Kortleggja sprungur sem ógna rannsóknastöð á Suðurskautslandinu Kjartan Kjartansson skrifar 5. apríl 2019 14:30 Brún Brunt-íshellunnar á Suðurskautslandinu. Stór ísjaki brotnar að líkindum frá hellunni á þessu ári, um 1.500 ferkílómetrar að flatarmáli. Jan De Rydt Reiknilíkan sem Hilmar Guðmundsson, jöklafræðingur við Northumbria-háskóla á Bretlandi, smíðaði hefur spáð réttilega fyrir um hvernig sprungur í stórri íshellu á Suðurskautslandinu sem er við það að brotna upp þróast. Rannsóknir hans benda til þess að náttúrulegir þættir valdi sprungumynduninni. Vísindamenn hafa undanfarin ár fylgst grannt með þróun sprungna sem mynduðust fyrst í Brunt-íshellunni, um 150-250 metra þykkum ís semflæðir af Austur-Suðurskautslandinu og hvílir ofan á Weddel-hafi, árið 2012. Aðeins nokkrir kílómetrar skilja nú að tvær stórar sprungur og er búist við því að risavaxinn ísjaki, um helmingi stærri en höfuðborgarsvæðið að flatarmáli, geti brotnað frá henni á hverri stundu. Kelfing af þessu tagi er alvanaleg á Suðurskautslandinu en í tilfelli Brunt-íshellunnar gafst vísindamönnum einstakt tækifæri til að fylgjast með því hvernig hún brotnaði upp þökk sé bresku Halley-rannsóknastöðinni sem hefur verið staðsett á hellunni. „Okkur hefur tekist að skoða þessa hluti mjög vel, miklu betur en hefur verið hægt að gera nokkurn tímann áður. Það er ekki svo oft sem við höfum svona góð gögn til að skoða þessa hluti svona vel til að geta virkilega kannað hvor að hugmyndir um það hvernig íshellur vaxa og brotna séu réttar eða ekki,“ segir Hilmar við Vísi.Rannsókn Hilmars og félaga sýna hvers vegna stóra sprungan í Brunt-íshellunni myndaðist og hvers vegna hún þróaðist með þeim hætti sem hún gerði.Jan De RydtMæltu með því að rannsóknastöðin yrði færð Hilmar hefur unnið að mælingum á íshellunni og líkanareikningum til að varpa ljósi á hvernig ísinn brotnar undanfarin ár. Hann og Jan De Rydt, félagi hans, hafa skrifað grein um kelfingu íshellunnar sem er nú til ritrýni hjá The Cryosphere, tímariti Jarðvísindasambands Evrópu. Breska ríkisútvarpið BBC fjallar um rannsóknir þeirra á vefsíðu sinni í dag. Með mælingum á jörðu niðri, úr lofti og úr geimnum tókst Hilmari og De Rydt að kortleggja hvernig spenna í íshellunni breyttist eftir því sem hún stækkaði og lögun hennar breyttist með tímanum. Þannig gátu þeir spáð réttilega fyrir um hvernig sprungurnar í ísnum þróuðustu áfram. „Vísindalega séð er þetta töluvert skref fram á við,“ segir hann. Rannsóknir tvímenninganna sögðu þeim að íshellan brotnaði upp fyrr eða síðar og að hætta væri til staðar fyrir Halley-rannsóknastöðina. Eftir viðvörun Hilmars árið 2014 var rannsóknastöðin fyrst færð um fjörutíu kílómetra inn að landi til að koma henni handan við sprungurnar. Síðar var ákveðið að loka stöðinni alfarið yfir veturinn þegar erfitt og hættulegt væri að koma vísindamönnum til bjargar lentu þeir í hættu vegna umbrots í íshellunni.Jan De Rydt (t.v.) og Hilmar Guðmundsson (t.h.) hafa saman unnið að rannsóknum á Brunt-íshellunni um árabil. Þeir starfa báðir við Northumbria-háskólann í Newcastle á Englandi.Nortumbria-háskóliSprungurnar vaxa nú um einn til tvo kílómetra á ári. Líkan Hilmars og de Rydt segir ekki til um hvenær ísjakinn brotnar frá en Hilmar býst við að það verði á þessu ári. Vegna þess að íshellan liggur þegar yfir sjó hækkar ísjakinn ekki yfirborð sjávar þegar hann brotnar af. Þegar ísjakar af þessari