Með upptöku nýrrar persónuverndarlöggjafar Evrópusambandsins í EES-samninginn er gengið lengra en nokkru sinni í framsali valdheimilda til alþjóðastofnana frá gildistöku EES-samningsins. Upptaka gerðarinnar var staðfest á Alþingi í síðustu viku og efnisreglur hennar voru innleiddar í íslensk lög á Alþingi í gær.

Í EES-samstarfinu vakna æ fleiri álitaefni um hvort farið sé út fyrir mörk stjórnarskrárinnar með innleiðingu gerða sem stefna að auknu valdaframsali. Stjórnarskráin er alveg þögul um heimildir til slíks framsals, ólíkt stjórnarskrám flestra annarra Evrópuríkja. Þegar EES-samningurinn tók gildi þótti valdaframsalið sem í honum fólst á mörkum þess sem stjórnarskráin heimilaði en síðan hafa íslensk stjórnvöld ítrekað þurft að takast á við stjórnskipuleg vandkvæði vegna nýrra viðauka við samninginn.

Með innleiðingunni fær, Evrópska persónuverndarráðið tilteknar valdheimildir gagnvart Íslandi og öðrum EFTA-ríkjum. Ekki var farin sú leið að fela eftirlitsstofnun EFTA þær heimildir.

Í svari við fyrirspurn blaðsins til utanríkisráðuneytisins segir að Ísland sé ekki einrátt um hvaða leið sé farin heldur þurfi að semja um það bæði við EFTA-ríkin og ESB. Það sé hins vegar skoðun bæði þeirra ráðuneyta sem að málinu koma og Persónuverndar að leiðin sem er farin þjóni best hagsmunum Íslands.

Bent er á að Persónuverndar­stofnanir EFTA-ríkjanna hafi fulla aðkomu að störfum Evrópska persónuverndarráðsins og taki fullan þátt í öllu starfi þess og meðferð einstakra mála sem varða vinnslu persónuupplýsinga yfir landamæri þótt þær hafi þar ekki formlegan atkvæðisrétt líkt og fulltrúar ESB-ríkjanna. Þá hafi orðið ljóst á síðari stigum undirbúningsins að aðrir samningsaðilar í EES-samstarfinu vildu haga aðlöguninni með þeim hætti sem úr varð.

Stefán Már Stefánsson prófessor var stjórnvöldum til ráðgjafar um upptöku gerðarinnar í samninginn. Í álitsgerð hans segir að sú leið sem farin sé feli í sér að framkvæmdarvald og dómsvald yrði framselt til stofnana ESB með mjög einhliða hætti. Stefán réð stjórnvöldum frá því að fara þessa leið og taldi hana skapa afleitt fordæmi. Þá sé gert ráð fyrir að bókun 34 við EES-samninginn verði virkjuð í fyrsta sinn í sögu samningsins en hún gerir ráð fyrir því að dómstólar EFTA-ríkjanna geti farið fram á að Evrópudómstóllinn taki ákvörðun um túlkun EES-reglna sem samsvara ESB-reglum. Stefán segir fáa hafa trúað því þegar EES-samningurinn var samþykktur að bókunin um Evrópudómstólinn yrði einhvern tíma virkjuð. Að mati Stefáns er því um fordæmalaust framsal valdheimilda að ræða.

Stefán fullyrðir þó ekki að þessi leið fari í bága við stjórnarskrána. Hann bendir á að framsalið sé á vel skilgreindu sviði og ákvarðanir persónuverndarráðsins geti eingöngu beinst að hinu opinbera en ekki gegn lögaðilum eða einstaklingum hér á landi.

Um nauðsyn þess að breyta stjórnarskránni segir Stefán stjórnmálamennina verða að ráða ferðinni í því. „Enn erum við auðvitað að lýsa ákveðnum erfiðleikum í þessu og það kemur hver gerðin á fætur annarri sem þarf að horfa mjög í frá þessu sjónarhorni,“ segir Stefán og bætir við: „Á hinn bóginn hefur sýnt sig að okkar stjórnskipulegu fyrirvarar geta haft áhrif í samningaviðræðum og skilað okkur betri lausnum, þannig að þetta getur virkað í báðar áttir.“