Ósanngjarnar samkomulagsbætur tryggingafélaga Haukur Viðar Alfreðsson skrifar 3. júlí 2023 06:00 Í útvarpsþættinum Bítið á Bylgjunni hringdi nýlega inn hlustandi sem taldi sig hlunnfarinn af tryggingarfélagi sínu[1]. Hann hafði lent í tjóni á vinnubíl sínum en var í rétti og átti því að fá fullar bætur, en raunin var svo að tryggingarfélagið hans ætlaði ekki að bæta honum fyrir þann virðisaukaskatt sem þurfti að greiða vegna viðgerðarinnar. Næsta dag var svo viðtal við skattalögfræðing í Bítinu sem útskýrði að þarna væri allt með felldu[2]. Raunin væri einfaldlega að um virðisaukaskattskylda atvinnustarfssemi væri að ræða þannig að greiddi virðisaukaskatturinn vegna viðgerðanna kæmi á móti innheimtum virðisaukaskatti af starfssemi mannsins á vinnubílnum og því félli engin auka kostnaður á manninn. Heildarniðurstaðan væri rétt, hann fengi tjón sitt akkurat bætt að fullu. En þýðir það að tryggingarfélögin geri alltaf rétt upp við tjónþola í málum sem þessum? Virðisaukaskattur og launatengd gjöld – Að hagnast af tjóni Ef umræddur tjónþoli að ofan hefði ekki verið í virðisaukaskattskyldum rekstri, þ.e. hann væri bara venjulegur einstaklingur að lenda í tjóni á bílnum sínum, hefði tryggingarfélaginu hans borið að greiða honum allan kostnað vegna viðgerðanna með virðisaukaskatti inniföldum. Um það er engin vafi, enda hefur Ríkisskattstjóri sagt það skýrum orðum í ákvörðunarbréfi 786/97[3]. En engu að síður hefur borið á því að tryggingarfélög bjóði tjónþolum samkomulagsbætur sem oft eru aðeins 20-30% af hinum fullu bótum sem tjónþoli á rétt á. Til að rökstyðja þessar skertu bætur vísa tryggingafélögin gjarnan til þess að ef greiddar eru bætur fyrir tjón[4] þá sé engin vinna unnin og þar af leiðandi ber að draga virðisaukaskatt og launatengd gjöld frá bótafjárhæðinni. Vitanlega halda þessi rök engu vatni. Samkvæmt meginreglu skaðabótaréttar á tjónþoli rétt á fullum bótum fyrir fjártjón sitt. Lög númer 30/2004 um vátryggingastarfsemi segja jafnframt að tjónþoli eigi rétt á fullum bótum óháð því hvort hann láti gera við tjónið eða ekki[5]. Augljóst er því að fái tjónþoli ekki bætt sem nemur virðisaukaskatti eða öðrum gjöldum er verið að fara á svig við lög. Tjónþolinn getur einfaldlega ekki notað bótaupphæðina til þess að láta gera við tjónið. Virði eigna hans hefur minnkað og tryggingarfélagið hefur hagnast á hans hlut. Þegar að tryggingarfélög bjóða tjónþolum lægri samkomulagsbætur en duga til þess að bæta tjón tjónþolans að fullu er verið að nýta sér aðstöðumun aðilanna. Tryggingarfélagið veðjar þannig vísvitandi á að tjónþoli þekki ekki lögin fyllilega til þess að átta sig á því að hann sé ekki að fá fullar bætur. Ég hef t.d. tilfelli á borðinu hjá mér þar sem tryggingarfélag notaði ofantalin rök fyrir að bjóða samkomulagsbætur upp á 80.000kr þrátt fyrir að tjón væri metið upp á 300-350.000kr af óháðu réttingarverkstæði. Tryggingarfélagið stóð fast á sínu boði og sagði að samkvæmt meginreglu skaðabótaréttar eigi tjónþoli ekki að hagnast á tjóni. Þá var athugavert að í útreikningum tryggingafélagsins fylgdi jafnframt að sjálfsábyrgð tjónvalds var 80.000kr. Tryggingarfélagið ætlaði sem sagt að hagnast sjálft um öll iðgjöld sem það innheimtir frá tjónvaldinum en að láta hann sjálfan greiða allan sinn kostnað af tjóninu í gegnum sjálfsábyrgð sína, og á sama tíma að fá tjónþola til þess að tapa mismuninum af raun tapinu sem hann varð fyrir og brotinu sem hann fengi bætt! Ótrúleg ósvífni að detta svo til hugar að ýja að því að það sé tjónþoli sem sé að reyna koma út í plús! Þegar gildi samninga er skoðað með hliðsjón af ógildingarástæðum samningaréttar er stöðu samningsaðila gefið mikið vægi, en ljóst er að mikill munur er á fjárhagsstöðu, stærð og þekkingu á tryggingarmálum þegar tryggingarfélög og hefðbundnir einstaklingar semja. Það er því mjög áhugaverð spurning hversu margir hafa fallið í þessa gildru og hversu margir gætu gert kröfu um hærri bætur afturvirkt með dráttarvöxtum? Þá er ágætt að hafa í huga að þessi háttsemi nær vafalaust til fleiri sviða en eingöngu tjóna á bifreiðum einstaklinga. T.a.m. féll hæstarréttardómur í brunabótamáli fyrir um ári þar sem tryggingarfélagi var gert að greiða 120% hærri bætur en það hafði upprunalega ætlað sér, en tryggingarfélagið hafði m.a. notað þau rök að ekki bæri að greiða bætur sem jafngiltu hlutfalli virðisaukaskatts sem var svo rekið ofan í það[6]. Höfundur er doktorsnemi í Hagfræði [1] Hefst á mínútu 58, má nálgast hér: https://www.visir.is/k/8fecf3bf-f7ad-41fe-bbd9-8cca0680384f-1687428008813 [2] Má nálgast hér : https://www.visir.is/k/810ea0f2-3099-421c-b142-61772a7da226-1687513473951 [3] Má t.d. nálgast hér : http://haraldsson.is/virdisaukaskattur-greidsla-skadabota-vegna-bifreidatjons/ [4] Tjónþoli fær sem sagt greidda fjárhæð í stað þess að bíll hans sé lagfærður. [5] Sjá fyrstu og aðra málsgrein 35. greinar laga 30/2004 auk greinargerðar með frumvarpi sömu laga. [6] Hér má sjá stutta umfjöllun um málið frá lögmannstofunni sem rak málið frá Héraðsdómi til Hæstaréttar : https://www.landslog.is/domur-haestarettar-um-rett-vatryggds-til-brunabota/ Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Haukur V. Alfreðsson Tryggingar Mest lesið Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir skrifar Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán skrifar Skoðun Tikkað í skipulagsboxin Samúel Torfi Pétursson skrifar Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir skrifar Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir skrifar Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Hljóð og mynd íslenskra varna Arnór Sigurjónsson skrifar Skoðun Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Fimmtíu ár frá lokum Víetnamstríðsins Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Í útvarpsþættinum Bítið á Bylgjunni hringdi nýlega inn hlustandi sem taldi sig hlunnfarinn af tryggingarfélagi sínu[1]. Hann hafði lent í tjóni á vinnubíl sínum en var í rétti og átti því að fá fullar bætur, en raunin var svo að tryggingarfélagið hans ætlaði ekki að bæta honum fyrir þann virðisaukaskatt sem þurfti að greiða vegna viðgerðarinnar. Næsta dag var svo viðtal við skattalögfræðing í Bítinu sem útskýrði að þarna væri allt með felldu[2]. Raunin væri einfaldlega að um virðisaukaskattskylda atvinnustarfssemi væri að ræða þannig að greiddi virðisaukaskatturinn vegna viðgerðanna kæmi á móti innheimtum virðisaukaskatti af starfssemi mannsins á vinnubílnum og því félli engin auka kostnaður á manninn. Heildarniðurstaðan væri rétt, hann fengi tjón sitt akkurat bætt að fullu. En þýðir það að tryggingarfélögin geri alltaf rétt upp við tjónþola í málum sem þessum? Virðisaukaskattur og launatengd gjöld – Að hagnast af tjóni Ef umræddur tjónþoli að ofan hefði ekki verið í virðisaukaskattskyldum rekstri, þ.e. hann væri bara venjulegur einstaklingur að lenda í tjóni á bílnum sínum, hefði tryggingarfélaginu hans borið að greiða honum allan kostnað vegna viðgerðanna með virðisaukaskatti inniföldum. Um það er engin vafi, enda hefur Ríkisskattstjóri sagt það skýrum orðum í ákvörðunarbréfi 786/97[3]. En engu að síður hefur borið á því að tryggingarfélög bjóði tjónþolum samkomulagsbætur sem oft eru aðeins 20-30% af hinum fullu bótum sem tjónþoli á rétt á. Til að rökstyðja þessar skertu bætur vísa tryggingafélögin gjarnan til þess að ef greiddar eru bætur fyrir tjón[4] þá sé engin vinna unnin og þar af leiðandi ber að draga virðisaukaskatt og launatengd gjöld frá bótafjárhæðinni. Vitanlega halda þessi rök engu vatni. Samkvæmt meginreglu skaðabótaréttar á tjónþoli rétt á fullum bótum fyrir fjártjón sitt. Lög númer 30/2004 um vátryggingastarfsemi segja jafnframt að tjónþoli eigi rétt á fullum bótum óháð því hvort hann láti gera við tjónið eða ekki[5]. Augljóst er því að fái tjónþoli ekki bætt sem nemur virðisaukaskatti eða öðrum gjöldum er verið að fara á svig við lög. Tjónþolinn getur einfaldlega ekki notað bótaupphæðina til þess að láta gera við tjónið. Virði eigna hans hefur minnkað og tryggingarfélagið hefur hagnast á hans hlut. Þegar að tryggingarfélög bjóða tjónþolum lægri samkomulagsbætur en duga til þess að bæta tjón tjónþolans að fullu er verið að nýta sér aðstöðumun aðilanna. Tryggingarfélagið veðjar þannig vísvitandi á að tjónþoli þekki ekki lögin fyllilega til þess að átta sig á því að hann sé ekki að fá fullar bætur. Ég hef t.d. tilfelli á borðinu hjá mér þar sem tryggingarfélag notaði ofantalin rök fyrir að bjóða samkomulagsbætur upp á 80.000kr þrátt fyrir að tjón væri metið upp á 300-350.000kr af óháðu réttingarverkstæði. Tryggingarfélagið stóð fast á sínu boði og sagði að samkvæmt meginreglu skaðabótaréttar eigi tjónþoli ekki að hagnast á tjóni. Þá var athugavert að í útreikningum tryggingafélagsins fylgdi jafnframt að sjálfsábyrgð tjónvalds var 80.000kr. Tryggingarfélagið ætlaði sem sagt að hagnast sjálft um öll iðgjöld sem það innheimtir frá tjónvaldinum en að láta hann sjálfan greiða allan sinn kostnað af tjóninu í gegnum sjálfsábyrgð sína, og á sama tíma að fá tjónþola til þess að tapa mismuninum af raun tapinu sem hann varð fyrir og brotinu sem hann fengi bætt! Ótrúleg ósvífni að detta svo til hugar að ýja að því að það sé tjónþoli sem sé að reyna koma út í plús! Þegar gildi samninga er skoðað með hliðsjón af ógildingarástæðum samningaréttar er stöðu samningsaðila gefið mikið vægi, en ljóst er að mikill munur er á fjárhagsstöðu, stærð og þekkingu á tryggingarmálum þegar tryggingarfélög og hefðbundnir einstaklingar semja. Það er því mjög áhugaverð spurning hversu margir hafa fallið í þessa gildru og hversu margir gætu gert kröfu um hærri bætur afturvirkt með dráttarvöxtum? Þá er ágætt að hafa í huga að þessi háttsemi nær vafalaust til fleiri sviða en eingöngu tjóna á bifreiðum einstaklinga. T.a.m. féll hæstarréttardómur í brunabótamáli fyrir um ári þar sem tryggingarfélagi var gert að greiða 120% hærri bætur en það hafði upprunalega ætlað sér, en tryggingarfélagið hafði m.a. notað þau rök að ekki bæri að greiða bætur sem jafngiltu hlutfalli virðisaukaskatts sem var svo rekið ofan í það[6]. Höfundur er doktorsnemi í Hagfræði [1] Hefst á mínútu 58, má nálgast hér: https://www.visir.is/k/8fecf3bf-f7ad-41fe-bbd9-8cca0680384f-1687428008813 [2] Má nálgast hér : https://www.visir.is/k/810ea0f2-3099-421c-b142-61772a7da226-1687513473951 [3] Má t.d. nálgast hér : http://haraldsson.is/virdisaukaskattur-greidsla-skadabota-vegna-bifreidatjons/ [4] Tjónþoli fær sem sagt greidda fjárhæð í stað þess að bíll hans sé lagfærður. [5] Sjá fyrstu og aðra málsgrein 35. greinar laga 30/2004 auk greinargerðar með frumvarpi sömu laga. [6] Hér má sjá stutta umfjöllun um málið frá lögmannstofunni sem rak málið frá Héraðsdómi til Hæstaréttar : https://www.landslog.is/domur-haestarettar-um-rett-vatryggds-til-brunabota/
Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun