Formlegt og óformlegt ferli í úttektum á eineltis- og áreitnimálum á vinnustöðum Andri Hrafn Sigurðsson skrifar 30. ágúst 2023 13:31 Formlegt ferli og óformlegt ferli, hvað þýðir þetta? Flest hafa eflaust heyrt um formlega málsmeðferð þegar farið er af stað með athugun á því hvort tilkynning eða kvörtun falli undir skilgreiningar á einelti, kynferðislegri áreitni, kynbundinni áreitni og ofbeldi á vinnustöðum. Formleg kvörtun getur verið skrifleg eða tilkynnt í samtali við stjórnanda eða mannauðsfólk. Í kjölfarið er viðkomandi starfsmanni tilkynnt um að formlegt ferli sé hafið. Í slíku ferli eru málsatvik könnuð og niðurstaða fengin, annað hvort innanhúss eða með aðstoð utanaðkomandi fagaðila. Önnur leið sem vinnustaðir bjóða gjarnan upp á er óformlegt ferli. Sú leið verður oftast fyrir valinu óski starfsmaður eftir trúnaði um kvörtunina eða þegar stjórnendur bregðast við án tilkynningar. Sé kvörtun óformleg felur hún ekki í sér sjálfkrafa úttekt á kvörtuninni. Þá ber vinnustaðnum eða þeim sem taka á móti kvörtuninni að taka afstöðu til þess hvort heimilt sé að verða við því skv. lögum. Ef unnt er að verða við ósk um óformlega málsmeðferð er hafist handa við að afla upplýsinga og veita stuðning, grípa til viðeigandi aðgerða í samráði við þann sem kvartar og tryggja eftirfylgni. Ef sá sem kvartar óskar eftir trúnaði og þess að vinnustaðurinn aðhafist ekki frekar, setur það stjórnendur í erfiðri stöðu, hvað á að gera við kvörtunina? Samkvæmt lögum bera stjórnendur og starfsfólk sameiginlega ábyrgð á að skapa og ýta undir jákvæða vinnustaðamenningu, þar sem fólki líður vel og gagnkvæm virðing ríkir. Stjórnendum ber að tryggja vinnuaðstæður sem lágmarka hættu á einelti, kynferðislegri eða kynbundinni áreitni og ofbeldi á vinnustöðum. Fjallað er um einelti, kynferðislega áreitni, kynbundna áreitni og ofbeldi á vinnustöðum (skammstafað EKKO) í reglugerð nr. 1009 frá 2015, tengt lögum um hollustuhætti á vinnustöðum nr. 46 frá 1980. Samtal og skilningur stjórnenda gagnvart starfsfólki sínu getur haft mikil áhrif á þann farveg sem kvörtun þolanda fer í. En einnig getur slíkt samtal bætt líðan, skapað öryggi og aðstoðað starfsfólk við að takast á við starfið og samskiptin á vinnustaðnum. Það er mikilvægt að stjórnendur bregðist við af festu þegar starfsfólk kvartar undan slíkum málum á vinnustaðnum og að það komi kvörtunum í réttan farveg. Slíkt eykur traust starfsfólks gagnvart vinnustaðnum auk þess sem það upplifir stuðning og bakland sinna stjórnenda. Þá treystir starfsmaðurinn því að hann hafi ákveðið bakland og stuðning, en fyrst og fremst að á hann sé hlustað. Það getur reynst snúið fyrir stjórnanda ef starfsmaður kvartar undan einelti en vill ekki koma fram undir nafni. Með hvaða hætti á þá að vinna málið áfram og eiga samtal við meintan geranda eða gerendur. Mér er minnisstætt þegar stjórnandi sagði við mig: ,,Þetta var erfið staða því ég þurfti að gera viðkomandi starfsmanni grein fyrir því að ef hann kæmi ekki fram undir nafni og ef ég mætti ekki taka málið áfram, væri í raun eins og viðkomandi starfsmaður hafi aldrei kvartað.“ Stjórnendum ber skylda til að bregðast við kvörtunum, sama í hvaða formi þær berast og þannig hlúa að starfsfólki og bættum starfsanda. Markmið með vinnuverndarlögum er að tryggja öruggt og heilsusamlegt starfsumhverfi og reglugerð 1009/2015 kveður enn frekar á um mikilvægi góðra sálfélagslegra vinnuaðstæðna. Til að stuðla að því er mikilvægt að formfast verklag sé til staðar sem öllum er ljóst á vinnustaðnum. Sér í lagi að starfsfólk sé meðvitað og upplýst um verklagsreglur varðandi einelti, kynferðislega og kynbundna áreitni og ofbeldi. Dagana 11.