Dauðafæri ríkisstjórnarinnar til að lækka vaxtastig Elísa Arna Hilmarsdóttir skrifar 7. júní 2023 07:00 Það hefur sennilega ekki farið fram hjá mörgum að nýlega hækkaði peningastefnunefnd Seðlabankans stýrivexti enn einu sinni. Var hækkunin ekki bara sú þrettánda í röð heldur einnig sú mesta í fimmtán ár. Staðan er því sú að stýrivextir Seðlabankans eru nú orðnir 8,75%. En hvað gerist næst? Hvernig er hægt að koma í veg fyrir frekari vaxtahækkanir og stuðla að lækkun vaxta á ný? Um þetta og fleira er fjallað í Peningamálum, riti Seðlabankans, sem kom út samhliða ákvörðun peningastefnunefndar en lítið hefur verið fjallað um. Í ritinu er m.a. farið yfir áhrif ríkisfjármálanna á þjóðarbúskapinn sem og peningastefnuna. Seðlabankinn er skýr í afstöðu sinni til ríkisfjármálanna en í ritinu ber fyrsti kafli rammagreinar 1 einfaldlega yfirskriftina: Afkoma ríkissjóðs hefur batnað hægar en ætla má út frá krafti efnahagsumsvifa. Þar segir að hinu opinbera hafi ekki enn tekist að rifa seglin eftir mikinn viðskiptahalla sem orsakaðist af ríkisstuðningi í Covid, eins og sjá má á eftirfarandi mynd: Seðlabankinn fer ekki með fleipur en við núverandi aðstæður þar sem mikil þensla ríkir á sama tíma og verðbólga er langt yfir markmiði væri eðlilegt að aðhald ríkisfjármálanna væri talsvert meira en raun ber vitni. Í stað þess að verja óvæntum tekjuauka ríkisins, sem á rætur sínar að rekja til aukinnar verðbólgu, í niðurgreiðslu skulda svo kveða megi niður hinn íþyngjandi og sívaxandi vaxtakostnað ríkissjóðs vinnur ríkisstjórnin beinlínis gegn markmiðum peningastefnunnar með gegndarlausri útgjaldaaukningu. Frumvarp til fjárlaga og afgreiðsla þess gefur skýra mynd af aðhaldsleysinu sem hefur ríkt og því takmarkaða jafnvægi sem er til staðar í rekstri ríkissjóðs. Heildartekjur ríkissjóðs í ár hafa vaxið um 117 ma. kr. á milli frumvarps til fjárlaga og fjármálaáætlunar. Samfara þessari tekjuaukningu hafa útgjöldin aukist um 82 milljarða króna í meðförum þingsins. Hér býður ríkisstjórnin hættunni heim, en að verja slíkum óvæntum og skammvinnum tekjuauka í varanlega útgjaldaukningu er á skjön við grunngildi laga um opinber fjármál er snúa að varfærni. Þar er lögð áhersla á að komast hjá ákvörðunum eða aðstæðum sem geta haft ófyrirséðar eða neikvæðar afleiðingar. Sumsé, ekki raska jafnvægi á milli tekna og gjalda ríkissjóðs. Aukið aðhald ríkisfjármálanna hefði aftur á móti í för með sér margvísleg jákvæð áhrif. Seðlabankinn fjallar um það í áðurnefndum Peningamálum undir yfirskriftinni: Hraðari aukning aðhalds myndi styðja við peningastefnuna. Í kaflanum er að finna sýnidæmi um möguleg áhrif hraðari aukningar á aðhaldi ríkisfjármála á þjóðarbúskapinn. Þar er gert ráð fyrir að aðhald ríkissjóðs skili um 60 ma.kr. meiri bata í ár og um 45 ma.kr. meiri bata á því næsta en grunnspá bankans gerir ráð fyrir. Rétt er að vekja athygli á því að aðhaldið er minna en sem nemur óvæntum tekjuauka þessa árs. Aðahaldsaðgerðirnar, sem eru til jafns á tekju- og gjaldahlið ríkissjóðs, hefðu í för með sér hægari vöxt einkaneyslu en myndu um leið ryðja inn fjárfestingu einkaaðila samfara lægri vöxtum. Viðskiptahallinn myndi dragast saman og hagvöxtur sömuleiðis. Hægari vöxtur efnahagsumsvifa myndi létta á innlendum verðbólguþrýstingi og því yrði verðbólgan líklega um hálfri prósentu minni en grunnspáin gerir annars ráð fyrir árið 2025. Það yrði til þess að stýrivextir Seðlabankans yrðu um hálfri prósentu lægri í ár og um 1 prósentu lægri á næsta ári og því þarnæsta. Það fer því ekki leynt hve geigvænleg áhrif ríkisjármálin hafa á vaxtastig og þar með kjör heimila og fyrirtækja í landinu. Að lokum er rétt að nefna að aðhaldsaðgerðir á útgjaldahlið hafa jafnan meiri áhrif en aðgerðir á tekjuhlið ríkisfjármála. Aðhaldsaðgerðir á tekjuhlið hafa óbein áhrif í gegnum ráðstöfunartekjur landsmanna og útgjaldaákvarðanir þeirra á sama tíma og aðhald útgjalda hefur bein áhrif á hagvöxt í gegnum eftirspurn hins opinbera eftir vörum og þjónustu. Þá er jafnframt óvíst að aðgerðir á tekjuhlið, sem í daglegu tali kallast skattahækkanir, skili raunverulegum ábata þegar allt kemur til alls, en þær aðgerðir hafa áhrif á efnahagslega hvata og geta því stuðlað að breyttri hegðun. Auk þess hefur tekjuhlið ríkisfjármálanna ekki verið vandamál í rekstri hins opinbera og því vekur það mikla undrun að þær aðhaldsaðgerðir sem boðaðar eru í fjármálaáætlun snúi í frekari mæli að aukinni tekjuöflun en ekki að sjálfri útgjaldahliðinni. Það var ákveðin tilhlökkun og eftirvænting í loftinu þegar að ríkisstjórnin kynnti aðgerðir til að vinna gegn verðbólgunni í vikunni. Þar bárust fréttir af því að afkoma ríkissjóðs yrði bætt með til að mynda frestun á framkvæmdum og minni launahækkunum þingmanna og æðstu embættismanna en viðmið laga gera ráð fyrir. Það voru þó töluverð vonbrigði að nær allar aðgerðirnar miða við tímabilið 2024 til 2028 en nauðsynlegt er að grípa til aðgerða strax á þessu ári. Það er auk þess ekkert nýtt undir sólinni í þetta skiptið en aðhald útfært í fjárlögum 2024 bætir afkomu ríkissjóðs um 9 ma. kr. á sama tíma og tekjuráðstafanir fyrir fjárlög næsta árs nema 18,4 ma.kr. Nærtækara væri að ráðast í frekari tiltekt á útgjaldahliðinni líkt og Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn og Seðlabankinn benda á. Þannig má ná verðbólgunni niður með bæði hraðari og skilvirkari hætti sem að lokum stuðlar að lægra vaxtastigi en ella. Viðureignin við verðbólguna er nú eitt brýnasta verkefnið á vettvangi hagstjórnar og kallar á samstillt átak allra, ekki bara ríkisstjórnarinnar, en dauðafæri ríkisstjórnarinnar til að leggja sitt af mörkum verður varla augljósara. Höfundur er hagfræðingur Viðskiptaráðs. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Efnahagsmál Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Seðlabankinn Mest lesið Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað ætlar þú að vera þegar þú verður stór? Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Samtalið um dauðann veldur okkur óöryggi Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Sköpum störf við hæfi! Unnur Hrefna Jóhannsóttir skrifar Skoðun Immigrant Women: Essential Workers, Rising Voices on Labor Day Maru Alemán skrifar Skoðun Tikkað í skipulagsboxin Samúel Torfi Pétursson skrifar Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjúklingur settur í fangaklefa Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Opið bréf til fjármálaráðherra, Daða Más Kristóferssonar Íris Róbertsdóttir skrifar Skoðun Ég kalla hann Isildur; mentorinn minn er gervigreind Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað er „furry“ annars? Jóhanna Jódís Antonsdóttir skrifar Skoðun Jafnaðarmennskan og verkalýðsbaráttan Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Hljóð og mynd íslenskra varna Arnór Sigurjónsson skrifar Skoðun Kveðjur úr Grafarvogi til þeirra sem kasta steinum úr glerhúsi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Leiðsöguhundurinn Gaur gerir mig að betri manneskju Þorkell J. Steindal skrifar Skoðun Fimmtíu ár frá lokum Víetnamstríðsins Finnur Th. Eiríksson skrifar Skoðun Að undirbúa börnin okkar fyrir heim sem er að hverfa Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Það hefur sennilega ekki farið fram hjá mörgum að nýlega hækkaði peningastefnunefnd Seðlabankans stýrivexti enn einu sinni. Var hækkunin ekki bara sú þrettánda í röð heldur einnig sú mesta í fimmtán ár. Staðan er því sú að stýrivextir Seðlabankans eru nú orðnir 8,75%. En hvað gerist næst? Hvernig er hægt að koma í veg fyrir frekari vaxtahækkanir og stuðla að lækkun vaxta á ný? Um þetta og fleira er fjallað í Peningamálum, riti Seðlabankans, sem kom út samhliða ákvörðun peningastefnunefndar en lítið hefur verið fjallað um. Í ritinu er m.a. farið yfir áhrif ríkisfjármálanna á þjóðarbúskapinn sem og peningastefnuna. Seðlabankinn er skýr í afstöðu sinni til ríkisfjármálanna en í ritinu ber fyrsti kafli rammagreinar 1 einfaldlega yfirskriftina: Afkoma ríkissjóðs hefur batnað hægar en ætla má út frá krafti efnahagsumsvifa. Þar segir að hinu opinbera hafi ekki enn tekist að rifa seglin eftir mikinn viðskiptahalla sem orsakaðist af ríkisstuðningi í Covid, eins og sjá má á eftirfarandi mynd: Seðlabankinn fer ekki með fleipur en við núverandi aðstæður þar sem mikil þensla ríkir á sama tíma og verðbólga er langt yfir markmiði væri eðlilegt að aðhald ríkisfjármálanna væri talsvert meira en raun ber vitni. Í stað þess að verja óvæntum tekjuauka ríkisins, sem á rætur sínar að rekja til aukinnar verðbólgu, í niðurgreiðslu skulda svo kveða megi niður hinn íþyngjandi og sívaxandi vaxtakostnað ríkissjóðs vinnur ríkisstjórnin beinlínis gegn markmiðum peningastefnunnar með gegndarlausri útgjaldaaukningu. Frumvarp til fjárlaga og afgreiðsla þess gefur skýra mynd af aðhaldsleysinu sem hefur ríkt og því takmarkaða jafnvægi sem er til staðar í rekstri ríkissjóðs. Heildartekjur ríkissjóðs í ár hafa vaxið um 117 ma. kr. á milli frumvarps til fjárlaga og fjármálaáætlunar. Samfara þessari tekjuaukningu hafa útgjöldin aukist um 82 milljarða króna í meðförum þingsins. Hér býður ríkisstjórnin hættunni heim, en að verja slíkum óvæntum og skammvinnum tekjuauka í varanlega útgjaldaukningu er á skjön við grunngildi laga um opinber fjármál er snúa að varfærni. Þar er lögð áhersla á að komast hjá ákvörðunum eða aðstæðum sem geta haft ófyrirséðar eða neikvæðar afleiðingar. Sumsé, ekki raska jafnvægi á milli tekna og gjalda ríkissjóðs. Aukið aðhald ríkisfjármálanna hefði aftur á móti í för með sér margvísleg jákvæð áhrif. Seðlabankinn fjallar um það í áðurnefndum Peningamálum undir yfirskriftinni: Hraðari aukning aðhalds myndi styðja við peningastefnuna. Í kaflanum er að finna sýnidæmi um möguleg áhrif hraðari aukningar á aðhaldi ríkisfjármála á þjóðarbúskapinn. Þar er gert ráð fyrir að aðhald ríkissjóðs skili um 60 ma.kr. meiri bata í ár og um 45 ma.kr. meiri bata á því næsta en grunnspá bankans gerir ráð fyrir. Rétt er að vekja athygli á því að aðhaldið er minna en sem nemur óvæntum tekjuauka þessa árs. Aðahaldsaðgerðirnar, sem eru til jafns á tekju- og gjaldahlið ríkissjóðs, hefðu í för með sér hægari vöxt einkaneyslu en myndu um leið ryðja inn fjárfestingu einkaaðila samfara lægri vöxtum. Viðskiptahallinn myndi dragast saman og hagvöxtur sömuleiðis. Hægari vöxtur efnahagsumsvifa myndi létta á innlendum verðbólguþrýstingi og því yrði verðbólgan líklega um hálfri prósentu minni en grunnspáin gerir annars ráð fyrir árið 2025. Það yrði til þess að stýrivextir Seðlabankans yrðu um hálfri prósentu lægri í ár og um 1 prósentu lægri á næsta ári og því þarnæsta. Það fer því ekki leynt hve geigvænleg áhrif ríkisjármálin hafa á vaxtastig og þar með kjör heimila og fyrirtækja í landinu. Að lokum er rétt að nefna að aðhaldsaðgerðir á útgjaldahlið hafa jafnan meiri áhrif en aðgerðir á tekjuhlið ríkisfjármála. Aðhaldsaðgerðir á tekjuhlið hafa óbein áhrif í gegnum ráðstöfunartekjur landsmanna og útgjaldaákvarðanir þeirra á sama tíma og aðhald útgjalda hefur bein áhrif á hagvöxt í gegnum eftirspurn hins opinbera eftir vörum og þjónustu. Þá er jafnframt óvíst að aðgerðir á tekjuhlið, sem í daglegu tali kallast skattahækkanir, skili raunverulegum ábata þegar allt kemur til alls, en þær aðgerðir hafa áhrif á efnahagslega hvata og geta því stuðlað að breyttri hegðun. Auk þess hefur tekjuhlið ríkisfjármálanna ekki verið vandamál í rekstri hins opinbera og því vekur það mikla undrun að þær aðhaldsaðgerðir sem boðaðar eru í fjármálaáætlun snúi í frekari mæli að aukinni tekjuöflun en ekki að sjálfri útgjaldahliðinni. Það var ákveðin tilhlökkun og eftirvænting í loftinu þegar að ríkisstjórnin kynnti aðgerðir til að vinna gegn verðbólgunni í vikunni. Þar bárust fréttir af því að afkoma ríkissjóðs yrði bætt með til að mynda frestun á framkvæmdum og minni launahækkunum þingmanna og æðstu embættismanna en viðmið laga gera ráð fyrir. Það voru þó töluverð vonbrigði að nær allar aðgerðirnar miða við tímabilið 2024 til 2028 en nauðsynlegt er að grípa til aðgerða strax á þessu ári. Það er auk þess ekkert nýtt undir sólinni í þetta skiptið en aðhald útfært í fjárlögum 2024 bætir afkomu ríkissjóðs um 9 ma. kr. á sama tíma og tekjuráðstafanir fyrir fjárlög næsta árs nema 18,4 ma.kr. Nærtækara væri að ráðast í frekari tiltekt á útgjaldahliðinni líkt og Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn og Seðlabankinn benda á. Þannig má ná verðbólgunni niður með bæði hraðari og skilvirkari hætti sem að lokum stuðlar að lægra vaxtastigi en ella. Viðureignin við verðbólguna er nú eitt brýnasta verkefnið á vettvangi hagstjórnar og kallar á samstillt átak allra, ekki bara ríkisstjórnarinnar, en dauðafæri ríkisstjórnarinnar til að leggja sitt af mörkum verður varla augljósara. Höfundur er hagfræðingur Viðskiptaráðs.
Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun
Skoðun Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir skrifar
Skoðun Það sem er ósagt varðandi vinnubrögð hjá Háskólanum á Akureyri Þóra Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Hollar skólamáltíðir fyrir loftslagið og líðan barna Laufey Steingrímsdóttir,Anna Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Jafnréttisbaráttan er brýnni en nokkru sinni fyrr Kolbrún Halldórsdóttir,Sunna Kristín Símonardóttir Skoðun