Hver ber sökina? Sighvatur Björgvinsson skrifar 21. desember 2023 21:01 Miklar og stórar umræður fara nú fram um slakan árangur íslenskra ungmenna í Pisa könnunum. Sama umræða og ekki veigaminni hefur farið fram eftir sérhverja könnun af þessu tagi, sem fram hefur farið á liðnum árum. Umræða um hvað gera eigi, hvað gera þurfi og hvaða vankanta þurfi að laga. Engu að síður hefur árangri íslenskra ungmenna hrakað með hverri og einni könnun. Erum nú langt á eftir þjóðum, sem við viljum allra helst bera okkur saman við. Hverjum er um að kenna? Hin mikla umræða nú og þá hefur nánast snúist um einn og sama þáttinn. Um skólana, sem börn og unglingar sækja. Um íslenskukennsluna þar, um hæfi eða vanhæfi kennara, um þessar kennsluaðferðir eða hinar, um hvaða námsgögn og hvaða námsefni sé þar boðið upp á – og hvernig breyta megi og eigi þessum umræðuefnum í hina eða þessa átina. Samfélagsgerðin er sökunautur Vandinn, sem við er að etja, er þó langt frá að vera bara vandi kennslumála. Hann er sá vandi, sem heitir “SAMFÉLAG” . Íslenska samfélagið hefur tekið stórkostlegum breytingum á síðustu tveimur til þremur áratugum. Fjöldkyldulífið hefur breyst mikið. Liðnir eru þeir tímar, sem tilheyrðu eldri og yngri samferðamönnum mínum, þar sem fjölskyldur komu daglega saman, snæddu saman kvöldverð, hlýddu saman á útvarpsfréttir og horfðu saman á sjónvarp á kvöldin. Áttu saman daglegar samverustundir þar sem rædd voru ýmis samfélagsleg mál og fjölskyldan lærði að ræða saman og hlusta hver á annan. Nú eru þessar mikilvægu samverustundir mikils til horfnar úr fjölskyldulífinu. Börnin ræða saman og velja sér samræðunauta með tölvunni og símanum þar sem oftast er töluð enska en sjaldan íslenska. Kvöldverðurinn á föstum viðverutíma og með föstu fjölskyldulífi er nánast horfinn en í staðinn komin upphitun á fjöldafæði sem foreldrar keypru í búð á leiðinni heim og hita svo ofan í sjálfa sig og krakkana. Snæða jafnvel sitt í hvoru lagi. Skapa þannig fyrir sig og þá meiri tíma til þeirra stefnumóta, sem hver og einn á við aðra en fjölskyldumeðlimi. Sem oftast eru höfð samskipti við fyrir milligöngu tölvunnar eða símans. Pála, leikskolastjórandi Hjallastefnunnar skýrði frá því fyrir nokkru, að hún nefðu brugðið á það ráð að hafa á boðstólum fjölfæðibox til upphitunar fyrir foresdra til þess að kippa með sér þegar þau vitjuðu barna sinna á brottfarartíma til þess að spara fjölskldunum ómakið að þurfa að leita sömu lausna í einhverjum búðum á leiðinni heim. Sú lausn, sagði hún “væri vinsæl”. Eina umtalsverða daglega fjölskyldusamverustundin þar með horfin. Tvær “þjóðtungur” Sama unga fólk og illt er að kenna að lesa íslesku í skólanum les sanarlega margt og mikið utan skólatíma – en fæst á íslensku. Enskan er þjóðtunga tölvunotenda og það er samskiptamálið. Ekki bara samskiptamál yngri tölvunotenda heldur tölvunotenda eldri sem yngri. Þeir eldri hafa hins vegar lengur notað íslenskuna í daglegu lífi en hinir yngri sem notast ekki bara við sína ensku í daglegu lífi fyrir milligöngu síma og tölvu heldur mjög oft líka sín á milli í frímínútum og utan þeirra. Litast um vegferðina Á sjálfu höfuðborgarsvæðinu háttar svo til, að sé þar um gengið og litast um meðal verslana og veitingahúsa eru heitin, viðfangsefnin og vörulýsingarnar nú orðnar eingöngu á ensku og ætlaðar bæði heimamönnum sem túristum. Eigendurnir, þeir sem þar ráða, gera vísvitandi þar upp á milli “þjóðtungna” og velja – enskuna. Menningarmálaráðherra ætlar nú að takast á við þann vanda og krefjast þess, að veitingahúsa- og verslunareigendur noti íslenskuna “líka”. Enska þjóðtungan þurfi ekki að víkja fyrir þeirri íslensku – heldur leyfa henni að vera með svona líka. Svo þarf að sjá hvernig þar fara leikar. Þegar veitinga- og verslunareigendur þurfa að nota íslensku til jafns við ensku á símum “samskiptamiðlum”. Mun það gerast – eða gerast svona aukreitis? Til þess að hlýða ráðherra? “Hvað á amma við“ Dapurt umhverfi íslenskrar tungu sést hvað best á því, að í viðræðum við unglinga skilja þeir oft illa eða ekki það sem þeir eldri eru að segja. “Hvað á hún amma við”? Þá spurningu hefi ég oft heyrt og frá mörgum samferðamönnum þegar barnabörnin og barnabarnabörnin ekki skilja þau orð en þó einkum þá málshætti, sem algengir eru meðal minnar kynslóðar. Þetta stafar ekki af menntunarskorti unga fólksins heldur af því, að þetta unga fólk hefur litið sem ekkert lesið á íslensku máli í frítímum sínum. Það unga fólk skortir samt oftast ekki skilning né heiti á hugtökum. Kann ágæt skil á þeim flestum á ensku – og notar þá ensku heitin þegar spurningunum er svarað. “Nú átti hún amma mín við þetta?” Með sama hætti eru ensku hugtakanöfnin gjarna notuð af unga fólkinu þegar það ræðir við afa eða ömmu um dagleg viðfangsefni. Það gera þau ekki vegna þess að þekkingu skorti heldur vegan þess að þau þekkja ekki vel sitt eigið móðurmál – ensku “þjóðtunguna” miklu betur. Þetta á að sjálfsögðu við þá unglinga, sem stundað hafa umtalsvert framhaldsnám. Aðra unga Íslendinga skortir skilninginn bæði á enskri og íslenskri “þjóðtungu”. Samt ristir enskukunnáttan ekki djúpt. Enska tölvusamskipta og síma er ágeng – en ekki djúprist. Kennslan ein – eða þjóðin öll? Sífellt illa læsari ungir Íslendingar eru það ekki sökum vanhæfra kennara, lélegs námsefnis eða vondra skóla. Sumt þar má vissulega bæta. En sjálf sökin liggur ekki þar. Sökin liggur í því samfélagi, sem við öll höfum átt þátt í að búa hér til og til áhrifa þess á málnotkun og málskilning. Hverjir eiga sök á því að slíkt samfélag hefur orðið til? Þar er illa hægt að gera upp á milli því sökin liggur hjá okkur sjálfum. Okkur öllum, Hverjum og einum. Viljum við þar einhverju breyta? Getum við þar einhverju breytt? Eða fer bara best á því að setja sökina á hina, - á einhverja aðra. Til dæmis skóla og kennara – eða kennsluefni, sem á þá að breyta. Og svo uppskerum við í næstu Pisa könnun. Uppsklerum eins og við höfum sáð. Uppskerum eins og við höfum. Árangurinn alltaf verri verri og verri: ! Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein PISA-könnun Sighvatur Björgvinsson Skóla - og menntamál Grunnskólar Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Sjókvíafúskið mikla Rán Flygenring Skoðun Ég kýs Baldur Guðrún Rögnvaldardóttir Skoðun Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun Þráhyggja Björns Bjarnasonar Arnar Þór Jónsson Skoðun Vinkona í Ástralíu fékk þessar línur eftir að hafa skoðað gosið á Reykjanesskaga á tölvunni sinni frá aðila á Facebook Matthildur Björnsdóttir Skoðun Skautadrottningin Katrín Jakobsdóttir Einar Steingrímsson Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen Skoðun Almannahagur eða nýfrjálshyggja? Reynir Böðvarsson Skoðun Hvaðan kemur fylgi Katrínar? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Halla Hrund – forseti fyrir almanna heill Tryggvi Felixson Skoðun Skoðun Skoðun Ég kýs Baldur Guðrún Rögnvaldardóttir skrifar Skoðun Vinkona í Ástralíu fékk þessar línur eftir að hafa skoðað gosið á Reykjanesskaga á tölvunni sinni frá aðila á Facebook Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Ferðaþjónustan og vaskurinn Pétur Óskarsson skrifar Skoðun Þráhyggja Björns Bjarnasonar Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Nálægð við stjórnmálin – Ólafur Ragnar og Katrín Össur Skarphéðinsson skrifar Skoðun Einföld og afgerandi skref í þágu líffræðilegrar fjölbreytni Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Hvernig standa sveitarfélögin sig í stafrænni þróun? Sigurjón Ólafsson skrifar Skoðun Vald spillir Anna Magnúsdóttir skrifar Skoðun Af hverju skjólshús? Elín Ebba Ásmundsdóttir skrifar Skoðun Sjókvíafúskið mikla Rán Flygenring skrifar Skoðun Almannahagur eða nýfrjálshyggja? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Halla Hrund – forseti fyrir almanna heill Tryggvi Felixson skrifar Skoðun Hvað veit ég? Ég er bara fangi! Ólafur Ágúst Hraundal skrifar Skoðun Sundtískan Anna Gunndís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Olía á eld átaka Hópur fólks í Íslenska náttúruverndarsjóðnum skrifar Skoðun Vanmat á hugvísindum og staða íslenskra fræða Lára Magnúsardóttir skrifar Skoðun Fordæmið Sveinn Flóki Guðmundsson skrifar Skoðun Styrk hönd og fim Torfi H. Tulinius skrifar Skoðun Í dag er dagur líffjölbreytileika Hólmfríður Sigþórsdóttir,Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Sanngjarnt lífeyriskerfi: Það er dýrara að vera fatlaður Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Stéttarfélög í fjötrum meðvirkar stjórnsýslu Indriði Stefánsson skrifar Skoðun Óheiðarleiki gagnvart öryrkjum Svanberg Hreinsson skrifar Skoðun Tveir valkostir Ragnheiður Jónsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn sem sameinar Björk Baldursdóttir,Ingvi Stefánsson skrifar Skoðun Hvaðan kemur fylgi Katrínar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað viljum við? skrifar Skoðun Fátækt er ekki blankheit Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Fremst meðal jafningja: Halla Tómasdóttir á Bessastaði Birna Jónsdóttir skrifar Skoðun Skautadrottningin Katrín Jakobsdóttir Einar Steingrímsson skrifar Sjá meira
Miklar og stórar umræður fara nú fram um slakan árangur íslenskra ungmenna í Pisa könnunum. Sama umræða og ekki veigaminni hefur farið fram eftir sérhverja könnun af þessu tagi, sem fram hefur farið á liðnum árum. Umræða um hvað gera eigi, hvað gera þurfi og hvaða vankanta þurfi að laga. Engu að síður hefur árangri íslenskra ungmenna hrakað með hverri og einni könnun. Erum nú langt á eftir þjóðum, sem við viljum allra helst bera okkur saman við. Hverjum er um að kenna? Hin mikla umræða nú og þá hefur nánast snúist um einn og sama þáttinn. Um skólana, sem börn og unglingar sækja. Um íslenskukennsluna þar, um hæfi eða vanhæfi kennara, um þessar kennsluaðferðir eða hinar, um hvaða námsgögn og hvaða námsefni sé þar boðið upp á – og hvernig breyta megi og eigi þessum umræðuefnum í hina eða þessa átina. Samfélagsgerðin er sökunautur Vandinn, sem við er að etja, er þó langt frá að vera bara vandi kennslumála. Hann er sá vandi, sem heitir “SAMFÉLAG” . Íslenska samfélagið hefur tekið stórkostlegum breytingum á síðustu tveimur til þremur áratugum. Fjöldkyldulífið hefur breyst mikið. Liðnir eru þeir tímar, sem tilheyrðu eldri og yngri samferðamönnum mínum, þar sem fjölskyldur komu daglega saman, snæddu saman kvöldverð, hlýddu saman á útvarpsfréttir og horfðu saman á sjónvarp á kvöldin. Áttu saman daglegar samverustundir þar sem rædd voru ýmis samfélagsleg mál og fjölskyldan lærði að ræða saman og hlusta hver á annan. Nú eru þessar mikilvægu samverustundir mikils til horfnar úr fjölskyldulífinu. Börnin ræða saman og velja sér samræðunauta með tölvunni og símanum þar sem oftast er töluð enska en sjaldan íslenska. Kvöldverðurinn á föstum viðverutíma og með föstu fjölskyldulífi er nánast horfinn en í staðinn komin upphitun á fjöldafæði sem foreldrar keypru í búð á leiðinni heim og hita svo ofan í sjálfa sig og krakkana. Snæða jafnvel sitt í hvoru lagi. Skapa þannig fyrir sig og þá meiri tíma til þeirra stefnumóta, sem hver og einn á við aðra en fjölskyldumeðlimi. Sem oftast eru höfð samskipti við fyrir milligöngu tölvunnar eða símans. Pála, leikskolastjórandi Hjallastefnunnar skýrði frá því fyrir nokkru, að hún nefðu brugðið á það ráð að hafa á boðstólum fjölfæðibox til upphitunar fyrir foresdra til þess að kippa með sér þegar þau vitjuðu barna sinna á brottfarartíma til þess að spara fjölskldunum ómakið að þurfa að leita sömu lausna í einhverjum búðum á leiðinni heim. Sú lausn, sagði hún “væri vinsæl”. Eina umtalsverða daglega fjölskyldusamverustundin þar með horfin. Tvær “þjóðtungur” Sama unga fólk og illt er að kenna að lesa íslesku í skólanum les sanarlega margt og mikið utan skólatíma – en fæst á íslensku. Enskan er þjóðtunga tölvunotenda og það er samskiptamálið. Ekki bara samskiptamál yngri tölvunotenda heldur tölvunotenda eldri sem yngri. Þeir eldri hafa hins vegar lengur notað íslenskuna í daglegu lífi en hinir yngri sem notast ekki bara við sína ensku í daglegu lífi fyrir milligöngu síma og tölvu heldur mjög oft líka sín á milli í frímínútum og utan þeirra. Litast um vegferðina Á sjálfu höfuðborgarsvæðinu háttar svo til, að sé þar um gengið og litast um meðal verslana og veitingahúsa eru heitin, viðfangsefnin og vörulýsingarnar nú orðnar eingöngu á ensku og ætlaðar bæði heimamönnum sem túristum. Eigendurnir, þeir sem þar ráða, gera vísvitandi þar upp á milli “þjóðtungna” og velja – enskuna. Menningarmálaráðherra ætlar nú að takast á við þann vanda og krefjast þess, að veitingahúsa- og verslunareigendur noti íslenskuna “líka”. Enska þjóðtungan þurfi ekki að víkja fyrir þeirri íslensku – heldur leyfa henni að vera með svona líka. Svo þarf að sjá hvernig þar fara leikar. Þegar veitinga- og verslunareigendur þurfa að nota íslensku til jafns við ensku á símum “samskiptamiðlum”. Mun það gerast – eða gerast svona aukreitis? Til þess að hlýða ráðherra? “Hvað á amma við“ Dapurt umhverfi íslenskrar tungu sést hvað best á því, að í viðræðum við unglinga skilja þeir oft illa eða ekki það sem þeir eldri eru að segja. “Hvað á hún amma við”? Þá spurningu hefi ég oft heyrt og frá mörgum samferðamönnum þegar barnabörnin og barnabarnabörnin ekki skilja þau orð en þó einkum þá málshætti, sem algengir eru meðal minnar kynslóðar. Þetta stafar ekki af menntunarskorti unga fólksins heldur af því, að þetta unga fólk hefur litið sem ekkert lesið á íslensku máli í frítímum sínum. Það unga fólk skortir samt oftast ekki skilning né heiti á hugtökum. Kann ágæt skil á þeim flestum á ensku – og notar þá ensku heitin þegar spurningunum er svarað. “Nú átti hún amma mín við þetta?” Með sama hætti eru ensku hugtakanöfnin gjarna notuð af unga fólkinu þegar það ræðir við afa eða ömmu um dagleg viðfangsefni. Það gera þau ekki vegna þess að þekkingu skorti heldur vegan þess að þau þekkja ekki vel sitt eigið móðurmál – ensku “þjóðtunguna” miklu betur. Þetta á að sjálfsögðu við þá unglinga, sem stundað hafa umtalsvert framhaldsnám. Aðra unga Íslendinga skortir skilninginn bæði á enskri og íslenskri “þjóðtungu”. Samt ristir enskukunnáttan ekki djúpt. Enska tölvusamskipta og síma er ágeng – en ekki djúprist. Kennslan ein – eða þjóðin öll? Sífellt illa læsari ungir Íslendingar eru það ekki sökum vanhæfra kennara, lélegs námsefnis eða vondra skóla. Sumt þar má vissulega bæta. En sjálf sökin liggur ekki þar. Sökin liggur í því samfélagi, sem við öll höfum átt þátt í að búa hér til og til áhrifa þess á málnotkun og málskilning. Hverjir eiga sök á því að slíkt samfélag hefur orðið til? Þar er illa hægt að gera upp á milli því sökin liggur hjá okkur sjálfum. Okkur öllum, Hverjum og einum. Viljum við þar einhverju breyta? Getum við þar einhverju breytt? Eða fer bara best á því að setja sökina á hina, - á einhverja aðra. Til dæmis skóla og kennara – eða kennsluefni, sem á þá að breyta. Og svo uppskerum við í næstu Pisa könnun. Uppsklerum eins og við höfum sáð. Uppskerum eins og við höfum. Árangurinn alltaf verri verri og verri: !
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun
Vinkona í Ástralíu fékk þessar línur eftir að hafa skoðað gosið á Reykjanesskaga á tölvunni sinni frá aðila á Facebook Matthildur Björnsdóttir Skoðun
Skoðun Vinkona í Ástralíu fékk þessar línur eftir að hafa skoðað gosið á Reykjanesskaga á tölvunni sinni frá aðila á Facebook Matthildur Björnsdóttir skrifar
Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun
Vinkona í Ástralíu fékk þessar línur eftir að hafa skoðað gosið á Reykjanesskaga á tölvunni sinni frá aðila á Facebook Matthildur Björnsdóttir Skoðun