stærðargráðu brotna frá íshellum hreyfast þeir yfirleitt hægt með hafstraumum. Hilmar segir að jakann sem brotnar frá Brunt eigi líklega eftir að reka rólega í vesturátt en að hann gæti verið á svæðinu í mörg ár. „Á endanum kemur hann til með að brotna upp og bráðna en það gæti tekið töluverðan tíma,“ segir hann.Halley-rannsóknastöðin var færð eftir viðvaranir Hilmars og De Rydt. Vísindamenn hafa ekki lengur vetrarsetu þar vegna yfirvofandi uppbrots íshellunnar.Jan De RydtEkki rakið til hnattrænnar hlýnunar Hnattræn hlýnun og loftslagsbreytingar hafa leikið landís á jörðinni grátt undanfarna áratugi, einnig á Suðurskautslandinu. Sjávarstaða við strendur Íslands er sérstaklega háð örlögum íssins þar. Hilmar og de Rydt rekja ástæður þess að Brunt-íshellan er við það að brotna upp ekki til hlýnunar heldur náttúrulegra þátta. Hilmar segir að stækkun íshellunnar og breytingar á lögun hennar hafi búið til þau skilyrði sem valda því að hún er við það að brotna upp. Uppbrot af þessu tagi hafi átt sér stað í gegnum tíðina og muni halda áfram að gerast. Sama máli gegnir þó ekki um íshellur annars staðar á Suðurskautslandinu sem eru að brotna upp. Hilmar nefnir Larsen C-íshelluna sem mikið hefur verið fjallað um undanfarin ár sem dæmi þar sem breyting á hitastigi hefur nær örugglega áhrif. „Stundum eru það breytingar í veðurfari sem orsaka að íshellur brotna, stundum ekki. Í þessu ákveðna tilfelli er það alveg á hreinu að það hefur ekkert með loftslagsbreytingar að gera,“ segir hann um Brunt-íshelluna. Rannsóknirnar þar geta engu að síður hjálpað vísindamönnum að spá fyrir um hvernig suðurskautsísinn gæti breyst í hlýnandi heimi með reiknilíkönum. Ferlið sem á sér stað í íshellum eins og Brunt á sér stað alls staðar, hvort sem það er á Suðurskautslandinu, á Grænlandi eða á Íslandi. „Þannig lagað kemur þetta til með að hjálpa okkur mikið og hefur gert þegar,“ segir Hilmar. Large Antarctic Ice Shelf, home to a UK research station, is about to break apart from Northumbria University on Vimeo. Loftslagsmál Suðurskautslandið Vísindi Tengdar fréttir Hratt landris gæti vegið upp á móti hruni suðurskautsíss Landrisið er rúmlega þriðjungi hraðar við Amundsen-flóa á Vestur-Suðurskautslandinu. 24. júní 2018 07:00 Bráðnun íss á Suðurskautslandinu hraðari en talið var Jöklar á austanverðu Suðurskautslandinu hafa fram að þessu verið taldir stöðugri en vestanmegin. Greining á gervihnattagögnum bendir til þess að þeir hreyfist nú hratt. 11. desember 2018 11:03 Vísbendingar um vítahring bráðnunar á Suðurskautslandinu Ekki er enn hægt að fullyrða að loftslagsbreytingar af völdum manna hafi komið vítahringnum af stað en hann mun að líkindum auka á áhrif þeirra. 25. apríl 2018 16:15 Bráðnun á Suðurskautslandinu hefur sexfaldast á fjörutíu árum Ný rannsókn bendir til þess að ísinn á austanverðu Suðurskautslandinu sé viðkvæmari en lengi hefur verið gengið út frá. 15. janúar 2019 14:59 Mest lesið Stúlka í sjóinn við Reynisfjöru Innlent Stúlkan sem fór í sjóinn er látin Innlent Stóra tjaldið fellt og hætt við brennuna vegna óveðurs Innlent Að bugast á hálf nöktum ferðamönnum og beita sektum Erlent Stúlka flutt á sjúkrahús eftir fall í sjóinn við Reynisfjöru Innlent „Það var töluvert verra veður en spáin sagði“ Innlent „Varla gangfær“ og „skulfu eins og hríslur“ Innlent „Fordæmalaus hitabylgja“ leikur Skandínava grátt Erlent Aldrei upplifað annað eins: „Það eru öll stígvél á þessari eyju uppseld“ Innlent Herjólfur siglir ekki meira í dag Innlent Fleiri fréttir Landsvirkjun sé ekki „löngu búin að semja“ við alla landeigendur Fagna afmæli virkjunar sem sökkti sveitajörðum en rafvæddi síldarbæ Kvenfólkið í Eyjum bjargaði deginum Skinkur og Sykurpabbar skemmta sér á Egilsstöðum Blússandi stemning á harmonikkuhátíð á Borg Stúlkan sem fór í sjóinn er látin Aldrei upplifað annað eins: „Það eru öll stígvél á þessari eyju uppseld“ Stígvélaskortur í Eyjum og brekkusöngur í Kópavogi Þjóðhátíðarbrennunni frestað til sunnudags Stúlka flutt á sjúkrahús eftir fall í sjóinn við Reynisfjöru Herjólfur siglir ekki meira í dag Stúlka í sjóinn við Reynisfjöru „Varla gangfær“ og „skulfu eins og hríslur“ Verbúðarstemning á Hjalteyri og nóg af ástarpungum fyrir alla Mannmergð vildi sjá fyrsta konunglega breska gestinn Óveður í Eyjum og verbúðarstemning á Hjalteyri Hnífurinn reyndist grilltangir „Það var töluvert verra veður en spáin sagði“ Hávaðarok á Snæfellsnesi og Faxaflóa Læti í miðbænum og í veðrinu Stóra tjaldið fellt og hætt við brennuna vegna óveðurs Þjóðhátíðargestum hleypt inn í Herjólfshöll meðan veðrið gengur yfir Klíndu límmiðum á Ormsson sem versla ekki einu sinni við Rapyd Opnun Samverks á Hellu fagnað „Manneskja sem er komin á þetta plan hlýtur að vera rökþrota“ Þjóðarpúls Gallups: Kristrún og Þorgerður gætu myndað meirihluta án Flokks fólksins „Ég upplifi þetta sem mikinn yfirgang og ofbeldi“ Íbúar við Þjórsá æfir og þrumuveður um Versló Handtekinn með reipi um hálsinn eftir ofsaakstur á flugbraut undir áhrifum fíkniefna Búast við þrumuveðri og vatnavöxtum Sjá meira
Reiknilíkan sem Hilmar Guðmundsson, jöklafræðingur við Northumbria-háskóla á Bretlandi, smíðaði hefur spáð réttilega fyrir um hvernig sprungur í stórri íshellu á Suðurskautslandinu sem er við það að brotna upp þróast. Rannsóknir hans benda til þess að náttúrulegir þættir valdi sprungumynduninni. Vísindamenn hafa undanfarin ár fylgst grannt með þróun sprungna sem mynduðust fyrst í Brunt-íshellunni, um 150-250 metra þykkum ís semflæðir af Austur-Suðurskautslandinu og hvílir ofan á Weddel-hafi, árið 2012. Aðeins nokkrir kílómetrar skilja nú að tvær stórar sprungur og er búist við því að risavaxinn ísjaki, um helmingi stærri en höfuðborgarsvæðið að flatarmáli, geti brotnað frá henni á hverri stundu. Kelfing af þessu tagi er alvanaleg á Suðurskautslandinu en í tilfelli Brunt-íshellunnar gafst vísindamönnum einstakt tækifæri til að fylgjast með því hvernig hún brotnaði upp þökk sé bresku Halley-rannsóknastöðinni sem hefur verið staðsett á hellunni. „Okkur hefur tekist að skoða þessa hluti mjög vel, miklu betur en hefur verið hægt að gera nokkurn tímann áður. Það er ekki svo oft sem við höfum svona góð gögn til að skoða þessa hluti svona vel til að geta virkilega kannað hvor að hugmyndir um það hvernig íshellur vaxa og brotna séu réttar eða ekki,“ segir Hilmar við Vísi.Rannsókn Hilmars og félaga sýna hvers vegna stóra sprungan í Brunt-íshellunni myndaðist og hvers vegna hún þróaðist með þeim hætti sem hún gerði.Jan De RydtMæltu með því að rannsóknastöðin yrði færð Hilmar hefur unnið að mælingum á íshellunni og líkanareikningum til að varpa ljósi á hvernig ísinn brotnar undanfarin ár. Hann og Jan De Rydt, félagi hans, hafa skrifað grein um kelfingu íshellunnar sem er nú til ritrýni hjá The Cryosphere, tímariti Jarðvísindasambands