Hver ber sökina? Sighvatur Björgvinsson skrifar 21. desember 2023 21:01 Miklar og stórar umræður fara nú fram um slakan árangur íslenskra ungmenna í Pisa könnunum. Sama umræða og ekki veigaminni hefur farið fram eftir sérhverja könnun af þessu tagi, sem fram hefur farið á liðnum árum. Umræða um hvað gera eigi, hvað gera þurfi og hvaða vankanta þurfi að laga. Engu að síður hefur árangri íslenskra ungmenna hrakað með hverri og einni könnun. Erum nú langt á eftir þjóðum, sem við viljum allra helst bera okkur saman við. Hverjum er um að kenna? Hin mikla umræða nú og þá hefur nánast snúist um einn og sama þáttinn. Um skólana, sem börn og unglingar sækja. Um íslenskukennsluna þar, um hæfi eða vanhæfi kennara, um þessar kennsluaðferðir eða hinar, um hvaða námsgögn og hvaða námsefni sé þar boðið upp á – og hvernig breyta megi og eigi þessum umræðuefnum í hina eða þessa átina. Samfélagsgerðin er sökunautur Vandinn, sem við er að etja, er þó langt frá að vera bara vandi kennslumála. Hann er sá vandi, sem heitir “SAMFÉLAG” . Íslenska samfélagið hefur tekið stórkostlegum breytingum á síðustu tveimur til þremur áratugum. Fjöldkyldulífið hefur breyst mikið. Liðnir eru þeir tímar, sem tilheyrðu eldri og yngri samferðamönnum mínum, þar sem fjölskyldur komu daglega saman, snæddu saman kvöldverð, hlýddu saman á útvarpsfréttir og horfðu saman á sjónvarp á kvöldin. Áttu saman daglegar samverustundir þar sem rædd voru ýmis samfélagsleg mál og fjölskyldan lærði að ræða saman og hlusta hver á annan. Nú eru þessar mikilvægu samverustundir mikils til horfnar úr fjölskyldulífinu. Börnin ræða saman og velja sér samræðunauta með tölvunni og símanum þar sem oftast er töluð enska en sjaldan íslenska. Kvöldverðurinn á föstum viðverutíma og með föstu fjölskyldulífi er nánast horfinn en í staðinn komin upphitun á fjöldafæði sem foreldrar keypru í búð á leiðinni heim og hita svo ofan í sjálfa sig og krakkana. Snæða jafnvel sitt í hvoru lagi. Skapa þannig fyrir sig og þá meiri tíma til þeirra stefnumóta, sem hver og einn á við aðra en fjölskyldumeðlimi. Sem oftast eru höfð samskipti við fyrir milligöngu tölvunnar eða símans. Pála, leikskolastjórandi Hjallastefnunnar skýrði frá því fyrir nokkru, að hún nefðu brugðið á það ráð að hafa á boðstólum fjölfæðibox til upphitunar fyrir foresdra til þess að kippa með sér þegar þau vitjuðu barna sinna á brottfarartíma til þess að spara fjölskldunum ómakið að þurfa að leita sömu lausna í einhverjum búðum á leiðinni heim. Sú lausn, sagði hún “væri vinsæl”. Eina umtalsverða daglega fjölskyldusamverustundin þar með horfin. Tvær “þjóðtungur” Sama unga fólk og illt er að kenna að lesa íslesku í skólanum les sanarlega margt og mikið utan skólatíma – en fæst á íslensku. Enskan er þjóðtunga tölvunotenda og það er samskiptamálið. Ekki bara samskiptamál yngri tölvunotenda heldur tölvunotenda eldri sem yngri. Þeir eldri hafa hins vegar lengur notað íslenskuna í daglegu lífi en hinir yngri sem notast ekki bara við sína ensku í daglegu lífi fyrir milligöngu síma og tölvu heldur mjög oft líka sín á milli í frímínútum og utan þeirra. Litast um vegferðina Á sjálfu höfuðborgarsvæðinu háttar svo til, að sé þar um gengið og litast um meðal verslana og veitingahúsa eru