Að læra að lesa og að verða læs Rannveig Oddsdóttir skrifar 1. júlí 2022 15:30 Læsi íslenskra barna og þá sér í lagi drengja, hefur verið mikið í umræðunni undanfarin ár. Frammistaða íslenskra unglinga á lesskilningsprófi PISA hefur verið meginkveikja þessara umræðna en árangur okkar barna á prófinu hefur verið undir meðaltali OECD. Það er vissulega áhyggjuefni ef þær niðurstöður gefa rétta mynd af læsi íslenskra ungmenna og ástæða til að bregðast við. Því miður hefur umræðan um það hvað sé helst til ráða verið á villigötum og ljóst að misskilningur ríkir um það hvað læsi er og hvernig sé árangursríkast að bæta það. Misskilningurinn varðar hugtökin að læra að lesa og verða læs. Margir telja að það sé það sama. Það er börn læri að lesa og þegar þau hafi náð tökum á því að umskrá stafi í hljóð, orð og setningar séu þau orðin læs. Það er í sjálfu sér ekki rangt og þannig hafa hugtökin verið notuð og talað um að börn séu læs þegar þau geta lesið texta. Læsi er hins vegar langt því frá svo einfalt. Tæknilega færnin er mikilvæg og án hennar er ekki hægt að sækja merkingu í ritaðan texta en til að lesturinn skili því sem til er ætlast þarf fleira að koma til. Skilningur á orðunum sem lesin eru skiptir þar mestu máli en einnig þættir eins og ályktunarhæfni, bakgrunnsþekking á því sem textinn fjallar um og hæfni til að halda athygli við lesturinn. Þau börn sem ekki ná lágmarksviðmiðum um lesskilning á PISA eiga því ekki endilega í erfiðleikum með umskráninguna heldur getur vandi þeirra legið í einhverjum hinna færniþáttanna. Nýleg íslensk rannsókn bendir til að mynda til þess að slakur orðaforði sé ein sterkasta forspárbreytan fyrir slökum lesskilningi á PISA. Í umræðu um það hvað sé til ráða til að bæta læsi íslenskra barna hefur sjónum æ ofan í æ verið beint að lestrarkennslu í yngstu bekkjum grunnskóla. Tekist hefur verið á um það hvort ein lestrarkennsluaðferð sé annarri fremri og uppi eru ranghugmyndir um það að í stórum hluta íslenskra grunnskóla séu notaðar lestrarkennsluaðferðir þar sem ekki er tryggt að börn læri um samband stafa og hljóða. Reyndin er hins vegar sú að í öllum skólum er lögð áhersla á það að kenna tæknilega þætti lestrar í fyrstu bekkjum grunnskóla þótt nálgunin í þeirri kennslu sé svolítið mismunandi eftir því hvaða kennsluaðferð skólarnir nota. Þær rannsóknir sem gerðar hafa verið á lestrarfærni barna á mörkum leik- og grunnskóla sýna að íslensk börn standa almennt vel í þessum þætti lestrarnámsins og ekki er munur á frammistöðu stelpna og stráka. Við upphaf grunnskólagöngu þekkja þau að meðaltali um eða yfir 20 stafi (sem er t.d. mun meira en norskir jafnaldrar þeirra sem þekkja að meðaltali 13 stafi) og mörg hafa þá þegar náð tökum á því að tengja saman stafi og hljóð og geta lesið léttan texta. Tölur frá Menntamálastofnun sýna að við lok 1. bekkjar hafa 90% barna náð grunnlestrarfærni, þ.e. geta lesið a.m.k. 20 orð á mínútu. Fylgst er vel með framvindunni í þessum þætti í fyrstu bekkjum grunnskóla og þau börn sem ekki hafa náð tökum á tækninni fá frekari kennslu í stöfum og hljóðum. Foreldar kannast einnig án efa við þá lestrarþjálfun sem fer fram heima, en í flestum skólum er ætlast til þess að börnin æfi lesturinn daglega heima með aðstoð foreldra. Það er því ekkert sem gefur tilefni til að ætla að sá lesskilningsvandi sem mælist hjá unglingsdrengjum stafi af því að ekki sé vandað nægilega til lestrarkennslu í fyrstu bekkjum grunnskóla. Þróun lestrarfærni og læsis er hins vegar langt frá því lokið á yngsta stigi grunnskóla heldur þarf að styðja áfram við þróun þess öll grunnskólaárin. Margt bendir til þess að þar séu tækifæri til að gera betur í íslensku skólastarfi. Úttekt sem gerð var á lestrarkennslu í íslenskum grunnskólum 2009 sýndi t.d. að á mið- og unglingastigi var kennslan ómarkviss og margir kennarar virtust líta svo á að læsiskennslunni væri lokið þegar nemendur hefðu náð tökum á umskráningunni. Styrkja þarf þennan þátt í læsiskennslunni í íslenskum skólum. Rækta orðaforða nemenda, ræða við þá um texta sem lesnir eru og kenna þeim að sækja upplýsingar í texta, túlka það sem þeir lesa og draga ályktanir um efnið. Þetta er ekki aðeins verkefni skólanna heldur alls samfélagsins. Á undanförnum árum og áratugum hafa orðið miklar breytingar á málumhverfi barna sem geta haft áhrif á þróun máls- og málskilnings, sem er ein helsta undirstaða lesskilnings. Mikil notkun snjalltækja á heimilum getur t.d. dregið úr samskiptum foreldra og barna en slík samskipti eru gríðarlega mikilvæg fyrir þróun máls. Þá getur aukin aðgangr barna á ensku í afþreyingarefni, svo sem myndböndum og tölvuleikjum leitt til þess að þau ná ekki að þróa orðaforða sinn í íslensku jafn vel og áður. Íslenskt samfélag þarf að taka höndum saman um að styðja við læsi þeirrar kynslóðar sem er að vaxa úr grasi. Breyting á lestrarkennsluaðferðum í yngstu bekkjum grunnskóla mun ekki breyta neinu þar um. Heldur þarf góða læsiskennslu á öllum stigum leik- og grunnskóla, gott aðgengi að efni á íslensku og hvatningu til að nota tungumálið á sem fjölbreyttastan hátt í ræðu og riti í daglegu lífi. Höfundur er lektor við kennaradeild Háskólans á Akureyri. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla - og menntamál Grunnskólar Leikskólar Háskólar Börn og uppeldi Vísindi Rannveig Oddsdóttir Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið #Katrín er minn forseti Elín Hirst Skoðun Kjósum Helgu Þórisdóttur Ragnheiður Stefánsdóttir Skoðun Má brjóta lög? Sigríður Ólafsdóttir Skoðun Svart er það og yfirgangur mikill Magnús Guðmundsson Skoðun Skapandi ónákvæmni tveggja hagfræðinga Sirrý Hallgrímsdóttir Skoðun Framtíð Dalanna heillar Garðar Freyr Vilhjálmsson Skoðun Að skilja íslenskt félagslegt viðmið Valerio Gargiulo Skoðun Grunnskóli á krossgötum Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Árnadóttir,Þóra Geirlaug Bjartmarsdóttir Skoðun Um sjálfstæði þjóðar Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Skoðun Af hverju Helgu Þórisdóttur? Haukur Arnþórsson Skoðun Skoðun Skoðun Laskað stýri, léleg vél og lekur bátur Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun #Katrín er minn forseti Elín Hirst skrifar Skoðun Svart er það og yfirgangur mikill Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Um sjálfstæði þjóðar Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Skapandi ónákvæmni tveggja hagfræðinga Sirrý Hallgrímsdóttir skrifar Skoðun Af hverju Helgu Þórisdóttur? Haukur Arnþórsson skrifar Skoðun Kjósum Helgu Þórisdóttur Ragnheiður Stefánsdóttir skrifar Skoðun Má brjóta lög? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Að skilja íslenskt félagslegt viðmið Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Traust og gagnsæi Halldór Auðar Svansson skrifar Skoðun Framtíð Dalanna heillar Garðar Freyr Vilhjálmsson skrifar Skoðun Grunnskóli á krossgötum Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Árnadóttir,Þóra Geirlaug Bjartmarsdóttir skrifar Skoðun Öryggisógnir í breyttum heimi Jóhann Friðrik Friðriksson skrifar Skoðun Höfnum óeðlilegri hagnýtingu sjálfboðaliða Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Að skilja faglega Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Dánaraðstoð: Læknafélag Íslands skilar ekki auðu Steinunn Þórðardóttir,Oddur Steinarsson,Thelma Kristinsdóttir,Katrín Ragna Kemp,Magdalena Ásgeirsdóttir,Margrét Ólafía Tómasdóttir,Ragnar Freyr Ingvarsson,Teitur Ari Theodórsson,Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Áttu efnaða foreldra eða ekki? Thelma Lind Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Farsæl hagræðing í kjötiðnaði innan ramma samkeppnislaga Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Kennarar – á hraðbraut í kulnun Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfi Íslands – horfum til framtíðar Egill Steinar Ágústsson skrifar Skoðun Er of mikill hiti í hleðslunni hjá þér? Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Hvað felst í frumvarpi til laga um breytingu á húsaleigulögum? Hildur Ýr Viðarsdóttir skrifar Skoðun Af hverju eru kaupin á TM ekki á dagskrá aðalfundar Landsbankans? Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Skortur á möguleikanum á dánaraðstoð leiðir til þess að fólk tekur eigið líf Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Varnargarðar utan um fólkið í Grindavík Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Meiri pening, takk Gunnar Úlfarsson skrifar Skoðun Gervigreind og máttur tungumálsins Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Sameinum 2. og 3. deild karla í knattspyrnu Bergvin Oddsson skrifar Skoðun Skynsamlegt að selja Íslandsbanka Teitur Björn Einarsson skrifar Skoðun Gleymdu börnin Kolbrún Pálsdóttir skrifar Sjá meira
Læsi íslenskra barna og þá sér í lagi drengja, hefur verið mikið í umræðunni undanfarin ár. Frammistaða íslenskra unglinga á lesskilningsprófi PISA hefur verið meginkveikja þessara umræðna en árangur okkar barna á prófinu hefur verið undir meðaltali OECD. Það er vissulega áhyggjuefni ef þær niðurstöður gefa rétta mynd af læsi íslenskra ungmenna og ástæða til að bregðast við. Því miður hefur umræðan um það hvað sé helst til ráða verið á villigötum og ljóst að misskilningur ríkir um það hvað læsi er og hvernig sé árangursríkast að bæta það. Misskilningurinn varðar hugtökin að læra að lesa og verða læs. Margir telja að það sé það sama. Það er börn læri að lesa og þegar þau hafi náð tökum á því að umskrá stafi í hljóð, orð og setningar séu þau orðin læs. Það er í sjálfu sér ekki rangt og þannig hafa hugtökin verið notuð og talað um að börn séu læs þegar þau geta lesið texta. Læsi er hins vegar langt því frá svo einfalt. Tæknilega færnin er mikilvæg og án hennar er ekki hægt að sækja merkingu í ritaðan texta en til að lesturinn skili því sem til er ætlast þarf fleira að koma til. Skilningur á orðunum sem lesin eru skiptir þar mestu máli en einnig þættir eins og ályktunarhæfni, bakgrunnsþekking á því sem textinn fjallar um og hæfni til að halda athygli við lesturinn. Þau börn sem ekki ná lágmarksviðmiðum um lesskilning á PISA eiga því ekki endilega í erfiðleikum með umskráninguna heldur getur vandi þeirra legið í einhverjum hinna færniþáttanna. Nýleg íslensk rannsókn bendir til að mynda til þess að slakur orðaforði sé ein sterkasta forspárbreytan fyrir slökum lesskilningi á PISA. Í umræðu um það hvað sé til ráða til að bæta læsi íslenskra barna hefur sjónum æ ofan í æ verið beint að lestrarkennslu í yngstu bekkjum grunnskóla. Tekist hefur verið á um það hvort ein lestrarkennsluaðferð sé annarri fremri og uppi eru ranghugmyndir um það að í stórum hluta íslenskra grunnskóla séu notaðar lestrarkennsluaðferðir þar sem ekki er tryggt að börn læri um samband stafa og hljóða. Reyndin er hins vegar sú að í öllum skólum er lögð áhersla á það að kenna tæknilega þætti lestrar í fyrstu bekkjum grunnskóla þótt nálgunin í þeirri kennslu sé svolítið mismunandi eftir því hvaða kennsluaðferð skólarnir nota. Þær rannsóknir sem gerðar hafa verið á lestrarfærni barna á mörkum leik- og grunnskóla sýna að íslensk börn standa almennt vel í þessum þætti lestrarnámsins og ekki er munur á frammistöðu stelpna og stráka. Við upphaf grunnskólagöngu þekkja þau að meðaltali um eða yfir 20 stafi (sem er t.d. mun meira en norskir jafnaldrar þeirra sem þekkja að meðaltali 13 stafi) og mörg hafa þá þegar náð tökum á því að tengja saman stafi og hljóð og geta lesið léttan texta. Tölur frá Menntamálastofnun sýna að við lok 1. bekkjar hafa 90% barna náð grunnlestrarfærni, þ.e. geta lesið a.m.k. 20 orð á mínútu. Fylgst er vel með framvindunni í þessum þætti í fyrstu bekkjum grunnskóla og þau börn sem ekki hafa náð tökum á tækninni fá frekari kennslu í stöfum og hljóðum. Foreldar kannast einnig án efa við þá lestrarþjálfun sem fer fram heima, en í flestum skólum er ætlast til þess að börnin æfi lesturinn daglega heima með aðstoð foreldra. Það er því ekkert sem gefur tilefni til að ætla að sá lesskilningsvandi sem mælist hjá unglingsdrengjum stafi af því að ekki sé vandað nægilega til lestrarkennslu í fyrstu bekkjum grunnskóla. Þróun lestrarfærni og læsis er hins vegar langt frá því lokið á yngsta stigi grunnskóla heldur þarf að styðja áfram við þróun þess öll grunnskólaárin. Margt bendir til þess að þar séu tækifæri til að gera betur í íslensku skólastarfi. Úttekt sem gerð var á lestrarkennslu í íslenskum grunnskólum 2009 sýndi t.d. að á mið- og unglingastigi var kennslan ómarkviss og margir kennarar virtust líta svo á að læsiskennslunni væri lokið þegar nemendur hefðu náð tökum á umskráningunni. Styrkja þarf þennan þátt í læsiskennslunni í íslenskum skólum. Rækta orðaforða nemenda, ræða við þá um texta sem lesnir eru og kenna þeim að sækja upplýsingar í texta, túlka það sem þeir lesa og draga ályktanir um efnið. Þetta er ekki aðeins verkefni skólanna heldur alls samfélagsins. Á undanförnum árum og áratugum hafa orðið miklar breytingar á málumhverfi barna sem geta haft áhrif á þróun máls- og málskilnings, sem er ein helsta undirstaða lesskilnings. Mikil notkun snjalltækja á heimilum getur t.d. dregið úr samskiptum foreldra og barna en slík samskipti eru gríðarlega mikilvæg fyrir þróun máls. Þá getur aukin aðgangr barna á ensku í afþreyingarefni, svo sem myndböndum og tölvuleikjum leitt til þess að þau ná ekki að þróa orðaforða sinn í íslensku jafn vel og áður. Íslenskt samfélag þarf að taka höndum saman um að styðja við læsi þeirrar kynslóðar sem er að vaxa úr grasi. Breyting á lestrarkennsluaðferðum í yngstu bekkjum grunnskóla mun ekki breyta neinu þar um. Heldur þarf góða læsiskennslu á öllum stigum leik- og grunnskóla, gott aðgengi að efni á íslensku og hvatningu til að nota tungumálið á sem fjölbreyttastan hátt í ræðu og riti í daglegu lífi. Höfundur er lektor við kennaradeild Háskólans á Akureyri.
Grunnskóli á krossgötum Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Árnadóttir,Þóra Geirlaug Bjartmarsdóttir Skoðun
Skoðun Grunnskóli á krossgötum Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Árnadóttir,Þóra Geirlaug Bjartmarsdóttir skrifar
Skoðun Dánaraðstoð: Læknafélag Íslands skilar ekki auðu Steinunn Þórðardóttir,Oddur Steinarsson,Thelma Kristinsdóttir,Katrín Ragna Kemp,Magdalena Ásgeirsdóttir,Margrét Ólafía Tómasdóttir,Ragnar Freyr Ingvarsson,Teitur Ari Theodórsson,Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Hvað felst í frumvarpi til laga um breytingu á húsaleigulögum? Hildur Ýr Viðarsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju eru kaupin á TM ekki á dagskrá aðalfundar Landsbankans? Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar
Skoðun Skortur á möguleikanum á dánaraðstoð leiðir til þess að fólk tekur eigið líf Ingrid Kuhlman skrifar
Grunnskóli á krossgötum Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Árnadóttir,Þóra Geirlaug Bjartmarsdóttir Skoðun