Hver ber sökina? Sighvatur Björgvinsson skrifar 21. desember 2023 21:01 Miklar og stórar umræður fara nú fram um slakan árangur íslenskra ungmenna í Pisa könnunum. Sama umræða og ekki veigaminni hefur farið fram eftir sérhverja könnun af þessu tagi, sem fram hefur farið á liðnum árum. Umræða um hvað gera eigi, hvað gera þurfi og hvaða vankanta þurfi að laga. Engu að síður hefur árangri íslenskra ungmenna hrakað með hverri og einni könnun. Erum nú langt á eftir þjóðum, sem við viljum allra helst bera okkur saman við. Hverjum er um að kenna? Hin mikla umræða nú og þá hefur nánast snúist um einn og sama þáttinn. Um skólana, sem börn og unglingar sækja. Um íslenskukennsluna þar, um hæfi eða vanhæfi kennara, um þessar kennsluaðferðir eða hinar, um hvaða námsgögn og hvaða námsefni sé þar boðið upp á – og hvernig breyta megi og eigi þessum umræðuefnum í hina eða þessa átina. Samfélagsgerðin er sökunautur Vandinn, sem við er að etja, er þó langt frá að vera bara vandi kennslumála. Hann er sá vandi, sem heitir “SAMFÉLAG” . Íslenska samfélagið hefur tekið stórkostlegum breytingum á síðustu tveimur til þremur áratugum. Fjöldkyldulífið hefur breyst mikið. Liðnir eru þeir tímar, sem tilheyrðu eldri og yngri samferðamönnum mínum, þar sem fjölskyldur komu daglega saman, snæddu saman kvöldverð, hlýddu saman á útvarpsfréttir og horfðu saman á sjónvarp á kvöldin. Áttu saman daglegar samverustundir þar sem rædd voru ýmis samfélagsleg mál og fjölskyldan lærði að ræða saman og hlusta hver á annan. Nú eru þessar mikilvægu samverustundir mikils til horfnar úr fjölskyldulífinu. Börnin ræða saman og velja sér samræðunauta með tölvunni og símanum þar sem oftast er töluð enska en sjaldan íslenska. Kvöldverðurinn á föstum viðverutíma og með föstu fjölskyldulífi er nánast horfinn en í staðinn komin upphitun á fjöldafæði sem foreldrar keypru í búð á leiðinni heim og hita svo ofan í sjálfa sig og krakkana. Snæða jafnvel sitt í hvoru lagi. Skapa þannig fyrir sig og þá meiri tíma til þeirra stefnumóta, sem hver og einn á við aðra en fjölskyldumeðlimi. Sem oftast eru höfð samskipti við fyrir milligöngu tölvunnar eða símans. Pála, leikskolastjórandi Hjallastefnunnar skýrði frá því fyrir nokkru, að hún nefðu brugðið á það ráð að hafa á boðstólum fjölfæðibox til upphitunar fyrir foresdra til þess að kippa með sér þegar þau vitjuðu barna sinna á brottfarartíma til þess að spara fjölskldunum ómakið að þurfa að leita sömu lausna í einhverjum búðum á leiðinni heim. Sú lausn, sagði hún “væri vinsæl”. Eina umtalsverða daglega fjölskyldusamverustundin þar með horfin. Tvær “þjóðtungur” Sama unga fólk og illt er að kenna að lesa íslesku í skólanum les sanarlega margt og mikið utan skólatíma – en fæst á íslensku. Enskan er þjóðtunga tölvunotenda og það er samskiptamálið. Ekki bara samskiptamál yngri tölvunotenda heldur tölvunotenda eldri sem yngri. Þeir eldri hafa hins vegar lengur notað íslenskuna í daglegu lífi en hinir yngri sem notast ekki bara við sína ensku í daglegu lífi fyrir milligöngu síma og tölvu heldur mjög oft líka sín á milli í frímínútum og utan þeirra. Litast um vegferðina Á sjálfu höfuðborgarsvæðinu háttar svo til, að sé þar um gengið og litast um meðal verslana og veitingahúsa eru heitin, viðfangsefnin og vörulýsingarnar nú orðnar eingöngu á ensku og ætlaðar bæði heimamönnum sem túristum. Eigendurnir, þeir sem þar ráða, gera vísvitandi þar upp á milli “þjóðtungna” og velja – enskuna. Menningarmálaráðherra ætlar nú að takast á við þann vanda og krefjast þess, að veitingahúsa- og verslunareigendur noti íslenskuna “líka”. Enska þjóðtungan þurfi ekki að víkja fyrir þeirri íslensku – heldur leyfa henni að vera með svona líka. Svo þarf að sjá hvernig þar fara leikar. Þegar veitinga- og verslunareigendur þurfa að nota íslensku til jafns við ensku á símum “samskiptamiðlum”. Mun það gerast – eða gerast svona aukreitis? Til þess að hlýða ráðherra? “Hvað á amma við“ Dapurt umhverfi íslenskrar tungu sést hvað