Vilja valdamenn kannski bara veika fjölmiðla? Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar 31. mars 2023 19:31 Gjaldþrot útgáfufélags Fréttablaðsins og sjónvarpsstöðvarinnar Hringbrautar er sorgleg staðfesting á því sem Blaðamannafélagið hefur varað við árum saman – að algjör markaðsbrestur hefur orðið á íslenskum fjölmiðlamarkaði. Erlendir tæknirisar á borð við Google og Facebook taka nú helming alls auglýsingafjár – sem þýðir að 12 milljarðar króna rata ekki lengur inn í íslenska fjölmiðla. Þó svo að þessi þróun sé að eiga sér stað á heimsvísu gerir smæð íslenska fjölmiðlamarkaðarins það að verkum að afleiðingarnar verða hér margfalt meiri og alvarlegri líkt og gjaldþrot Fréttablaðsins sannar. Það er óumdeilt að frjálsir fjölmiðlar eru forsenda lýðræðislegrar umræðu með því að stuðla að upplýstri afstöðu borgaranna. Það gera þeir með hlutlægri upplýsingagjöf, skrifum blaðamanna sem lúta siðareglum Blaðamannafélags Íslands. Öflugir, frjálsir fjölmiðlar veita stjórnvöldum, stofnunum og stórfyrirtækjum nauðsynlegt aðhald með því að veita almenningi upplýsingar um það sem stjórnmálamenn, embættismenn eða áhrifafólk vill að leynt fari. Um þetta verður ekki deilt. Það er því umhugsunarvert, að þrátt fyrir að staðan sé öllum ljós, sé enginn áhugi hjá stjórnvöldum að ráðast í nauðsynlegar aðgerðir til styrktar einkareknum miðlum þrátt fyrir að ráðherra fjölmiðla hafi lýst margítrekað yfir vilja sínum til að grípa til umfangsmikilla aðgerða til eflingu einkarekinna miðla. Hvað sem veldur hafa þetta reynst orðin tóm. Farið var í að veita 400 milljónum árlega í beinan rekstrarstyrk til einkarekinna miðla, en fyrirmynd slíks kerfis er að finna í flestum hinna Norðurlandanna, þótt upphæðir þar séu víðast talsvert hærri. Nú blasir við að þetta var einungis til að lengja í hengingarólinni. Stjórnmálamennirnir hagnast einir Ef þeim sem með valdið fara er alvara, þegar þau á tyllidögum fara með lofræður um mikilvægi fjölmiðla í lýðræðissamfélagi, er nú tímabært aðþeim orðum fylgi einhverjar efndir. Samfélagið þarf að taka höndum saman og fara fram á það við stjórnvöld að þau geri það sem í þeirra valdi stendur til þess að tryggja að hér geti farið fram mikilvæg, lýðræðisleg umræða, að hér séu öflugir, frjálsir fjölmiðlar sem ekki aðeins veita aðhald, heldur lýsa samfélaginu og efla við það starf tungumálið. Viljum við sem samfélag að hér verði aðeins fáir og vanbúnir einkareknir miðlar með tilheyrandi skorti á öflugri blaðamennsku og því aðhaldi sem hún veitir? Því það er nákvæmlega þangað sem við erum að stefna. Meðal þeirra sem hagnast á slíkri stöðu eru stjórnmálamennirnir sjálfir og svo þeir sérhagsmunir sem þeir vilja verja og greiða leið. Þeir geta þá óáreittir tekið ákvarðanir um það hvernig almannafé er ráðstafað án þess að þurfa að svara óþægilegum spurningum blaðamanna. Við þekkjum alveg slíka stöðu en þá í löndum sem við viljum ekki undir neinum kringumstæðum bera okkur saman við – en ættum kannski að gera. Þangað stefnum við hraðbyri. Getulausir stjórnmálamenn Löngu tímabært er að færa umræðuna um stöðu einkarekinna fjölmiðla upp úr þeim skotgröfum sem hún hefur verið í í allt of mörg ár. Við krefjumst þess að stjórnvöld taki ábyrgð á þeirri stöðu sem upp er komin og hætti að nota stöðu RÚV á auglýsingamarkaði sem afsökun fyrir því að aðhafast ekkert. Of mikið er í húfi. Við beinum þeim tilmælum til stjórnarflokkanna þriggja að taka afstöðu með fjölmiðlum og blaðamennsku í þágu lýðræðisins og ráðast í nauðsynlegar aðgerðir til styrktar einkareknum miðlum á borð við þær sem Blaðamannafélagið hefur gert tillögur um. Ef forsendan fyrir því að ráðast í aðgerðir til styrktar einkareknum miðlum er að takmarka þurfi umsvif RÚV á auglýsingamarkaði þá þarf einfaldlega að ganga í það verk. Það þarf hins vegar að gera án þess að veikja fréttastofu RÚV – því það er engra hagur að veikja öflugustu fréttastofu landsins í því skyni að styrkja aðra miðla. Það blikka öll gul og rauð ljós en margumtalaði fíllinn í herberginu er ekki staða RÚV á auglýsingamarkaði – heldur getuleysi stjórnmálamanna til þess að láta efndir fylgja orðum. Nú reynir á heilindin Sá óþægilegi grunur er farinn að læðast að mér að aðgerðaleysi stjórnvalda sé ekki getuleysi einu að kenna. Að annað og meira búi mögulega undir, því hverjir eru þeir sem augljóslega hagnast á því að fjölmiðlar veikist? Getur verið að raunveruleg ástæða fyrir því að ekki næst pólitísk samstaða um það í ríkisstjórn að grípa til nauðsynlegra aðgerða í þágu fjölmiðla sé sú að hópur valdhafa sjái sér einfaldlega hag í því að ekkert sé gert. Og beitir þess vegna klækja- og undanbrögðum til þess að standa í vegi fyrir því að tillögum, sem settar voru fram fyrir fimm árum, verði ekki hrint í framkvæmd? Væri ekki bara ágætt að fá að halda um valdataumana án afskipta blaðamanna – án þess að þurfa í sífellu að réttlæta hvernig farið er með almannafé, hvernig völdum er útdeilt, hvernig gæðum er skipt? Nú reynir á heilindin. Þeim sem sannarlega er annt um lýðræðið gefst nú færi á að bæta fyrir áralangt aðgerðaleysi og sýna fjölmiðlum stuðning í verki með því að grípa til alvöru aðgerða til verndar blaðamennsku og lýðræðinu. Betra er samt seint en aldrei. Því það lýðræði sem virðist þrífast án blaðamennsku er kannski ekki lýðræði þegar allt kemur til alls. Höfundur er formaður Blaðamannafélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjölmiðlar Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Auglýsinga- og markaðsmál Ríkisútvarpið Endalok Fréttablaðsins Mest lesið Grindavík lifir Kristín María Birgisdóttir,Dagmar Valsdóttir Skoðun Sósíalistaflokkurinn kaus breytingar Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Vér erum úr sömu sveit Steinþór Logi Arnarsson Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun Réttlát leiðrétting veiðigjalda Elín Íris Fanndal Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Heiðmörk: Gaddavír og girðingar Auður Kjartansdóttir Skoðun Ég á þetta ég má þetta Arnar Atlason Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Grindavík lifir Kristín María Birgisdóttir,Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn kaus breytingar Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Vér erum úr sömu sveit Steinþór Logi Arnarsson skrifar Skoðun „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Réttlát leiðrétting veiðigjalda Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir skrifar Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Heiðmörk: Gaddavír og girðingar Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun #blessmeta - önnur grein Guðrún Hrefna Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði er lambakjöt? Hafliði Halldórsson skrifar Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar Skoðun Þjóðareign, trú og skattar Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Hamas og átökin við Ísrael – hvað er ekki sagt upphátt? Einar G Harðarson skrifar Skoðun Gjaldfrjálsar máltíðir fyrir leikskólabörn Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Næstu sólarhringar á Gaza skipta sköpum Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Huglæg réttlætiskennd og skattar á verðmætasköpun Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Loksins fær þyrlan heimili fyrir norðan Njáll Trausti Friðbertsson skrifar Skoðun Opið bréf til stjórnvalda Elín Ýr Arnar Hafdísardóttir skrifar Skoðun Við skuldum þeim að hlusta Ólafur Adolfsson skrifar Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Sjá meira
Gjaldþrot útgáfufélags Fréttablaðsins og sjónvarpsstöðvarinnar Hringbrautar er sorgleg staðfesting á því sem Blaðamannafélagið hefur varað við árum saman – að algjör markaðsbrestur hefur orðið á íslenskum fjölmiðlamarkaði. Erlendir tæknirisar á borð við Google og Facebook taka nú helming alls auglýsingafjár – sem þýðir að 12 milljarðar króna rata ekki lengur inn í íslenska fjölmiðla. Þó svo að þessi þróun sé að eiga sér stað á heimsvísu gerir smæð íslenska fjölmiðlamarkaðarins það að verkum að afleiðingarnar verða hér margfalt meiri og alvarlegri líkt og gjaldþrot Fréttablaðsins sannar. Það er óumdeilt að frjálsir fjölmiðlar eru forsenda lýðræðislegrar umræðu með því að stuðla að upplýstri afstöðu borgaranna. Það gera þeir með hlutlægri upplýsingagjöf, skrifum blaðamanna sem lúta siðareglum Blaðamannafélags Íslands. Öflugir, frjálsir fjölmiðlar veita stjórnvöldum, stofnunum og stórfyrirtækjum nauðsynlegt aðhald með því að veita almenningi upplýsingar um það sem stjórnmálamenn, embættismenn eða áhrifafólk vill að leynt fari. Um þetta verður ekki deilt. Það er því umhugsunarvert, að þrátt fyrir að staðan sé öllum ljós, sé enginn áhugi hjá stjórnvöldum að ráðast í nauðsynlegar aðgerðir til styrktar einkareknum miðlum þrátt fyrir að ráðherra fjölmiðla hafi lýst margítrekað yfir vilja sínum til að grípa til umfangsmikilla aðgerða til eflingu einkarekinna miðla. Hvað sem veldur hafa þetta reynst orðin tóm. Farið var í að veita 400 milljónum árlega í beinan rekstrarstyrk til einkarekinna miðla, en fyrirmynd slíks kerfis er að finna í flestum hinna Norðurlandanna, þótt upphæðir þar séu víðast talsvert hærri. Nú blasir við að þetta var einungis til að lengja í hengingarólinni. Stjórnmálamennirnir hagnast einir Ef þeim sem með valdið fara er alvara, þegar þau á tyllidögum fara með lofræður um mikilvægi fjölmiðla í lýðræðissamfélagi, er nú tímabært aðþeim orðum fylgi einhverjar efndir. Samfélagið þarf að taka höndum saman og fara fram á það við stjórnvöld að þau geri það sem í þeirra valdi stendur til þess að tryggja að hér geti farið fram mikilvæg, lýðræðisleg umræða, að hér séu öflugir, frjálsir fjölmiðlar sem ekki aðeins veita aðhald, heldur lýsa samfélaginu og efla við það starf tungumálið. Viljum við sem samfélag að hér verði aðeins fáir og vanbúnir einkareknir miðlar með tilheyrandi skorti á öflugri blaðamennsku og því aðhaldi sem hún veitir? Því það er nákvæmlega þangað sem við erum að stefna. Meðal þeirra sem hagnast á slíkri stöðu eru stjórnmálamennirnir sjálfir og svo þeir sérhagsmunir sem þeir vilja verja og greiða leið. Þeir geta þá óáreittir tekið ákvarðanir um það hvernig almannafé er ráðstafað án þess að þurfa að svara óþægilegum spurningum blaðamanna. Við þekkjum alveg slíka stöðu en þá í löndum sem við viljum ekki undir neinum kringumstæðum bera okkur saman við – en ættum kannski að gera. Þangað stefnum við hraðbyri. Getulausir stjórnmálamenn Löngu tímabært er að færa umræðuna um stöðu einkarekinna fjölmiðla upp úr þeim skotgröfum sem hún hefur verið í í allt of mörg ár. Við krefjumst þess að stjórnvöld taki ábyrgð á þeirri stöðu sem upp er komin og hætti að nota stöðu RÚV á auglýsingamarkaði sem afsökun fyrir því að aðhafast ekkert. Of mikið er í húfi. Við beinum þeim tilmælum til stjórnarflokkanna þriggja að taka afstöðu með fjölmiðlum og blaðamennsku í þágu lýðræðisins og ráðast í nauðsynlegar aðgerðir til styrktar einkareknum miðlum á borð við þær sem Blaðamannafélagið hefur gert tillögur um. Ef forsendan fyrir því að ráðast í aðgerðir til styrktar einkareknum miðlum er að takmarka þurfi umsvif RÚV á auglýsingamarkaði þá þarf einfaldlega að ganga í það verk. Það þarf hins vegar að gera án þess að veikja fréttastofu RÚV – því það er engra hagur að veikja öflugustu fréttastofu landsins í því skyni að styrkja aðra miðla. Það blikka öll gul og rauð ljós en margumtalaði fíllinn í herberginu er ekki staða RÚV á auglýsingamarkaði – heldur getuleysi stjórnmálamanna til þess að láta efndir fylgja orðum. Nú reynir á heilindin Sá óþægilegi grunur er farinn að læðast að mér að aðgerðaleysi stjórnvalda sé ekki getuleysi einu að kenna. Að annað og meira búi mögulega undir, því hverjir eru þeir sem augljóslega hagnast á því að fjölmiðlar veikist? Getur verið að raunveruleg ástæða fyrir því að ekki næst pólitísk samstaða um það í ríkisstjórn að grípa til nauðsynlegra aðgerða í þágu fjölmiðla sé sú að hópur valdhafa sjái sér einfaldlega hag í því að ekkert sé gert. Og beitir þess vegna klækja- og undanbrögðum til þess að standa í vegi fyrir því að tillögum, sem settar voru fram fyrir fimm árum, verði ekki hrint í framkvæmd? Væri ekki bara ágætt að fá að halda um valdataumana án afskipta blaðamanna – án þess að þurfa í sífellu að réttlæta hvernig farið er með almannafé, hvernig völdum er útdeilt, hvernig gæðum er skipt? Nú reynir á heilindin. Þeim sem sannarlega er annt um lýðræðið gefst nú færi á að bæta fyrir áralangt aðgerðaleysi og sýna fjölmiðlum stuðning í verki með því að grípa til alvöru aðgerða til verndar blaðamennsku og lýðræðinu. Betra er samt seint en aldrei. Því það lýðræði sem virðist þrífast án blaðamennsku er kannski ekki lýðræði þegar allt kemur til alls. Höfundur er formaður Blaðamannafélags Íslands.
Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun
„Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun
Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun
Skoðun „Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir skrifar
Skoðun Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson skrifar
Skoðun Tuttugu ár af röddum sem áður voru þaggaðar, og framtíðin er okkar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar
Skoðun Lífið er eins og konfektkassi, þú veist aldrei hvernig mola þú færð Elín Íris Fanndal skrifar
Skoðun Hvernig gengur nýjum kennurum í grunnskólakennslu? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson,Aðalheiður Anna Erlingsdóttir,Andri Rafn Ottesen,Maríanna Jónsdóttir Maríudóttir,Valgerður S. Bjarnadóttir skrifar
Skoðun „Litla stúlkan og ruddarnir“ - Hugleiðing um stöðu Íslands á alþj.vettv. Flosi Þorgeirsson skrifar
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Er sanngjarnt að hækka virðisaukaskatt á mat og gistingu til að láta erlenda ferðamenn borga meira? Þórir Garðarsson Skoðun
„Ef hún hefði haft val, hefði konan mín þá kosið að láta heilabilunina hafa sinn gang?” Ingrid Kuhlman Skoðun
Að vera eða ekki vera – hvað er raunverulegur árangur? Ásta Kristín Sigurjónsdóttir,Inga Hlín Pálsdóttir Skoðun