heitin, viðfangsefnin og vörulýsingarnar nú orðnar eingöngu á ensku og ætlaðar bæði heimamönnum sem túristum. Eigendurnir, þeir sem þar ráða, gera vísvitandi þar upp á milli “þjóðtungna” og velja – enskuna. Menningarmálaráðherra ætlar nú að takast á við þann vanda og krefjast þess, að veitingahúsa- og verslunareigendur noti íslenskuna “líka”. Enska þjóðtungan þurfi ekki að víkja fyrir þeirri íslensku – heldur leyfa henni að vera með svona líka. Svo þarf að sjá hvernig þar fara leikar. Þegar veitinga- og verslunareigendur þurfa að nota íslensku til jafns við ensku á símum “samskiptamiðlum”. Mun það gerast – eða gerast svona aukreitis? Til þess að hlýða ráðherra? “Hvað á amma við“ Dapurt umhverfi íslenskrar tungu sést hvað best á því, að í viðræðum við unglinga skilja þeir oft illa eða ekki það sem þeir eldri eru að segja. “Hvað á hún amma við”? Þá spurningu hefi ég oft heyrt og frá mörgum samferðamönnum þegar barnabörnin og barnabarnabörnin ekki skilja þau orð en þó einkum þá málshætti, sem algengir eru meðal minnar kynslóðar. Þetta stafar ekki af menntunarskorti unga fólksins heldur af því, að þetta unga fólk hefur litið sem ekkert lesið á íslensku máli í frítímum sínum. Það unga fólk skortir samt oftast ekki skilning né heiti á hugtökum. Kann ágæt skil á þeim flestum á ensku – og notar þá ensku heitin þegar spurningunum er svarað. “Nú átti hún amma mín við þetta?” Með sama hætti eru ensku hugtakanöfnin gjarna notuð af unga fólkinu þegar það ræðir við afa eða ömmu um dagleg viðfangsefni. Það gera þau ekki vegna þess að þekkingu skorti heldur vegan þess að þau þekkja ekki vel sitt eigið móðurmál – ensku “þjóðtunguna” miklu betur. Þetta á að sjálfsögðu við þá unglinga, sem stundað hafa umtalsvert framhaldsnám. Aðra unga Íslendinga skortir skilninginn bæði á enskri og íslenskri “þjóðtungu”. Samt ristir enskukunnáttan ekki djúpt. Enska tölvusamskipta og síma er ágeng – en ekki djúprist. Kennslan ein – eða þjóðin öll? Sífellt illa læsari ungir Íslendingar eru það ekki sökum vanhæfra kennara, lélegs námsefnis eða vondra skóla. Sumt þar má vissulega bæta. En sjálf sökin liggur ekki þar. Sökin liggur í því samfélagi, sem við öll höfum átt þátt í að búa hér til og til áhrifa þess á málnotkun og málskilning. Hverjir eiga sök á því að slíkt samfélag hefur orðið til? Þar er illa hægt að gera upp á milli því sökin liggur hjá okkur sjálfum. Okkur öllum, Hverjum og einum. Viljum við þar einhverju breyta? Getum við þar einhverju breytt? Eða fer bara best á því að setja sökina á hina, - á einhverja aðra. Til dæmis skóla og kennara – eða kennsluefni, sem á þá að breyta. Og svo uppskerum við í næstu Pisa könnun. Uppsklerum eins og við höfum sáð. Uppskerum eins og við höfum. Árangurinn alltaf verri verri og verri: ! Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein PISA-könnun Sighvatur Björgvinsson Skóla - og menntamál Grunnskólar Mest lesið Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson Skoðun Ég á þetta ég má þetta Arnar Atlason Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson Skoðun Skoðun Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er lýðskóli eiginlega? Margrét Gauja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Búum til pláss fyrir framtíðina Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Hættuleg ofnotkun svefnlyfja á Íslandi Drífa Sigfúsdóttir skrifar Skoðun Kveikjum neistann um allt land Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar Ísland að fara sömu leið og Evrópa í útlendingamálum? Kári Allansson skrifar Skoðun Samtökin 78 verðlauna sögufölsun Böðvar Björnsson skrifar Skoðun Afstaða – á vaktinni í 20 ár Arndís Vilhjálmsdóttir,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Sjá meira
Miklar og stórar umræður fara nú fram um slakan árangur íslenskra ungmenna í Pisa könnunum. Sama umræða og ekki veigaminni hefur farið fram eftir sérhverja könnun af þessu tagi, sem fram hefur farið á liðnum árum. Umræða um hvað gera eigi, hvað gera þurfi og hvaða vankanta þurfi að laga. Engu að síður hefur árangri íslenskra ungmenna hrakað með hverri og einni könnun. Erum nú langt á eftir þjóðum, sem við viljum allra helst bera okkur saman við. Hverjum er um að kenna? Hin mikla umræða nú og þá hefur nánast snúist um einn og sama þáttinn. Um skólana, sem börn og unglingar sækja. Um íslenskukennsluna þar, um hæfi eða vanhæfi kennara, um þessar kennsluaðferðir eða hinar, um hvaða námsgögn og hvaða námsefni sé þar boðið upp á – og hvernig breyta megi og eigi þessum umræðuefnum í hina eða þessa átina. Samfélagsgerðin er sökunautur Vandinn, sem við er að etja, er þó langt frá að vera bara vandi kennslumála. Hann er sá vandi, sem heitir “SAMFÉLAG” . Íslenska samfélagið hefur tekið stórkostlegum breytingum á síðustu tveimur til þremur áratugum. Fjöldkyldulífið hefur breyst mikið. Liðnir eru þeir tímar, sem tilheyrðu eldri og yngri samferðamönnum mínum, þar sem fjölskyldur komu daglega saman, snæddu saman kvöldverð, hlýddu saman á útvarpsfréttir og horfðu saman á sjónvarp á kvöldin. Áttu saman daglegar samverustundir þar sem rædd voru ýmis samfélagsleg mál og fjölskyldan lærði að ræða saman og hlusta hver á annan. Nú eru þessar mikilvægu samverustundir mikils til horfnar úr fjölskyldulífinu. Börnin ræða saman og velja sér samræðunauta með tölvunni og símanum þar sem oftast er töluð enska en sjaldan íslenska. Kvöldverðurinn á föstum viðverutíma og með föstu fjölskyldulífi er nánast horfinn en í staðinn komin upphitun á fjöldafæði sem foreldrar keypru í búð á leiðinni heim og hita svo ofan í sjálfa sig og krakkana. Snæða jafnvel sitt í hvoru lagi. Skapa þannig fyrir sig og þá meiri tíma til þeirra stefnumóta, sem hver og einn á við aðra en fjölskyldumeðlimi. Sem oftast eru höfð samskipti við fyrir milligöngu tölvunnar eða símans. Pála, leikskolastjórandi Hjallastefnunnar skýrði frá því fyrir nokkru, að hún nefðu brugðið á það ráð að hafa á boðstólum fjölfæðibox til upphitunar fyrir foresdra til þess að kippa með sér þegar þau vitjuðu barna sinna á brottfarartíma til þess að spara fjölskldunum ómakið að þurfa að leita sömu lausna í einhverjum búðum á leiðinni heim. Sú lausn, sagði hún “væri vinsæl”. Eina umtalsverða daglega fjölskyldusamverustundin þar með horfin. Tvær “þjóðtungur” Sama unga fólk og illt er að kenna að lesa íslesku í skólanum les sanarlega margt og mikið utan skólatíma – en fæst á íslensku. Enskan er þjóðtunga tölvunotenda og það er samskiptamálið. Ekki bara samskiptamál yngri tölvunotenda heldur tölvunotenda eldri sem yngri. Þeir eldri hafa hins vegar lengur notað íslenskuna í daglegu lífi en hinir yngri sem notast ekki bara við sína ensku í daglegu lífi fyrir milligöngu síma og tölvu heldur mjög oft líka sín á milli í frímínútum og utan þeirra. Litast um vegferðina Á sjálfu höfuðborgarsvæðinu háttar svo til, að sé þar um gengið og litast um meðal verslana og veitingahúsa eru heitin, viðfangsefnin og vörulýsingarnar nú orðnar eingöngu á ensku og ætlaðar bæði heimamönnum sem túristum. Eigendurnir, þeir sem þar ráða, gera vísvitandi þar upp á milli “þjóðtungna” og velja – enskuna. Menningarmálaráðherra ætlar nú að takast á við þann vanda og krefjast þess, að veitingahúsa- og verslunareigendur noti íslenskuna “líka”. Enska þjóðtungan þurfi ekki að víkja fyrir þeirri íslensku – heldur leyfa henni að vera með svona líka. Svo þarf að sjá hvernig þar fara leikar. Þegar veitinga- og verslunareigendur þurfa að nota íslensku til jafns við ensku á símum “samskiptamiðlum”. Mun það gerast – eða gerast svona aukreitis? Til þess að hlýða ráðherra? “Hvað á amma við“ Dapurt umhverfi íslenskrar tungu sést hvað best á því, að í viðræðum við unglinga skilja þeir oft illa eða ekki það sem þeir eldri eru að segja. “Hvað á hún amma við”? Þá spurningu hefi ég oft heyrt og frá mörgum samferðamönnum þegar barnabörnin og barnabarnabörnin ekki skilja þau orð en þó einkum þá málshætti, sem algengir eru meðal minnar kynslóðar. Þetta stafar ekki af menntunarskorti unga fólksins heldur af því, að þetta unga fólk hefur litið sem ekkert lesið á íslensku máli í frítímum sínum. Það unga fólk skortir samt oftast ekki skilning né heiti á hugtökum. Kann ágæt skil á þeim flestum á ensku – og notar þá ensku heitin þegar spurningunum er svarað. “Nú átti hún amma mín við þetta?” Með sama hætti eru ensku hugtakanöfnin gjarna notuð af unga fólkinu þegar það ræðir við afa eða ömmu um dagleg viðfangsefni. Það gera þau ekki vegna þess að þekkingu skorti heldur vegan þess að þau þekkja ekki vel sitt eigið móðurmál – ensku “þjóðtunguna” miklu betur. Þetta á að sjálfsögðu við þá unglinga, sem stundað hafa umtalsvert framhaldsnám. Aðra unga Íslendinga skortir skilninginn bæði á enskri og íslenskri “þjóðtungu”. Samt ristir enskukunnáttan ekki djúpt. Enska tölvusamskipta og síma er ágeng – en ekki djúprist. Kennslan ein – eða þjóðin öll? Sífellt illa læsari ungir Íslendingar eru það ekki sökum vanhæfra kennara, lélegs námsefnis eða vondra skóla. Sumt þar má vissulega bæta. En sjálf sökin liggur ekki þar. Sökin liggur í því samfélagi, sem við öll höfum átt þátt í að búa hér til og til áhrifa þess á málnotkun og málskilning. Hverjir eiga sök á því að slíkt samfélag hefur orðið til? Þar er illa hægt að gera upp á milli því sökin liggur hjá okkur sjálfum. Okkur öllum, Hverjum og einum. Viljum við þar einhverju breyta? Getum við þar einhverju breytt? Eða fer bara best á því að setja sökina á hina, - á einhverja aðra. Til dæmis skóla og kennara – eða kennsluefni, sem á þá að breyta. Og svo uppskerum við í næstu Pisa könnun. Uppsklerum eins og við höfum sáð. Uppskerum eins og við höfum. Árangurinn alltaf verri verri og verri: !
Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun