Mér finnst eins og þjóðin hafi setið límd við sjónvarpsskjáinn í gær. Síðustu vikurnar hafa kaffistofur landsmanna rætt síðasta þátt og um leið rifjað upp tímann sem var, fatnaðinn, reykingarnar og hártískuna og lífið í verbúðinni. Umræðuefni dagsins verða sennilega lokaorð sjávarútvegsráðherrans sem þakkaði þeim sem hlýddu. En Verbúðin er ekki bara saga tímans sem var. Hún gerir miklu meira en að kveikja umræður um útlit níunda áratugarins. Verbúðin er um leið spegill tímans sem er.

Enn vantar heilbrigðar reglur um sjávarútveginn. Kvótakerfinu var komið á vegna alvarlegs ástands fiskistofna við landið. Það varð til þess að ákvarð­anir um veiðar eru teknar út frá vís­inda­legum for­send­um. Fram­leiðni, hag­ræð­ing og verð­mæta­sköpun hefur auk­ist. Það er í þágu þjóð­fé­lags­ins alls. Um fyrirkomulag veiða á forsendum vísinda er ekki auðvitað ekki deilt.

Á hinum pólitíska vettvangi og af hálfu hags­muna­að­ila er stunduð gas­lýs­ing með því að tala eins og ákall þjóðarinnar um réttlæti snú­ist um afstöðu til sjálfbærra veiða. Ágreiningurinn snýst um hvað þjóðin fær fyrir að veita útgerð­inni aðgang að sjáv­ar­auð­lindinni. Þetta vita þau vel sem stunda gas­lýs­ing­una.

Hvar er réttlætið?

Sam­kvæmt skoð­ana­könnun Gallup vilja um 77% þjóð­ar­­inn­ar að út­­gerðir lands­ins greiði mark­aðs­gjald fyr­ir af­not af fisk­veiði­auð­lind­inni. Um fá mál er þjóðin jafn ein­huga. Sam­­kvæmt sömu könn­un er 7,1% þjóð­ar­­inn­ar á móti því að út­­gerð­irn­ar greiði mark­aðs­gjald. Þrátt fyrir það er þetta er leiðin sem valin er, leiðin sem fá­­menn­ur minn­i­hluti styð­ur. Ríkisstjórnarflokkarnir þrír standa núna saman um að verja óbreytt ástand.

Arð­greiðslur út úr sjáv­ar­út­vegi frá 2016 til 2020 voru meira en 70 millj­arðar króna. Útgerðir hafa á sama tíma greitt tæpa 35 millj­arða í veiði­gjöld. Á þessu sést að veiði­gjöldin eru helm­ingur þess sem eig­endur sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tækj­anna fengu í arð. Hagn­aður útgerða fyrir skatta og gjöld frá 2011 til 2020 var 616 millj­arð­ar. Á sama tíma greiddi sjáv­ar­út­veg­ur­inn tæp­lega 30% í skatta, opin­ber gjöld og veiði­gjöld. Eðlilega spyr þjóðin sig hvar skynsemin og réttlætið sé þegar þetta er staðan. Og svör við grundvallarspurningum um réttlæti og sanngirni verða að vera önnur en afvegaleiðing og gaslýsing.

Skýrt auðlindaákvæði í stjórnarskrá

Orð skipta máli. Til þess að orðið „þjóðareign“ fái raunverulega merkingu verður að vera alveg skýrt að nýting á sam eiginlegri auðlind sé tímabundin og um leið að greiða skuli eðlilegt gjald fyrir þessa nýtingu. Þetta vantaði í frumvarp Katrínar Jakobsdóttur forsætisráðherra um auðlindaákvæði. Í stjórnarskrá þarf að ramma þessi atriði skýrt inn. Með því að verja þjóðareignina í stjórnarskrá myndi ekki skipta máli hvaða flokkar væru við völd því ríkisstjórnin væri bundin af stjórnarskrá. Þetta er þess vegna það atriði sem öllu máli skiptir.

Hagsmunir hinna fáu

Það er meginregla að tímabinda réttindi þegar stjórnvöld úthluta takmörkuðum gæðum til nýtingar á náttúruauðlindum í þjóðareign. Í öllum lýðræðisríkjum gildir þessi sama aðalregla, enda þjónar hún almannahagsmunum. Dæmin úr okkar löggjöf eru víða: Í lögum um fiskeldi er talað um rekstrarleyfi til 16 ára. Í lögum um rannsóknir og nýtingu auðlinda í jörðu er ákvæði um tímabundin leyfi til allt að 65 ára. Í frumvarpi um hálendisþjóðgarð var talað um tímabindingu atvinnuleyfa í náttúruauðlind hálendisins. En einhverra hluta vegna gildir önnur regla um fiskinn í sjónum. Eftir síðasta þátt Verbúðarinnar hljótum við að spyrja hvers vegna aðrar reglur gilda um nýtingu fiskimiðanna. Hagsmunum hverra þjónar það?

Höfundur er þingmaður Viðreisnar.