Mannréttindi: Ábyrgð fyrirtækja/Eru mannréttindi brotin í þinni virðiskeðju? Björgheiður Margrét Helgadóttir skrifar 22. nóvember 2022 19:30 Ég opna samfélagsmiðla og við mér blasir myndband af fátæku barni í skelfilegum aðstæðum við barnaþrælkun að sauma föt. Ég hugsa með mér hvað þetta ástand sé nú hrikalegt þarna út í heimi, legg frá mér símann sem var framleiddur við álíka aðstæður, klæði mig í fötin saumuð í útlöndum af konum í neyð og gleymi myndbandinu um leið og ég byrja að hugsa um hvað á að vera í matinn í kvöld. Það er auðvelt að leiða hjá sér brot á mannréttindum sem gerast fjarri okkur en raunin er sú að neytendahegðun hefur bein áhrif á þessi brot. Lítið gagnsæi hefur gert það að verkum að fyrirtæki og neytendur hafa getað falið sig bak við það að vita ekki nákvæmlega hvað er að gerast og þannig getað vonað að allt sé í lagi bak við vörurnar sem verið er að bjóða uppá og kaupa. Með auknum kröfum um gagnsæi á öllum stigum framleiðslu má gera ráð fyrir að dagar þess að krossa fingur og vona það besta séu taldir. Með nýju regluverki frá Evrópusambandinu (ESB) verða fyrirtækjum settar fastari skorður varðandi sjálfbærni í starfsemi sinni, ekki einungis hvað varðar umhverfismál heldur einnig félagslega þætti líkt og mannréttindi. Áherslan á mannréttindi kemur fram í nokkrum af fjölmörgum lögum og frumvörpum frá ESB varðandi sjálfbærni. Sum hver hafa þegar tekið gildi og önnur eru væntanleg í náinni framtíð. Sem dæmi má nefna frumvarp til laga um upplýsingagjöf varðandi sjálfbærni á sviði fjármálaþjónustu og flokkunarkerfi fyrir sjálfbærar fjárfestingar (e. Taxonomy) sem komið er til umfjöllunar á Alþingi Íslands, en þar kveður á um að fylgja þurfi lágmarksverndarráðstöfunum (e. minimum safeguards) til þess að atvinnustarfsemi geti talist sjálfbær. Einnig ber að nefna Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) frá ESB sem mun taka gildi á næstu mánuðum og segir til um hverju fyrirtæki þurfa að segja frá í tengslum við mannréttindi. Þá liggja nú fyrir drög af nýjum lögum frá ESB um áreiðanleikakönnun á sjálfbærniupplýsingum fyrirtækja (e. Corporate Sustainability Due Diligence and amending Directive (CSDDD)) sem meðal annars munu skylda stærri fyrirtæki til þess að vinna eftir ábyrgum viðskiptaháttum og skoða virðiskeðjuna sína frá A-Ö og þar með tryggja að mannréttindi séu hvergi brotin. Þetta þýðir þá að fyrirtækin þurfa að vita hvort mannréttindi séu brotin til að mynda við það að ná málmum úr jörðu, lita og sauma klæði eða við flutning á hráefnum milli heimsálfa, allt þar til varan sem verið er að kaupa til fyrirtækisins berst þeim. Fyrirtækin þurfa að gera slíka greiningu og birta þær upplýsingar á gagnsæjan hátt. Þannig munu neytendur geta fullvissað sig um að hugað sé að þessum atriðum út í gegn. Þetta er ný nálgun á mannréttindum fyrir þau fyrirtæki sem hingað til hafa eingöngu hugað að vellíðan og réttindum eigin starfsfólks. Þessi lög munu svo hafa keðjuverkandi áhrif í öllum viðskiptum sem fara í gegnum Evrópu. Mörg lönd eru nú þegar byrjuð að undirbúa sig undir að þetta regluverk taki gildi í Evrópusambandinu en þar má nefna til dæmis granna okkar í Noregi. Þar tóku í gildi lög síðastliðið sumar sem kallast The Transparency Act. Lögin skylda fyrirtæki til að framkvæma áreiðanleikakönnun á starfsemi sinni sem og virðiskeðju og nær þessi krafa einnig til allra viðskiptafélaga þess. Þau þurfa að auðkenna, taka á, koma í veg fyrir og takmarka brot á mannréttindum ásamt því að tryggja mannsæmandi vinnuskilyrði. Fyrirtæki þurfa að innleiða viðeigandi stefnur, framkvæma áhættugreiningar og veita stuðning eða vinna í því að bæta úr hvers kyns brotum. Þau þurfa svo að greina frá þessum aðgerðum í skýrslu sem er aðgengileg almenningi og eykur gagnsæi. Lögin skylda einnig fyrirtæki til þess að bregðast við fyrirspurnum frá almenningi um hvernig þau taka á mögulegum áhrifum á mannréttindi og vinnuskilyrði. Gera má ráð fyrir að lög af þessu tagi verði innleidd á Íslandi fyrr en varir og því er mikilvægt að fyrirtæki hér á landi hugi að því hvernig þau geta sýnt fram á áreiðanleika upplýsinga um mannréttindi í virðiskeðju sinni. Þrátt fyrir að flest íslensk fyrirtæki séu of lítil til þess að CSDDD lögin gildi beinlínis um þau, munu lögin líklegast vera aðlöguð að smæð landsins og því taka til fleiri fyrirtækja. Einnig ber að hafa í huga að fyrirtæki á Íslandi eru hluti af stærri virðiskeðjum og því er ekki hægt að sleppa með skrekkinn að fullu og skýla sér á bak við stærri þjóðir, því öll berum við jú ábyrgð. Fyrirtæki verða að bera ábyrgð á allri virðiskeðjunni sinni. Regluverkið sem nálgast er flókið og er CSDDD einungis einn hluti af stærri heild. Til þess að fræðast meira um komandi reglur og mannréttindi í virðiskeðju fyrirtækja, hvet ég öll til að mæta á Sjálfbærnidag EY og SA sem haldinn verður 23. nóvember næstkomandi. Þar mun einn helsti sérfræðingur í mannréttindum frá EY í Noregi flytja erindi og stýra vinnustofu um efnið. Höfundur er sérfræðingur í sjálfbærniráðgjöf hjá EY á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mannréttindi Mest lesið Land rutt fyrir þúsundir íbúða í Úlfarsárdal Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Hver er þessi Davíð Oddsson? Daði Freyr Ólafsson Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson Skoðun „Lánin hækka – framtíðin minnkar“ Sveinn Óskar Sigurðsson Skoðun Dýrmæt þjóðfélagsgerð Eva Björk Valdimarsdóttir Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Geymt en ekki gleymt Ástþór Ólafsson Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason Skoðun Hey Pawels í harðindunum Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun $€tjum í$lensku á (mat) $€ðilinn! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Minna tal, meiri uppbygging Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Ný nálgun – sama markmið: Heimili fyrir fólkið í borginni Heiða Björg Hilmisdóttir skrifar Skoðun Geymt en ekki gleymt Ástþór Ólafsson skrifar Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir skrifar Skoðun „Lánin hækka – framtíðin minnkar“ Sveinn Óskar Sigurðsson skrifar Skoðun Hey Pawels í harðindunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Land rutt fyrir þúsundir íbúða í Úlfarsárdal Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Dýrmæt þjóðfélagsgerð Eva Björk Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Hver er þessi Davíð Oddsson? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar Skoðun Þjóðkirkjan engu svarar – hylur sig í fræðilegri þoku Hilmar Kristinsson skrifar Skoðun Borgarstefna kallar á aðgerðir og fjármagn Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Skjáheimsókn getur dimmu í dagsljós breytt Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru álverin á Íslandi útlensk? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Öryggisgæslu í Mjódd, núna, takk fyrir! Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Erum við ennþá hrædd við Davíð Oddsson? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Saman getum við komið í veg fyrir slag Alma D. Möller skrifar Skoðun Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir skrifar Skoðun Blóðtaka er ekki landbúnaður Guðrún Scheving Thorsteinsson,Rósa Líf Darradóttir skrifar Skoðun Svar til stjórnunarlegs ábyrgðarmanns frá Keflavík Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórnin ræðst gegn launafólki og atvinnulausum Finnbjörn A. Hermannson skrifar Skoðun 764/O9A: Kannt þú að vernda barnið á netinu? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Opinberir starfsmenn kjósa síður áminningarskyldu Ísak Einar Rúnarsson skrifar Skoðun Einkavæðing orkunnar, skattasniðganga og lífeyrissjóðir Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Er gervigreindarprestur trúlaus eða trúaður? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Skattaferðalandið Ísland Björn Ragnarsson skrifar Skoðun Til hamingju Víkingur Heiðar! Halla Hrund Logadóttir skrifar Sjá meira
Ég opna samfélagsmiðla og við mér blasir myndband af fátæku barni í skelfilegum aðstæðum við barnaþrælkun að sauma föt. Ég hugsa með mér hvað þetta ástand sé nú hrikalegt þarna út í heimi, legg frá mér símann sem var framleiddur við álíka aðstæður, klæði mig í fötin saumuð í útlöndum af konum í neyð og gleymi myndbandinu um leið og ég byrja að hugsa um hvað á að vera í matinn í kvöld. Það er auðvelt að leiða hjá sér brot á mannréttindum sem gerast fjarri okkur en raunin er sú að neytendahegðun hefur bein áhrif á þessi brot. Lítið gagnsæi hefur gert það að verkum að fyrirtæki og neytendur hafa getað falið sig bak við það að vita ekki nákvæmlega hvað er að gerast og þannig getað vonað að allt sé í lagi bak við vörurnar sem verið er að bjóða uppá og kaupa. Með auknum kröfum um gagnsæi á öllum stigum framleiðslu má gera ráð fyrir að dagar þess að krossa fingur og vona það besta séu taldir. Með nýju regluverki frá Evrópusambandinu (ESB) verða fyrirtækjum settar fastari