Evrópu. Breska ríkisútvarpið BBC fjallar um rannsóknir þeirra á vefsíðu sinni í dag. Með mælingum á jörðu niðri, úr lofti og úr geimnum tókst Hilmari og De Rydt að kortleggja hvernig spenna í íshellunni breyttist eftir því sem hún stækkaði og lögun hennar breyttist með tímanum. Þannig gátu þeir spáð réttilega fyrir um hvernig sprungurnar í ísnum þróuðustu áfram. „Vísindalega séð er þetta töluvert skref fram á við,“ segir hann. Rannsóknir tvímenninganna sögðu þeim að íshellan brotnaði upp fyrr eða síðar og að hætta væri til staðar fyrir Halley-rannsóknastöðina. Eftir viðvörun Hilmars árið 2014 var rannsóknastöðin fyrst færð um fjörutíu kílómetra inn að landi til að koma henni handan við sprungurnar. Síðar var ákveðið að loka stöðinni alfarið yfir veturinn þegar erfitt og hættulegt væri að koma vísindamönnum til bjargar lentu þeir í hættu vegna umbrots í íshellunni.Jan De Rydt (t.v.) og Hilmar Guðmundsson (t.h.) hafa saman unnið að rannsóknum á Brunt-íshellunni um árabil. Þeir starfa báðir við Northumbria-háskólann í Newcastle á Englandi.Nortumbria-háskóliSprungurnar vaxa nú um einn til tvo kílómetra á ári. Líkan Hilmars og de Rydt segir ekki til um hvenær ísjakinn brotnar frá en Hilmar býst við að það verði á þessu ári. Vegna þess að íshellan liggur þegar yfir sjó hækkar ísjakinn ekki yfirborð sjávar þegar hann brotnar af. Þegar ísjakar af þessari stærðargráðu brotna frá íshellum hreyfast þeir yfirleitt hægt með hafstraumum. Hilmar segir að jakann sem brotnar frá Brunt eigi líklega eftir að reka rólega í vesturátt en að hann gæti verið á svæðinu í mörg ár. „Á endanum kemur hann til með að brotna upp og bráðna en það gæti tekið töluverðan tíma,“ segir hann.Halley-rannsóknastöðin var færð eftir viðvaranir Hilmars og De Rydt. Vísindamenn hafa ekki lengur vetrarsetu þar vegna yfirvofandi uppbrots íshellunnar.Jan De RydtEkki rakið til hnattrænnar hlýnunar Hnattræn hlýnun og loftslagsbreytingar hafa leikið landís á jörðinni grátt undanfarna áratugi, einnig á Suðurskautslandinu. Sjávarstaða við strendur Íslands er sérstaklega háð örlögum íssins þar. Hilmar og de Rydt rekja ástæður þess að Brunt-íshellan er við það að brotna upp ekki til hlýnunar heldur náttúrulegra þátta. Hilmar segir að stækkun íshellunnar og breytingar á lögun hennar hafi búið til þau skilyrði sem valda því að hún er við það að brotna upp. Uppbrot af þessu tagi hafi átt sér stað í gegnum tíðina og muni halda áfram að gerast. Sama máli gegnir þó ekki um íshellur annars staðar á Suðurskautslandinu sem eru að brotna upp. Hilmar nefnir Larsen C-íshelluna sem mikið hefur verið fjallað um undanfarin ár sem dæmi þar sem breyting á hitastigi hefur nær örugglega áhrif. „Stundum eru það breytingar í veðurfari sem orsaka að íshellur brotna, stundum ekki. Í þessu ákveðna tilfelli er það alveg á hreinu að það hefur ekkert með loftslagsbreytingar að gera,“ segir hann um Brunt-íshelluna. Rannsóknirnar þar geta engu að síður hjálpað vísindamönnum að spá fyrir um hvernig suðurskautsísinn gæti breyst í hlýnandi heimi með reiknilíkönum. Ferlið sem á sér stað í íshellum eins og Brunt á sér stað alls staðar, hvort sem það er á Suðurskautslandinu, á Grænlandi eða á Íslandi. „Þannig lagað kemur þetta til með að hjálpa okkur mikið og hefur gert þegar,“ segir Hilmar. Large Antarctic Ice Shelf, home to a UK research station, is about to break apart from Northumbria University on Vimeo.
Loftslagsmál Suðurskautslandið Vísindi Tengdar fréttir Hratt landris gæti vegið upp á móti hruni suðurskautsíss Landrisið er rúmlega þriðjungi hraðar við Amundsen-flóa á Vestur-Suðurskautslandinu. 24. júní 2018 07:00 Bráðnun íss á Suðurskautslandinu hraðari en talið var Jöklar á austanverðu Suðurskautslandinu hafa fram að þessu verið taldir stöðugri en vestanmegin. Greining á gervihnattagögnum bendir til þess að þeir hreyfist nú hratt. 11. desember 2018 11:03 Vísbendingar um vítahring bráðnunar á Suðurskautslandinu Ekki er enn hægt að fullyrða að loftslagsbreytingar af völdum manna hafi komið vítahringnum af stað en hann mun að líkindum auka á áhrif þeirra. 25. apríl 2018 16:15 Bráðnun á Suðurskautslandinu hefur sexfaldast á fjörutíu árum Ný rannsókn bendir til þess að ísinn á austanverðu Suðurskautslandinu sé viðkvæmari en lengi hefur verið gengið út frá. 15. janúar 2019 14:59 Mest lesið Stúlka í sjóinn við Reynisfjöru Innlent Stúlkan sem fór í sjóinn er látin Innlent Stóra tjaldið fellt og hætt við brennuna vegna óveðurs Innlent Að bugast á hálf nöktum ferðamönnum og beita sektum Erlent Stúlka flutt á sjúkrahús eftir fall í sjóinn við Reynisfjöru Innlent „Það var töluvert verra veður en spáin sagði“ Innlent „Varla gangfær“ og „skulfu eins og hríslur“ Innlent „Fordæmalaus hitabylgja“ leikur Skandínava grátt Erlent Aldrei upplifað annað eins: „Það eru öll stígvél á þessari eyju uppseld“ Innlent Herjólfur siglir ekki meira í dag Innlent Fleiri fréttir Landsvirkjun sé ekki „löngu búin að semja“ við alla landeigendur Fagna afmæli virkjunar sem sökkti sveitajörðum en rafvæddi síldarbæ Kvenfólkið í Eyjum bjargaði deginum Skinkur og Sykurpabbar skemmta sér á Egilsstöðum Blússandi stemning á harmonikkuhátíð á Borg Stúlkan sem fór í sjóinn er látin Aldrei upplifað annað eins: „Það eru öll stígvél á þessari eyju uppseld“ Stígvélaskortur í Eyjum og brekkusöngur í Kópavogi Þjóðhátíðarbrennunni frestað til sunnudags Stúlka flutt á sjúkrahús eftir fall í sjóinn við Reynisfjöru Herjólfur siglir ekki meira í dag Stúlka í sjóinn við Reynisfjöru „Varla gangfær“ og „skulfu eins og hríslur“ Verbúðarstemning á Hjalteyri og nóg af ástarpungum fyrir alla Mannmergð vildi sjá fyrsta konunglega breska gestinn Óveður í Eyjum og verbúðarstemning á Hjalteyri Hnífurinn reyndist grilltangir „Það var töluvert verra veður en spáin sagði“ Hávaðarok á Snæfellsnesi og Faxaflóa Læti í miðbænum og í veðrinu Stóra tjaldið fellt og hætt við brennuna vegna óveðurs Þjóðhátíðargestum hleypt inn í Herjólfshöll meðan veðrið gengur yfir Klíndu límmiðum á Ormsson sem versla ekki einu sinni við Rapyd Opnun Samverks á Hellu fagnað „Manneskja sem er komin á þetta plan hlýtur að vera rökþrota“ Þjóðarpúls Gallups: Kristrún og Þorgerður gætu myndað meirihluta án Flokks fólksins „Ég upplifi þetta sem mikinn yfirgang og ofbeldi“ Íbúar við Þjórsá æfir og þrumuveður um Versló Handtekinn með reipi um hálsinn eftir ofsaakstur á flugbraut undir áhrifum fíkniefna Búast við þrumuveðri og vatnavöxtum Sjá meira
Hratt landris gæti vegið upp á móti hruni suðurskautsíss Landrisið er rúmlega þriðjungi hraðar við Amundsen-flóa á Vestur-Suðurskautslandinu. 24. júní 2018 07:00
Bráðnun íss á Suðurskautslandinu hraðari en talið var Jöklar á austanverðu Suðurskautslandinu hafa fram að þessu verið taldir stöðugri en vestanmegin. Greining á gervihnattagögnum bendir til þess að þeir hreyfist nú hratt. 11. desember 2018 11:03
Vísbendingar um vítahring bráðnunar á Suðurskautslandinu Ekki er enn hægt að fullyrða að loftslagsbreytingar af völdum manna hafi komið vítahringnum af stað en hann mun að líkindum auka á áhrif þeirra. 25. apríl 2018 16:15
Bráðnun á Suðurskautslandinu hefur sexfaldast á fjörutíu árum Ný rannsókn bendir til þess að ísinn á austanverðu Suðurskautslandinu sé viðkvæmari en lengi hefur verið gengið út frá. 15. janúar 2019 14:59