Skjáhætta í umferð Gunnar Geir Gunnarsson og Hrefna Sigurjónsdóttir skrifa 23. maí 2024 07:31 Samkvæmt rannsóknum bæði í Evrópu og Bandaríkjunum bendir allt til þess að um 12-25% allra umferðarslysa megi rekja beint til notkunar farsíma við akstur og bendir ekkert til þess að málum sé öðruvísi háttað á Íslandi. Þetta þýðir að fjöldi slasaðra í umferðinni vegna farsímanotkunar er um 200 manns á ári, varlega áætlað. Á vef Alþjóðaheilbrigðismálastofnunar (WHO) kemur fram að skert athygli við akstur vegna farsímanotkunar sé einn stærsti áhættuþáttur umferðarslysa á heimsvísu og rekja má mörg umferðarslys til notkunar síma eða snjalltækja undir stýri. Umferðarslys eru heilbrigðisvá Árið 2023 slösuðust 229 alvarlega í umferðarslysum á Íslandi og 8 létust. Árið 2024 hefur því miður farið skelfilega af stað með tilliti til umferðarslysa en þegar þetta er ritað hafa 10 látist í umferðinni á árinu. Því er til mikils að vinna að fækka umferðarslysum með öllum mögulegum ráðum. Samkvæmt rannsóknum eru ökumenn fjórum sinnum líklegri til að lenda í umferðarslysum þegar þeir tala í síma undir stýri og sömuleiðis eru þeir 23 sinnum líklegri til að lenda í slysi þegar þeir nota símann í öðrum tilgangi, t.d. til þess að lesa eða skrifa skilaboð. Notkunin hægir á viðbragðstíma, sér í lagi hemlunartíma, en hægir líka á viðbrögðum við umferðarskiltum og ljósum. Verr gengur að halda viðeigandi fjarlægð á milli bíla og að halda sig á réttri akrein. Aftanákeyrslur, svokallað „nudd“ og minniháttar árekstrar vegna notkunar snjalltækja í umferðinni eru algeng en því miður verða líka alvarlegri slys sem geta haft í för með sér hörmulegar afleiðingar. Augnabliks athugunarleysi í umferðinni er stundum ekki tekið til baka. Sem dæmi má nefna að ef þú skrifar skilaboð undir stýri þá lítur þú af veginum í 5 sekúndur að meðaltali. Á 70 kílómetra hraða keyrir þú því næstum 100 metra blindandi meðan þú skrifar. Á 90 kílómetra hraða eru það 125 metrar sem er lengra en heill fótboltavöllur! Mikilvægt er að vera vakandi í umferðinni en um leið og heilinn fer að fást við önnur verkefni, svo sem að lesa skilaboð eða velja lag í símanum, er athyglin farin og þá er voðinn vís. Í blandaðri umferð akandi og óvarinna vegfarenda er sérstaklega mikilvægt að fylgjast vel með umhverfi sínu. Í umferðinni er fólk á rafhlaupahjólum, hjólandi og gangandi vegfarendur á kreiki. Oft eru það börn sem eru stór hluti óvarinna vegfarenda. Því er nauðsynlegt að athygli ökumanna sé í lagi. Við vitum að þetta er ekki í lagi Flest þekkjum við eflaust að hafa freistast til að fikta í símanum þegar við áttum ekki að gera það. Snjalltæki og samfélagsmiðlar kalla á athyglina með alls konar hljóðum og loforðum um nýjar upplýsingar og forvitnileg samskipti. Fólk telur símanotkun við akstur almennt vera hættulega en mikið misræmi er milli þess sem við teljum hættulegt og þess sem við gerum. Samkvæmt rannsóknum Samgöngustofu telja 99% Íslendinga hættulegt að skoða samfélagsmiðla undir stýri og þar af telja 59% þessa hegðun stórhættulega. Hins vegar eiga 23% Íslendinga það til að skoða samfélagsmiðla undir stýri. Að sama skapi telja rúmlega 95% Íslendinga það hættulegt að skoða skilaboð undir stýri en 40% aðspurðra eiga það samt til að gera það. Um og yfir 50% telja í góðu lagi að stjórna tónlist/hlaðvörpum og hljóðbókum í símanum á meðan á akstri stendur. Það er hins vegar afar varhugaverð hegðun og hefur mikil áhrif á aksturshæfni. Umhugsunarvert er hversu erfitt við í raun eigum með að framfylgja skoðunum okkar og gildum og einnig er sérstakt að sjá að fólk taki eina hegðun út fyrir sviga (að stjórna afþreyingarefni í síma) og telji hana einhverra hluta vegna ekki hættulega þegar raunin er allt önnur. Til viðbótar við hættulega farsímanotkun undir stýri þá er farsímanotkun annarra eitt af því sem truflar okkur hvað mest í umferðinni. Um 60% Íslendinga segja að farsímanotkun annarra trufli þá eða valdi þeim álagi við akstur og er þetta hlutfall nær 70% þegar kemur að yngstu ökumönnunum. Ljóst er því að mörg okkar væru til í að draga úr eða hætta þessari hegðun en við höfum mörg hver átt í miklum erfiðleikum með það. Nú er hins vegar komin tæknilausn sem gerir okkur kleift að sýna stillingu við aksturinn. Akstursstilling Akstursstilling (driving focus / driving mode) er valkostur sem í boði er í nýjustu stýrikerfum bæði Android og Apple símtækja. Þá er hægt að stilla símann þannig að hann fari í svokallaðan akstursham þegar símtækið tengist bluetooth í bílnum. Þá verður tækið hljóðlaust, engar tilkynningar berast og þannig er komið í veg fyrir truflun. Þessu má líkja við flugstillingu nema þetta gerist sjálfkrafa og einungis þarf að stilla símann einu sinni. Skilaboð og símtöl sem bárust á meðan á akstri stóð er svo hægt að skoða og svara á áfangastað. Sjóvá og Samgöngustofa hafa nú ýtt úr vör herferðinni Ekki taka skjáhættuna en í henni er varpað ljósi á þá símanotkun sem á sér stað undir stýri í dag og henni líkt við sambærilega notkun tækja sem frekar voru notuð á síðustu öld. Sem dæmi hefði engum dottið í hug, hvorki á síðustu öld né núna, að skrifa bréf á ritvél samhliða því að aka bíl en sú hegðun er í raun sambærileg við að skrifa skilaboð á síma. Truflunin er sú sama, þ.e. hugurinn snýr sér að skilaboðunum og á meðan hættum við að huga að akstrinum. Hættan er sú sama en af einhverjum ástæðum samþykkjum við aðra hegðunina en ekki hina. Hægt er að kynna sér átakið á vefsíðunni www.skjahaetta.is. Þar er hægt að nálgast góð ráð og upplýsingar til að sporna gegn akstri undir skjáhrifum en þar er einnig að finna fræðslumyndbönd sem sýna hvernig setja má símana á akstursstillingu. Þannig má forðast það að taka skjáhættu í umferðinni og stuðla með því að eigin öryggi og annarra. Þess ber einnig að geta að á Íslandi er bannað með lögum að nota snjalltæki undir stýri. Ef stjórnandi ökutækis notar farsíma eða snjalltæki án handfrjáls búnaðar við akstur er sektin 40.000 krónur og einn refsipunktur í ökuferilsskrá. Á síðasta ári sektaði lögreglan rúmlega 1.000 ökumenn fyrir slíkt athæfi og hefur lögreglan á höfuðborgarsvæðinu gefið út að samhliða átakinu muni hún fylgjast grannt með ólöglegri notkun farsíma í umferðinni og sekta ef þörf krefur. Einnig er vert að árétta að farsímanotkun undir stýri getur haft áhrif á bótarétt ökumanna í bílslysamálum. Komum heil heim Við vitum að við bjóðum skjáhættunni heim þegar við notum farsíma undir stýri. Við vitum að akstur krefst óskertrar athygli og við viljum flest vera ábyrgar og góðar manneskjur. Tökum því höndum saman við að draga úr skjáhættunni með því að láta farsíma og önnur snjalltæki eiga sig þegar við ökum á milli staða. Hægt er að undirbúa ferðina áður en lagt er af stað með því að setja í gang góða hljóðbók, uppáhalds lagalistann eða finna áfangastað í kortaappi. Mögulega gæti farþegi aðstoðað við það sem þarf. Hver veit, þú gætir meira að segja upplifað ákveðna ró og gæðastund í bílnum þegar ekki er sífellt verið að pota í þig með pípi og tilkynningum. Mestu máli skiptir að allir komi heilir heim. Gunnar Geir Gunnarsson, deildarstjóri öryggis- og fræðsludeildar Samgöngustofu Hrefna Sigurjónsdóttir, verkefnastjóri forvarna hjá Sjóvá Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hrefna Sigurjónsdóttir Slysavarnir Umferðaröryggi Mest lesið Halldór 05.07.2025 Halldór Baldursson Halldór Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Fjögurra daga vinnuvika – nýr veruleiki? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Ráðherra gengur fram án laga Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hagkvæmur kostur utan friðlands Jóna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og inntak Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Sumargjöf Þórunn Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hannað fyrir miklu stærri markaði Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Grafarvogur framtíðar verður til Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Málþófið um veiðigjöldin vekur miskunnsama Samverja Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Menntastefna 2030 Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Sjá meira
Samkvæmt rannsóknum bæði í Evrópu og Bandaríkjunum bendir allt til þess að um 12-25% allra umferðarslysa megi rekja beint til notkunar farsíma við akstur og bendir ekkert til þess að málum sé öðruvísi háttað á Íslandi. Þetta þýðir að fjöldi slasaðra í umferðinni vegna farsímanotkunar er um 200 manns á ári, varlega áætlað. Á vef Alþjóðaheilbrigðismálastofnunar (WHO) kemur fram að skert athygli við akstur vegna farsímanotkunar sé einn stærsti áhættuþáttur umferðarslysa á heimsvísu og rekja má mörg umferðarslys til notkunar síma eða snjalltækja undir stýri. Umferðarslys eru heilbrigðisvá Árið 2023 slösuðust 229 alvarlega í umferðarslysum á Íslandi og 8 létust. Árið 2024 hefur því miður farið skelfilega af stað með tilliti til umferðarslysa en þegar þetta er ritað hafa 10 látist í umferðinni á árinu. Því er til mikils að vinna að fækka umferðarslysum með öllum mögulegum ráðum. Samkvæmt rannsóknum eru ökumenn fjórum sinnum líklegri til að lenda í umferðarslysum þegar þeir tala í síma undir stýri og sömuleiðis eru þeir 23 sinnum líklegri til að lenda í slysi þegar þeir nota símann í öðrum tilgangi, t.d. til þess að lesa eða skrifa skilaboð. Notkunin hægir á viðbragðstíma, sér í lagi hemlunartíma, en hægir líka á viðbrögðum við umferðarskiltum og ljósum. Verr gengur að halda viðeigandi fjarlægð á milli bíla og að halda sig á réttri akrein. Aftanákeyrslur, svokallað „nudd“ og minniháttar árekstrar vegna notkunar snjalltækja í umferðinni eru algeng en því miður verða líka alvarlegri slys sem geta haft í för með sér hörmulegar afleiðingar. Augnabliks athugunarleysi í umferðinni er stundum ekki tekið til baka. Sem dæmi má nefna að ef þú skrifar skilaboð undir stýri þá lítur þú af veginum í 5 sekúndur að meðaltali. Á 70 kílómetra hraða keyrir þú því næstum 100 metra blindandi meðan þú skrifar. Á 90 kílómetra hraða eru það 125 metrar sem er lengra en heill fótboltavöllur! Mikilvægt er að vera vakandi í umferðinni en um leið og heilinn fer að fást við önnur verkefni, svo sem að lesa skilaboð eða velja lag í símanum, er athyglin farin og þá er voðinn vís. Í blandaðri umferð akandi og óvarinna vegfarenda er sérstaklega mikilvægt að fylgjast vel með umhverfi sínu. Í umferðinni er fólk á rafhlaupahjólum, hjólandi og gangandi vegfarendur á kreiki. Oft eru það börn sem eru stór hluti óvarinna vegfarenda. Því er nauðsynlegt að athygli ökumanna sé í lagi. Við vitum að þetta er ekki í lagi Flest þekkjum við eflaust að hafa freistast til að fikta í símanum þegar við áttum ekki að gera það. Snjalltæki og samfélagsmiðlar kalla á athyglina með alls konar hljóðum og loforðum um nýjar upplýsingar og forvitnileg samskipti. Fólk telur símanotkun við akstur almennt vera hættulega en mikið misræmi er milli þess sem við teljum hættulegt og þess sem við gerum. Samkvæmt rannsóknum Samgöngustofu telja 99% Íslendinga hættulegt að skoða samfélagsmiðla undir stýri og þar af telja 59% þessa hegðun stórhættulega. Hins vegar eiga 23% Íslendinga það til að skoða samfélagsmiðla undir stýri. Að sama skapi telja rúmlega 95% Íslendinga það hættulegt að skoða skilaboð undir stýri en 40% aðspurðra eiga það samt til að gera það. Um og yfir 50% telja í góðu lagi að stjórna tónlist/hlaðvörpum og hljóðbókum í símanum á meðan á akstri stendur. Það er hins vegar afar varhugaverð hegðun og hefur mikil áhrif á aksturshæfni. Umhugsunarvert er hversu erfitt við í raun eigum með að framfylgja skoðunum okkar og gildum og einnig er sérstakt að sjá að fólk taki eina hegðun út fyrir sviga (að stjórna afþreyingarefni í síma) og telji hana einhverra hluta vegna ekki hættulega þegar raunin er allt önnur. Til viðbótar við hættulega farsímanotkun undir stýri þá er farsímanotkun annarra eitt af því sem truflar okkur hvað mest í umferðinni. Um 60% Íslendinga segja að farsímanotkun annarra trufli þá eða valdi þeim álagi við akstur og er þetta hlutfall nær 70% þegar kemur að yngstu ökumönnunum. Ljóst er því að mörg okkar væru til í að draga úr eða hætta þessari hegðun en við höfum mörg hver átt í miklum erfiðleikum með það. Nú er hins vegar komin tæknilausn sem gerir okkur kleift að sýna stillingu við aksturinn. Akstursstilling Akstursstilling (driving focus / driving mode) er valkostur sem í boði er í nýjustu stýrikerfum bæði Android og Apple símtækja. Þá er hægt að stilla símann þannig að hann fari í svokallaðan akstursham þegar símtækið tengist bluetooth í bílnum. Þá verður tækið hljóðlaust, engar tilkynningar berast og þannig er komið í veg fyrir truflun. Þessu má líkja við flugstillingu nema þetta gerist sjálfkrafa og einungis þarf að stilla símann einu sinni. Skilaboð og símtöl sem bárust á meðan á akstri stóð er svo hægt að skoða og svara á áfangastað. Sjóvá og Samgöngustofa hafa nú ýtt úr vör herferðinni Ekki taka skjáhættuna en í henni er varpað ljósi á þá símanotkun sem á sér stað undir stýri í dag og henni líkt við sambærilega notkun tækja sem frekar voru notuð á síðustu öld. Sem dæmi hefði engum dottið í hug, hvorki á síðustu öld né núna, að skrifa bréf á ritvél samhliða því að aka bíl en sú hegðun er í raun sambærileg við að skrifa skilaboð á síma. Truflunin er sú sama, þ.e. hugurinn snýr sér að skilaboðunum og á meðan hættum við að huga að akstrinum. Hættan er sú sama en af einhverjum ástæðum samþykkjum við aðra hegðunina en ekki hina. Hægt er að kynna sér átakið á vefsíðunni www.skjahaetta.is. Þar er hægt að nálgast góð ráð og upplýsingar til að sporna gegn akstri undir skjáhrifum en þar er einnig að finna fræðslumyndbönd sem sýna hvernig setja má símana á akstursstillingu. Þannig má forðast það að taka skjáhættu í umferðinni og stuðla með því að eigin öryggi og annarra. Þess ber einnig að geta að á Íslandi er bannað með lögum að nota snjalltæki undir stýri. Ef stjórnandi ökutækis notar farsíma eða snjalltæki án handfrjáls búnaðar við akstur er sektin 40.000 krónur og einn refsipunktur í ökuferilsskrá. Á síðasta ári sektaði lögreglan rúmlega 1.000 ökumenn fyrir slíkt athæfi og hefur lögreglan á höfuðborgarsvæðinu gefið út að samhliða átakinu muni hún fylgjast grannt með ólöglegri notkun farsíma í umferðinni og sekta ef þörf krefur. Einnig er vert að árétta að farsímanotkun undir stýri getur haft áhrif á bótarétt ökumanna í bílslysamálum. Komum heil heim Við vitum að við bjóðum skjáhættunni heim þegar við notum farsíma undir stýri. Við vitum að akstur krefst óskertrar athygli og við viljum flest vera ábyrgar og góðar manneskjur. Tökum því höndum saman við að draga úr skjáhættunni með því að láta farsíma og önnur snjalltæki eiga sig þegar við ökum á milli staða. Hægt er að undirbúa ferðina áður en lagt er af stað með því að setja í gang góða hljóðbók, uppáhalds lagalistann eða finna áfangastað í kortaappi. Mögulega gæti farþegi aðstoðað við það sem þarf. Hver veit, þú gætir meira að segja upplifað ákveðna ró og gæðastund í bílnum þegar ekki er sífellt verið að pota í þig með pípi og tilkynningum. Mestu máli skiptir að allir komi heilir heim. Gunnar Geir Gunnarsson, deildarstjóri öryggis- og fræðsludeildar Samgöngustofu Hrefna Sigurjónsdóttir, verkefnastjóri forvarna hjá Sjóvá
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun