Vilja valdamenn kannski bara veika fjölmiðla? Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar 31. mars 2023 19:31 Gjaldþrot útgáfufélags Fréttablaðsins og sjónvarpsstöðvarinnar Hringbrautar er sorgleg staðfesting á því sem Blaðamannafélagið hefur varað við árum saman – að algjör markaðsbrestur hefur orðið á íslenskum fjölmiðlamarkaði. Erlendir tæknirisar á borð við Google og Facebook taka nú helming alls auglýsingafjár – sem þýðir að 12 milljarðar króna rata ekki lengur inn í íslenska fjölmiðla. Þó svo að þessi þróun sé að eiga sér stað á heimsvísu gerir smæð íslenska fjölmiðlamarkaðarins það að verkum að afleiðingarnar verða hér margfalt meiri og alvarlegri líkt og gjaldþrot Fréttablaðsins sannar. Það er óumdeilt að frjálsir fjölmiðlar eru forsenda lýðræðislegrar umræðu með því að stuðla að upplýstri afstöðu borgaranna. Það gera þeir með hlutlægri upplýsingagjöf, skrifum blaðamanna sem lúta siðareglum Blaðamannafélags Íslands. Öflugir, frjálsir fjölmiðlar veita stjórnvöldum, stofnunum og stórfyrirtækjum nauðsynlegt aðhald með því að veita almenningi upplýsingar um það sem stjórnmálamenn, embættismenn eða áhrifafólk vill að leynt fari. Um þetta verður ekki deilt. Það er því umhugsunarvert, að þrátt fyrir að staðan sé öllum ljós, sé enginn áhugi hjá stjórnvöldum að ráðast í nauðsynlegar aðgerðir til styrktar einkareknum miðlum þrátt fyrir að ráðherra fjölmiðla hafi lýst margítrekað yfir vilja sínum til að grípa til umfangsmikilla aðgerða til eflingu einkarekinna miðla. Hvað sem veldur hafa þetta reynst orðin tóm. Farið var í að veita 400 milljónum árlega í beinan rekstrarstyrk til einkarekinna miðla, en fyrirmynd slíks kerfis er að finna í flestum hinna Norðurlandanna, þótt upphæðir þar séu víðast talsvert hærri. Nú blasir við að þetta var einungis til að lengja í hengingarólinni. Stjórnmálamennirnir hagnast einir Ef þeim sem með valdið fara er alvara, þegar þau á tyllidögum fara með lofræður um mikilvægi fjölmiðla í lýðræðissamfélagi, er nú tímabært aðþeim orðum fylgi einhverjar efndir. Samfélagið þarf að taka höndum saman og fara fram á það við stjórnvöld að þau geri það sem í þeirra valdi stendur til þess að tryggja að hér geti farið fram mikilvæg, lýðræðisleg umræða, að hér séu öflugir, frjálsir fjölmiðlar sem ekki aðeins veita aðhald, heldur lýsa samfélaginu og efla við það starf tungumálið. Viljum við sem samfélag að hér verði aðeins fáir og vanbúnir einkareknir miðlar með tilheyrandi skorti á öflugri blaðamennsku og því aðhaldi sem hún veitir? Því það er nákvæmlega þangað sem við erum að stefna. Meðal þeirra sem hagnast á slíkri stöðu eru stjórnmálamennirnir sjálfir og svo þeir sérhagsmunir sem þeir vilja verja og greiða leið. Þeir geta þá óáreittir tekið ákvarðanir um það hvernig almannafé er ráðstafað án þess að þurfa að svara óþægilegum spurningum blaðamanna. Við þekkjum alveg slíka stöðu en þá í löndum sem við viljum ekki undir neinum kringumstæðum bera okkur saman við – en ættum kannski að gera. Þangað stefnum við hraðbyri. Getulausir stjórnmálamenn Löngu tímabært er að færa umræðuna um stöðu einkarekinna fjölmiðla upp úr þeim skotgröfum sem hún hefur verið í í allt of mörg ár. Við krefjumst þess að stjórnvöld taki ábyrgð á þeirri stöðu sem upp er komin og hætti að nota stöðu RÚV á auglýsingamarkaði sem afsökun fyrir því að aðhafast ekkert. Of mikið er í húfi. Við beinum þeim tilmælum til stjórnarflokkanna þriggja að taka afstöðu með fjölmiðlum og blaðamennsku í þágu lýðræðisins og ráðast í nauðsynlegar aðgerðir til styrktar einkareknum miðlum á borð við þær sem Blaðamannafélagið hefur gert tillögur um. Ef forsendan fyrir því að ráðast í aðgerðir til styrktar einkareknum miðlum er að takmarka þurfi umsvif RÚV á auglýsingamarkaði þá þarf einfaldlega að ganga í það verk. Það þarf hins vegar að gera án þess að veikja fréttastofu RÚV – því það er engra hagur að veikja öflugustu fréttastofu landsins í því skyni að styrkja aðra miðla. Það blikka öll gul og rauð ljós en margumtalaði fíllinn í herberginu er ekki staða RÚV á auglýsingamarkaði – heldur getuleysi stjórnmálamanna til þess að láta efndir fylgja orðum. Nú reynir á heilindin Sá óþægilegi grunur er farinn að læðast að mér að aðgerðaleysi stjórnvalda sé ekki getuleysi einu að kenna. Að annað og meira búi mögulega undir, því hverjir eru þeir sem augljóslega hagnast á því að fjölmiðlar veikist? Getur verið að raunveruleg ástæða fyrir því að ekki næst pólitísk samstaða um það í ríkisstjórn að grípa til nauðsynlegra aðgerða í þágu fjölmiðla sé sú að hópur valdhafa sjái sér einfaldlega hag í því að ekkert sé gert. Og beitir þess vegna klækja- og undanbrögðum til þess að standa í vegi fyrir því að tillögum, sem settar voru fram fyrir fimm árum, verði ekki hrint í framkvæmd? Væri ekki bara ágætt að fá að halda um valdataumana án afskipta blaðamanna – án þess að þurfa í sífellu að réttlæta hvernig farið er með almannafé, hvernig völdum er útdeilt, hvernig gæðum er skipt? Nú reynir á heilindin. Þeim sem sannarlega er annt um lýðræðið gefst nú færi á að bæta fyrir áralangt aðgerðaleysi og sýna fjölmiðlum stuðning í verki með því að grípa til alvöru aðgerða til verndar blaðamennsku og lýðræðinu. Betra er samt seint en aldrei. Því það lýðræði sem virðist þrífast án blaðamennsku er kannski ekki lýðræði þegar allt kemur til alls. Höfundur er formaður Blaðamannafélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjölmiðlar Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Auglýsinga- og markaðsmál Ríkisútvarpið Endalok Fréttablaðsins Mest lesið Halldór 03.05.2025 Halldór Góður rekstur Mosfellsbæjar og framtíðin björt Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir ,Lovísa Jónsdóttir Skoðun Fristund.is fyrir öll - líka eldra fólk Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Hvað getum við lært af Víetnamstríðinu? Einar Magnússon Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Hvað getum við lært af Víetnamstríðinu? Einar Magnússon skrifar Skoðun Góður rekstur Mosfellsbæjar og framtíðin björt Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir ,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Fristund.is fyrir öll - líka eldra fólk Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórn sem skeytir engu Diljá Matthíasardóttir skrifar Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar Skoðun Fólkið sem gleymdist í Grindavík Bryndís Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Á að sameina ÍSÍ og UMFÍ? Ómar Stefánsson skrifar Skoðun Elsku ASÍ, bara… Nei Sunna Arnardóttir skrifar Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við höfum ekki efni á norsku leiðinni Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Sósíalistar á vaktinni í átta ár Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Styðjum þá sem bjarga okkur Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Hver er viðskiptalegur ávinningur af EES-samningnum? Sigurbjörn Svavarsson skrifar Skoðun Embætti þitt geta allir séð Ragnheiður Davíðsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Sigursaga Evrópu í 21 ár Pawel Bartoszek skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin, Dagbjört og ESB Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Börnin á Gasa Ebba Margrét Magnúsdóttir skrifar Skoðun Myndir þú ráða fatlað fólk í vinnu? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Hvað ert þú að gera? Eiður Welding skrifar Skoðun Rauðir sokkar á 1. maí Sveinn Ólafsson skrifar Skoðun 1. maí er líka fyrir fatlað fólk! Geirdís Hanna Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Verkalýðshreyfingin á næsta leik í Evrópuumræðunni Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Á milli steins og sleggju Heinemann Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Heiðrum íslenska hestinn Berglind Margo Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Allir eiga rétt á virku lífi — líka fatlað fólk Anna Margrét Bjarnadóttir skrifar Skoðun Er kominn tími á Útlendingafrí? Marion Poilvez skrifar Skoðun Janus og jakkalakkarnir Óskar Guðmundsson skrifar Sjá meira
Gjaldþrot útgáfufélags Fréttablaðsins og sjónvarpsstöðvarinnar Hringbrautar er sorgleg staðfesting á því sem Blaðamannafélagið hefur varað við árum saman – að algjör markaðsbrestur hefur orðið á íslenskum fjölmiðlamarkaði. Erlendir tæknirisar á borð við Google og Facebook taka nú helming alls auglýsingafjár – sem þýðir að 12 milljarðar króna rata ekki lengur inn í íslenska fjölmiðla. Þó svo að þessi þróun sé að eiga sér stað á heimsvísu gerir smæð íslenska fjölmiðlamarkaðarins það að verkum að afleiðingarnar verða hér margfalt meiri og alvarlegri líkt og gjaldþrot Fréttablaðsins sannar. Það er óumdeilt að frjálsir fjölmiðlar eru forsenda lýðræðislegrar umræðu með því að stuðla að upplýstri afstöðu borgaranna. Það gera þeir með hlutlægri upplýsingagjöf, skrifum blaðamanna sem lúta siðareglum Blaðamannafélags Íslands. Öflugir, frjálsir fjölmiðlar veita stjórnvöldum, stofnunum og stórfyrirtækjum nauðsynlegt aðhald með því að veita almenningi upplýsingar um það sem stjórnmálamenn, embættismenn eða áhrifafólk vill að leynt fari. Um þetta verður ekki deilt. Það er því umhugsunarvert, að þrátt fyrir að staðan sé öllum ljós, sé enginn áhugi hjá stjórnvöldum að ráðast í nauðsynlegar aðgerðir til styrktar einkareknum miðlum þrátt fyrir að ráðherra fjölmiðla hafi lýst margítrekað yfir vilja sínum til að grípa til umfangsmikilla aðgerða til eflingu einkarekinna miðla. Hvað sem veldur hafa þetta reynst orðin tóm. Farið var í að veita 400 milljónum árlega í beinan rekstrarstyrk til einkarekinna miðla, en fyrirmynd slíks kerfis er að finna í flestum hinna Norðurlandanna, þótt upphæðir þar séu víðast talsvert hærri. Nú blasir við að þetta var einungis til að lengja í hengingarólinni. Stjórnmálamennirnir hagnast einir Ef þeim sem með valdið fara er alvara, þegar þau á tyllidögum fara með lofræður um mikilvægi fjölmiðla í lýðræðissamfélagi, er nú tímabært aðþeim orðum fylgi einhverjar efndir. Samfélagið þarf að taka höndum saman og fara fram á það við stjórnvöld að þau geri það sem í þeirra valdi stendur til þess að tryggja að hér geti farið fram mikilvæg, lýðræðisleg umræða, að hér séu öflugir, frjálsir fjölmiðlar sem ekki aðeins veita aðhald, heldur lýsa samfélaginu og efla við það starf tungumálið. Viljum við sem samfélag að hér verði aðeins fáir og vanbúnir einkareknir miðlar með tilheyrandi skorti á öflugri blaðamennsku og því aðhaldi sem hún veitir? Því það er nákvæmlega þangað sem við erum að stefna. Meðal þeirra sem hagnast á slíkri stöðu eru stjórnmálamennirnir sjálfir og svo þeir sérhagsmunir sem þeir vilja verja og greiða leið. Þeir geta þá óáreittir tekið ákvarðanir um það hvernig almannafé er ráðstafað án þess að þurfa að svara óþægilegum spurningum blaðamanna. Við þekkjum alveg slíka stöðu en þá í löndum sem við viljum ekki undir neinum kringumstæðum bera okkur saman við – en ættum kannski að gera. Þangað stefnum við hraðbyri. Getulausir stjórnmálamenn Löngu tímabært er að færa umræðuna um stöðu einkarekinna fjölmiðla upp úr þeim skotgröfum sem hún hefur verið í í allt of mörg ár. Við krefjumst þess að stjórnvöld taki ábyrgð á þeirri stöðu sem upp er komin og hætti að nota stöðu RÚV á auglýsingamarkaði sem afsökun fyrir því að aðhafast ekkert. Of mikið er í húfi. Við beinum þeim tilmælum til stjórnarflokkanna þriggja að taka afstöðu með fjölmiðlum og blaðamennsku í þágu lýðræðisins og ráðast í nauðsynlegar aðgerðir til styrktar einkareknum miðlum á borð við þær sem Blaðamannafélagið hefur gert tillögur um. Ef forsendan fyrir því að ráðast í aðgerðir til styrktar einkareknum miðlum er að takmarka þurfi umsvif RÚV á auglýsingamarkaði þá þarf einfaldlega að ganga í það verk. Það þarf hins vegar að gera án þess að veikja fréttastofu RÚV – því það er engra hagur að veikja öflugustu fréttastofu landsins í því skyni að styrkja aðra miðla. Það blikka öll gul og rauð ljós en margumtalaði fíllinn í herberginu er ekki staða RÚV á auglýsingamarkaði – heldur getuleysi stjórnmálamanna til þess að láta efndir fylgja orðum. Nú reynir á heilindin Sá óþægilegi grunur er farinn að læðast að mér að aðgerðaleysi stjórnvalda sé ekki getuleysi einu að kenna. Að annað og meira búi mögulega undir, því hverjir eru þeir sem augljóslega hagnast á því að fjölmiðlar veikist? Getur verið að raunveruleg ástæða fyrir því að ekki næst pólitísk samstaða um það í ríkisstjórn að grípa til nauðsynlegra aðgerða í þágu fjölmiðla sé sú að hópur valdhafa sjái sér einfaldlega hag í því að ekkert sé gert. Og beitir þess vegna klækja- og undanbrögðum til þess að standa í vegi fyrir því að tillögum, sem settar voru fram fyrir fimm árum, verði ekki hrint í framkvæmd? Væri ekki bara ágætt að fá að halda um valdataumana án afskipta blaðamanna – án þess að þurfa í sífellu að réttlæta hvernig farið er með almannafé, hvernig völdum er útdeilt, hvernig gæðum er skipt? Nú reynir á heilindin. Þeim sem sannarlega er annt um lýðræðið gefst nú færi á að bæta fyrir áralangt aðgerðaleysi og sýna fjölmiðlum stuðning í verki með því að grípa til alvöru aðgerða til verndar blaðamennsku og lýðræðinu. Betra er samt seint en aldrei. Því það lýðræði sem virðist þrífast án blaðamennsku er kannski ekki lýðræði þegar allt kemur til alls. Höfundur er formaður Blaðamannafélags Íslands.
Góður rekstur Mosfellsbæjar og framtíðin björt Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir ,Lovísa Jónsdóttir Skoðun
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun
Skoðun Góður rekstur Mosfellsbæjar og framtíðin björt Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir ,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir skrifar
Skoðun Rússar pyntuðu og myrtu úkraínsku blaðakonuna Viktoriiu Roshchyna Erlingur Erlingsson skrifar
Skoðun Gigtarmaí 2025 – Stuðlum að forvörnum, fræðslu og vitundarvakningu Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Opið bréf til hæstvirts innviðaráðherra, Eyjólfs Ármannssonar, um íslensku og ábyrgð Nichole Leigh Mosty skrifar
Skoðun Hver á dómur að vera hjá ungmenni fyrir að fremja alvarlegt afbrot, jafnvel morð? Davíð Bergmann skrifar
Góður rekstur Mosfellsbæjar og framtíðin björt Halla Karen Kristjánsdóttir,Anna Sigríður Guðnadóttir ,Lovísa Jónsdóttir Skoðun
Áskorun til ráðherra mennta- og barnamála og ráðherra menningarmála Anna Klara Georgsdóttir Skoðun