-13. október 2023 mun Líf og sál í samstarfi við prófessor Ståle Einarsen halda vinnustofu um hvernig má nálgast og bregðast við kvörtunum með faglegum hætti. Hefur þeirri nálgun verið snarað á íslensku sem staðreyndarannsókn. Vinnustofan er einkum ætluð stjórnendum og mannauðsfólki. Ståle Einarsen hefur birt fjölda greina og skrifað bækur um einelti og áreitni á vinnustöðum s.l. tuttugu ár. Þekktust er bókin Bullying and Harassment at the Workplace, en sú bók var gefin út í þriðja sinn árið 2020. Ståle stýrir hópi fagfólks sem rannsakar einelti á vinnustöðum við Bergen háskóla. Hann er einnig stofnfélagi International Association on Workplace Bullying and Harassment. Með Ståle koma hans nánustu samstarfsfélagar í rannsóknum og námskeiðshaldi, Karin Einarsen sem einnig er fræðimaður á þessi sviði í Bergen og Helge Hohe prófessor emeritus við háskólann í Manchester. Má segja að þessi hópur sé fremstur á Vesturlöndum í rannsóknum og kennslu í fræðunum. Þau hafa haldið fjölda námskeiða og fyrirlestra víðsvegar um lönd fyrir mannauðsfólk og úttektaraðila um sína nálgun. Starfsfólk Lífs og sálar hélt vinnustofu ásamt þessum frábæru fræðimönnum í vor ásamt góðum hópi mannauðsfólks og nú er komið að því að leyfa fleirum að njóta og fræðast um nýjustu rannsóknir og vinnubrögð í þessum málum. Það er mikilvægt að vandað sé til verka komi upp grunur eða kvartanir um einelti og áreitni. Með vönduðum vinnubrögðum má tryggja að málin séu sett í farveg þar sem gætt er hlutleysis og fagmennsku í nálgun og úrvinnslu. Höfundur er sálfræðingur hjá Líf og sál sálfræði- og ráðgjafastofu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Vinnustaðurinn Vinnustaðamenning Mest lesið Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Rán um hábjartan dag Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Sjá meira
Formlegt ferli og óformlegt ferli, hvað þýðir þetta? Flest hafa eflaust heyrt um formlega málsmeðferð þegar farið er af stað með athugun á því hvort tilkynning eða kvörtun falli undir skilgreiningar á einelti, kynferðislegri áreitni, kynbundinni áreitni og ofbeldi á vinnustöðum. Formleg kvörtun getur verið skrifleg eða tilkynnt í samtali við stjórnanda eða mannauðsfólk. Í kjölfarið er viðkomandi starfsmanni tilkynnt um að formlegt ferli sé hafið. Í slíku ferli eru málsatvik könnuð og niðurstaða fengin, annað hvort innanhúss eða með aðstoð utanaðkomandi fagaðila. Önnur leið sem vinnustaðir bjóða gjarnan upp á er óformlegt ferli. Sú leið verður oftast fyrir valinu óski starfsmaður eftir trúnaði um kvörtunina eða þegar stjórnendur bregðast við án tilkynningar. Sé kvörtun óformleg felur hún ekki í sér sjálfkrafa úttekt á kvörtuninni. Þá ber vinnustaðnum eða þeim sem taka á móti kvörtuninni að taka afstöðu til þess hvort heimilt sé að verða við því skv. lögum. Ef unnt er að verða við ósk um óformlega málsmeðferð er hafist handa við að afla upplýsinga og veita stuðning, grípa til viðeigandi aðgerða í samráði við þann sem kvartar og tryggja eftirfylgni. Ef sá sem kvartar óskar eftir trúnaði og þess að vinnustaðurinn aðhafist ekki frekar, setur það stjórnendur í erfiðri stöðu, hvað á að gera við kvörtunina? Samkvæmt lögum bera stjórnendur og starfsfólk sameiginlega ábyrgð á að skapa og ýta undir jákvæða vinnustaðamenningu, þar sem fólki líður vel og gagnkvæm virðing ríkir. Stjórnendum ber að tryggja vinnuaðstæður sem lágmarka hættu á einelti, kynferðislegri eða kynbundinni áreitni og ofbeldi á vinnustöðum. Fjallað er um einelti, kynferðislega áreitni, kynbundna áreitni og ofbeldi á vinnustöðum (skammstafað EKKO) í reglugerð nr. 1009 frá 2015, tengt lögum um hollustuhætti á vinnustöðum nr. 46 frá 1980. Samtal og skilningur stjórnenda gagnvart starfsfólki sínu getur haft mikil áhrif á þann farveg sem kvörtun þolanda fer í. En einnig getur slíkt samtal bætt líðan, skapað öryggi og aðstoðað starfsfólk við að takast á við starfið og samskiptin á vinnustaðnum. Það er mikilvægt að stjórnendur bregðist við af festu þegar starfsfólk kvartar undan slíkum málum á vinnustaðnum og að það komi kvörtunum í réttan farveg. Slíkt eykur traust starfsfólks gagnvart vinnustaðnum auk þess sem það upplifir stuðning og bakland sinna stjórnenda. Þá treystir starfsmaðurinn því að hann hafi ákveðið bakland og stuðning, en fyrst og fremst að á hann sé hlustað. Það getur reynst snúið fyrir stjórnanda ef starfsmaður kvartar undan einelti en vill ekki koma fram undir nafni. Með hvaða hætti á þá að vinna málið áfram og eiga samtal við meintan geranda eða gerendur. Mér er minnisstætt þegar stjórnandi sagði við mig: ,,Þetta var erfið staða því ég þurfti að gera viðkomandi starfsmanni grein fyrir því að ef hann kæmi ekki fram undir nafni og ef ég mætti ekki taka málið áfram, væri í raun eins og viðkomandi starfsmaður hafi aldrei kvartað.“ Stjórnendum ber skylda til að bregðast við kvörtunum, sama í hvaða formi þær berast og þannig hlúa að starfsfólki og bættum starfsanda. Markmið með vinnuverndarlögum er að tryggja öruggt og heilsusamlegt starfsumhverfi og reglugerð 1009/2015 kveður enn frekar á um mikilvægi góðra sálfélagslegra vinnuaðstæðna. Til að stuðla að því er mikilvægt að formfast verklag sé til staðar sem öllum er ljóst á vinnustaðnum. Sér í lagi að starfsfólk sé meðvitað og upplýst um verklagsreglur varðandi einelti, kynferðislega og kynbundna áreitni og ofbeldi. Dagana 11.-13. október 2023 mun Líf og sál í samstarfi við prófessor Ståle Einarsen halda vinnustofu um hvernig má nálgast og bregðast við kvörtunum með faglegum hætti. Hefur þeirri nálgun verið snarað á íslensku sem staðreyndarannsókn. Vinnustofan er einkum ætluð stjórnendum og mannauðsfólki. Ståle Einarsen hefur birt fjölda greina og skrifað bækur um einelti og áreitni á vinnustöðum s.l. tuttugu ár. Þekktust er bókin Bullying and Harassment at the Workplace, en sú bók var gefin út í þriðja sinn árið 2020. Ståle stýrir hópi fagfólks sem rannsakar einelti á vinnustöðum við Bergen háskóla. Hann er einnig stofnfélagi International Association on Workplace Bullying and Harassment. Með Ståle koma hans nánustu samstarfsfélagar í rannsóknum og námskeiðshaldi, Karin Einarsen sem einnig er fræðimaður á þessi sviði í Bergen og Helge Hohe prófessor emeritus við háskólann í Manchester. Má segja að þessi hópur sé fremstur á Vesturlöndum í rannsóknum og kennslu í fræðunum. Þau hafa haldið fjölda námskeiða og fyrirlestra víðsvegar um lönd fyrir mannauðsfólk og úttektaraðila um sína nálgun. Starfsfólk Lífs og sálar hélt vinnustofu ásamt þessum frábæru fræðimönnum í vor ásamt góðum hópi mannauðsfólks og nú er komið að því að leyfa fleirum að njóta og fræðast um nýjustu rannsóknir og vinnubrögð í þessum málum. Það er mikilvægt að vandað sé til verka komi upp grunur eða kvartanir um einelti og áreitni. Með vönduðum vinnubrögðum má tryggja að málin séu sett í farveg þar sem gætt er hlutleysis og fagmennsku í nálgun og úrvinnslu. Höfundur er sálfræðingur hjá Líf og sál sálfræði- og ráðgjafastofu.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
„Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann Skoðun