best á því, að í viðræðum við unglinga skilja þeir oft illa eða ekki það sem þeir eldri eru að segja. “Hvað á hún amma við”? Þá spurningu hefi ég oft heyrt og frá mörgum samferðamönnum þegar barnabörnin og barnabarnabörnin ekki skilja þau orð en þó einkum þá málshætti, sem algengir eru meðal minnar kynslóðar. Þetta stafar ekki af menntunarskorti unga fólksins heldur af því, að þetta unga fólk hefur litið sem ekkert lesið á íslensku máli í frítímum sínum. Það unga fólk skortir samt oftast ekki skilning né heiti á hugtökum. Kann ágæt skil á þeim flestum á ensku – og notar þá ensku heitin þegar spurningunum er svarað. “Nú átti hún amma mín við þetta?” Með sama hætti eru ensku hugtakanöfnin gjarna notuð af unga fólkinu þegar það ræðir við afa eða ömmu um dagleg viðfangsefni. Það gera þau ekki vegna þess að þekkingu skorti heldur vegan þess að þau þekkja ekki vel sitt eigið móðurmál – ensku “þjóðtunguna” miklu betur. Þetta á að sjálfsögðu við þá unglinga, sem stundað hafa umtalsvert framhaldsnám. Aðra unga Íslendinga skortir skilninginn bæði á enskri og íslenskri “þjóðtungu”. Samt ristir enskukunnáttan ekki djúpt. Enska tölvusamskipta og síma er ágeng – en ekki djúprist. Kennslan ein – eða þjóðin öll? Sífellt illa læsari ungir Íslendingar eru það ekki sökum vanhæfra kennara, lélegs námsefnis eða vondra skóla. Sumt þar má vissulega bæta. En sjálf sökin liggur ekki þar. Sökin liggur í því samfélagi, sem við öll höfum átt þátt í að búa hér til og til áhrifa þess á málnotkun og málskilning. Hverjir eiga sök á því að slíkt samfélag hefur orðið til? Þar er illa hægt að gera upp á milli því sökin liggur hjá okkur sjálfum. Okkur öllum, Hverjum og einum. Viljum við þar einhverju breyta? Getum við þar einhverju breytt? Eða fer bara best á því að setja sökina á hina, - á einhverja aðra. Til dæmis skóla og kennara – eða kennsluefni, sem á þá að breyta. Og svo uppskerum við í næstu Pisa könnun. Uppsklerum eins og við höfum sáð. Uppskerum eins og við höfum. Árangurinn alltaf verri verri og verri: ! Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein PISA-könnun Sighvatur Björgvinsson Skóla - og menntamál Grunnskólar Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Búum til börn Ingibjörg Isaksen Skoðun Til hamingju, Kópavogur! Ásdís Kristjánsdóttir Skoðun Heillandi Halla Hrund Stefán Hilmarsson Skoðun Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun Almenningur á betra skilið en kastljós án upplýsingar Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Kosningar og kíghósti Hanna Katrín Friðriksson Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Baldur fýkur ekki eftir vindi Hjördís Rut Sigurjónsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Til hamingju, Kópavogur! Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Búum til börn Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Ákall um aðgerðir í mansalsmálum Hafdís Hrönn Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Holan í kerfinu Jóhann Friðrik Friðriksson skrifar Skoðun Í dag er alþjóðlegi Lupusdagurinn Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Skálkaskjól Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Fimm ástæður fyrir því að Ísland á að taka á móti fólki á flótta Þórhallur Guðmundsson skrifar Skoðun Fá allir sama orlof? Sigríður Auðunsdóttir skrifar Skoðun Flokkur fólksins mun ekki samþykkja að hækka leigu hjá Félagsbústöðum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Almenningur á betra skilið en kastljós án upplýsingar Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Kosningar og kíghósti Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Grafa skoðanakannanir undan lýðræðinu? Guðlaugur Bragason skrifar Skoðun Hugmyndin sú sama í grunninn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Stutt við barnafjölskyldur Ágúst Bjarni Garðarsson skrifar Skoðun Er maðurinn í útrýmingarhættu? Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Baldur fýkur ekki eftir vindi Hjördís Rut Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Í tilefni af Alþjóðlega safnadeginum Dagrún Ósk Jónsdóttir skrifar Skoðun Ástþór Magnússon í spádómum? Gunnar Karl Halldórsson skrifar Skoðun Athugasemdir við grein um samgöngumál Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Riðulaust Ísland! Bjarkey Olsen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur skrifar Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu skrifar Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Þrír dæmigerðir dagar skemmtiferðaskipafarþega í júlí Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Minnisleysi eða þekkingarskortur? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Dáin og deyjandi dýr en engin neyð? Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Dagur til umhugsunar Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Að leysa vandann með quick fix Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Var upplýsingagjöf í covidfaraldrinum upplýsingaóreiða? Steingrímur Atlason skrifar Sjá meira
Miklar og stórar umræður fara nú fram um slakan árangur íslenskra ungmenna í Pisa könnunum. Sama umræða og ekki veigaminni hefur farið fram eftir sérhverja könnun af þessu tagi, sem fram hefur farið á liðnum árum. Umræða um hvað gera eigi, hvað gera þurfi og hvaða vankanta þurfi að laga. Engu að síður hefur árangri íslenskra ungmenna hrakað með hverri og einni könnun. Erum nú langt á eftir þjóðum, sem við viljum allra helst bera okkur saman við. Hverjum er um að kenna? Hin mikla umræða nú og þá hefur nánast snúist um einn og sama þáttinn. Um skólana, sem börn og unglingar sækja. Um íslenskukennsluna þar, um hæfi eða vanhæfi kennara, um þessar kennsluaðferðir eða hinar, um hvaða námsgögn og hvaða námsefni sé þar boðið upp á – og hvernig breyta megi og eigi þessum umræðuefnum í hina eða þessa átina. Samfélagsgerðin er sökunautur Vandinn, sem við er að etja, er þó langt frá að vera bara vandi kennslumála. Hann er sá vandi, sem heitir “SAMFÉLAG” . Íslenska samfélagið hefur tekið stórkostlegum breytingum á síðustu tveimur til þremur áratugum. Fjöldkyldulífið hefur breyst mikið. Liðnir eru þeir tímar, sem tilheyrðu eldri og yngri samferðamönnum mínum, þar sem fjölskyldur komu daglega saman, snæddu saman kvöldverð, hlýddu saman á útvarpsfréttir og horfðu saman á sjónvarp á kvöldin. Áttu saman daglegar samverustundir þar sem rædd voru ýmis samfélagsleg mál og fjölskyldan lærði að ræða saman og hlusta hver á annan. Nú eru þessar mikilvægu samverustundir mikils til horfnar úr fjölskyldulífinu. Börnin ræða saman og velja sér samræðunauta með tölvunni og símanum þar sem oftast er töluð enska en sjaldan íslenska. Kvöldverðurinn á föstum viðverutíma og með föstu fjölskyldulífi er nánast horfinn en í staðinn komin upphitun á fjöldafæði sem foreldrar keypru í búð á leiðinni heim og hita svo ofan í sjálfa sig og krakkana. Snæða jafnvel sitt í hvoru lagi. Skapa þannig fyrir sig og þá meiri tíma til þeirra stefnumóta, sem hver og einn á við aðra en fjölskyldumeðlimi. Sem oftast eru höfð samskipti við fyrir milligöngu tölvunnar eða símans. Pála, leikskolastjórandi Hjallastefnunnar skýrði frá því fyrir nokkru, að hún nefðu brugðið á það ráð að hafa á boðstólum fjölfæðibox til upphitunar fyrir foresdra til þess að kippa með sér þegar þau vitjuðu barna sinna á brottfarartíma til þess að spara fjölskldunum ómakið að þurfa að leita sömu lausna í einhverjum búðum á leiðinni heim. Sú lausn, sagði hún “væri vinsæl”. Eina umtalsverða daglega fjölskyldusamverustundin þar með horfin. Tvær “þjóðtungur” Sama unga fólk og illt er að kenna að lesa íslesku í skólanum les sanarlega margt og mikið utan skólatíma – en fæst á íslensku. Enskan er þjóðtunga tölvunotenda og það er samskiptamálið. Ekki bara samskiptamál yngri tölvunotenda heldur tölvunotenda eldri sem yngri. Þeir eldri hafa hins vegar lengur notað íslenskuna í daglegu lífi en hinir yngri sem notast ekki bara við sína ensku í daglegu lífi fyrir milligöngu síma og tölvu heldur mjög oft líka sín á milli í frímínútum og utan þeirra. Litast um vegferðina Á sjálfu höfuðborgarsvæðinu háttar svo til, að sé þar um gengið og litast um meðal verslana og veitingahúsa eru heitin, viðfangsefnin og vörulýsingarnar nú orðnar eingöngu á ensku og ætlaðar bæði heimamönnum sem túristum. Eigendurnir, þeir sem þar ráða, gera vísvitandi þar upp á milli “þjóðtungna” og velja – enskuna. Menningarmálaráðherra ætlar nú að takast á við þann vanda og krefjast þess, að veitingahúsa- og verslunareigendur noti íslenskuna “líka”. Enska þjóðtungan þurfi ekki að víkja fyrir þeirri íslensku – heldur leyfa henni að vera með svona líka. Svo þarf að sjá hvernig þar fara leikar. Þegar veitinga- og verslunareigendur þurfa að nota íslensku til jafns við ensku á símum “samskiptamiðlum”. Mun það gerast – eða gerast svona aukreitis? Til þess að hlýða ráðherra? “Hvað á amma við“ Dapurt umhverfi íslenskrar tungu sést hvað best á því, að í viðræðum við unglinga skilja þeir oft illa eða ekki það sem þeir eldri eru að segja. “Hvað á hún amma við”? Þá spurningu hefi ég oft heyrt og frá mörgum samferðamönnum þegar barnabörnin og barnabarnabörnin ekki skilja þau orð en þó einkum þá málshætti, sem algengir eru meðal minnar kynslóðar. Þetta stafar ekki af menntunarskorti unga fólksins heldur af því, að þetta unga fólk hefur litið sem ekkert lesið á íslensku máli í frítímum sínum. Það unga fólk skortir samt oftast ekki skilning né heiti á hugtökum. Kann ágæt skil á þeim flestum á ensku – og notar þá ensku heitin þegar spurningunum er svarað. “Nú átti hún amma mín við þetta?” Með sama hætti eru ensku hugtakanöfnin gjarna notuð af unga fólkinu þegar það ræðir við afa eða ömmu um dagleg viðfangsefni. Það gera þau ekki vegna þess að þekkingu skorti heldur vegan þess að þau þekkja ekki vel sitt eigið móðurmál – ensku “þjóðtunguna” miklu betur. Þetta á að sjálfsögðu við þá unglinga, sem stundað hafa umtalsvert framhaldsnám. Aðra unga Íslendinga skortir skilninginn bæði á enskri og íslenskri “þjóðtungu”. Samt ristir enskukunnáttan ekki djúpt. Enska tölvusamskipta og síma er ágeng – en ekki djúprist. Kennslan ein – eða þjóðin öll? Sífellt illa læsari ungir Íslendingar eru það ekki sökum vanhæfra kennara, lélegs námsefnis eða vondra skóla. Sumt þar má vissulega bæta. En sjálf sökin liggur ekki þar. Sökin liggur í því samfélagi, sem við öll höfum átt þátt í að búa hér til og til áhrifa þess á málnotkun og málskilning. Hverjir eiga sök á því að slíkt samfélag hefur orðið til? Þar er illa hægt að gera upp á milli því sökin liggur hjá okkur sjálfum. Okkur öllum, Hverjum og einum. Viljum við þar einhverju breyta? Getum við þar einhverju breytt? Eða fer bara best á því að setja sökina á hina, - á einhverja aðra. Til dæmis skóla og kennara – eða kennsluefni, sem á þá að breyta. Og svo uppskerum við í næstu Pisa könnun. Uppsklerum eins og við höfum sáð. Uppskerum eins og við höfum. Árangurinn alltaf verri verri og verri: !
Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
„Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun
Skoðun Fimm ástæður fyrir því að Ísland á að taka á móti fólki á flótta Þórhallur Guðmundsson skrifar
Skoðun Flokkur fólksins mun ekki samþykkja að hækka leigu hjá Félagsbústöðum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar
Skoðun Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar
Skoðun „Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur skrifar
Skoðun Siðferðileg heilindi Háskóla Íslands á tímum þjóðarmorðs Háskólafólk fyrir Palestínu skrifar
Skoðun Stórhættulegir ágallar á örorkufrumvarpi ríkisstjórnarinnar Jóhann Páll Jóhannsson skrifar
Eru fjölmiðlar vísvitandi að reyna að hafa áhrif á forsetakosningarnar? Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun
„Fyrstur kemur fyrstur fær“: Börnum mismunað í aðgengi að sumarnámskeiðum á vegum Reykjavíkurborgar Foreldrar barna á starfsstöð í Vesturbæ Reykjavíkur Skoðun