skorður varðandi sjálfbærni í starfsemi sinni, ekki einungis hvað varðar umhverfismál heldur einnig félagslega þætti líkt og mannréttindi. Áherslan á mannréttindi kemur fram í nokkrum af fjölmörgum lögum og frumvörpum frá ESB varðandi sjálfbærni. Sum hver hafa þegar tekið gildi og önnur eru væntanleg í náinni framtíð. Sem dæmi má nefna frumvarp til laga um upplýsingagjöf varðandi sjálfbærni á sviði fjármálaþjónustu og flokkunarkerfi fyrir sjálfbærar fjárfestingar (e. Taxonomy) sem komið er til umfjöllunar á Alþingi Íslands, en þar kveður á um að fylgja þurfi lágmarksverndarráðstöfunum (e. minimum safeguards) til þess að atvinnustarfsemi geti talist sjálfbær. Einnig ber að nefna Corporate Sustainability Reporting Directive (CSRD) frá ESB sem mun taka gildi á næstu mánuðum og segir til um hverju fyrirtæki þurfa að segja frá í tengslum við mannréttindi. Þá liggja nú fyrir drög af nýjum lögum frá ESB um áreiðanleikakönnun á sjálfbærniupplýsingum fyrirtækja (e. Corporate Sustainability Due Diligence and amending Directive (CSDDD)) sem meðal annars munu skylda stærri fyrirtæki til þess að vinna eftir ábyrgum viðskiptaháttum og skoða virðiskeðjuna sína frá A-Ö og þar með tryggja að mannréttindi séu hvergi brotin. Þetta þýðir þá að fyrirtækin þurfa að vita hvort mannréttindi séu brotin til að mynda við það að ná málmum úr jörðu, lita og sauma klæði eða við flutning á hráefnum milli heimsálfa, allt þar til varan sem verið er að kaupa til fyrirtækisins berst þeim. Fyrirtækin þurfa að gera slíka greiningu og birta þær upplýsingar á gagnsæjan hátt. Þannig munu neytendur geta fullvissað sig um að hugað sé að þessum atriðum út í gegn. Þetta er ný nálgun á mannréttindum fyrir þau fyrirtæki sem hingað til hafa eingöngu hugað að vellíðan og réttindum eigin starfsfólks. Þessi lög munu svo hafa keðjuverkandi áhrif í öllum viðskiptum sem fara í gegnum Evrópu. Mörg lönd eru nú þegar byrjuð að undirbúa sig undir að þetta regluverk taki gildi í Evrópusambandinu en þar má nefna til dæmis granna okkar í Noregi. Þar tóku í gildi lög síðastliðið sumar sem kallast The Transparency Act. Lögin skylda fyrirtæki til að framkvæma áreiðanleikakönnun á starfsemi sinni sem og virðiskeðju og nær þessi krafa einnig til allra viðskiptafélaga þess. Þau þurfa að auðkenna, taka á, koma í veg fyrir og takmarka brot á mannréttindum ásamt því að tryggja mannsæmandi vinnuskilyrði. Fyrirtæki þurfa að innleiða viðeigandi stefnur, framkvæma áhættugreiningar og veita stuðning eða vinna í því að bæta úr hvers kyns brotum. Þau þurfa svo að greina frá þessum aðgerðum í skýrslu sem er aðgengileg almenningi og eykur gagnsæi. Lögin skylda einnig fyrirtæki til þess að bregðast við fyrirspurnum frá almenningi um hvernig þau taka á mögulegum áhrifum á mannréttindi og vinnuskilyrði. Gera má ráð fyrir að lög af þessu tagi verði innleidd á Íslandi fyrr en varir og því er mikilvægt að fyrirtæki hér á landi hugi að því hvernig þau geta sýnt fram á áreiðanleika upplýsinga um mannréttindi í virðiskeðju sinni. Þrátt fyrir að flest íslensk fyrirtæki séu of lítil til þess að CSDDD lögin gildi beinlínis um þau, munu lögin líklegast vera aðlöguð að smæð landsins og því taka til fleiri fyrirtækja. Einnig ber að hafa í huga að fyrirtæki á Íslandi eru hluti af stærri virðiskeðjum og því er ekki hægt að sleppa með skrekkinn að fullu og skýla sér á bak við stærri þjóðir, því öll berum við jú ábyrgð. Fyrirtæki verða að bera ábyrgð á allri virðiskeðjunni sinni. Regluverkið sem nálgast er flókið og er CSDDD einungis einn hluti af stærri heild. Til þess að fræðast meira um komandi reglur og mannréttindi í virðiskeðju fyrirtækja, hvet ég öll til að mæta á Sjálfbærnidag EY og SA sem haldinn verður 23. nóvember næstkomandi. Þar mun einn helsti sérfræðingur í mannréttindum frá EY í Noregi flytja erindi og stýra vinnustofu um efnið. Höfundur er sérfræðingur í sjálfbærniráðgjöf hjá EY á Íslandi.
Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir Skoðun
Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson Skoðun
Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun
Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason skrifar
Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar
Skoðun Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir skrifar
Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir Skoðun
Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson Skoðun
Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun