sem átt hefur sér stað síðustu ár. Fyrir mér er annað afglöp í starfi. Brot af þeim sjúkdómum sem áfengi veldur: Taugakerfi: Áfengissýki. Flogaköst. Þunglyndi. Kvíði. Sjálfsvíg. Heilabilun. Tauga- og heilaskemmdir Meltingarkerfi: Lifrarbólga. Skorpulifur. Brisbólga Ónæmiskerfi: Lungnabólga. Berklar. Húðnetjubólga. Heilahimnubólga. Aðrar sýkingar. Hægur gróandi sára Hjarta- og æðakerfi: Háþrýstingur. Heilablóðfall. Gáttatif. Bláæðaseg Fósturskaði: Áfengisheilkenni fósturs. Fyrirburafæðing. Andvana fæðing Krabbamein: Munnkok. Barki. Vélinda. Lifur. Ristill. Endaþarmur. Brjóst. Bris. Líklega fleiri, s.s. blöðruhálskirtill og húðkrabbamein Stoðkerfi: Vöðvarýrnun. Beinþynning Höfundur er læknir og lýðheilsufræðingur.
Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar
Skoðun Tímamót í velferðarmálum: Nýtt örorkulífeyriskerfi tekur gildi Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar
Skoðun Finnst ykkur þetta í lagi? Opinn pistill til heilbrigðisráðherra, landlæknis og forystu heilbrigðiskerfisins Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Hver vill heyra um eitthvað jákvætt sem er gert í skólunum? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Enn af ferðum Angelu Müller. Eru erlendir ferðamenn afætur? BJarnheiður Hallsdóttir skrifar