Er best að unna máli? Eva María Jónsdóttir skrifar 1. ágúst 2017 06:00 Hárgreiðslustofan Höfuðlausnir er til. Hún leysir áreiðanlega úr ýmsum vanda sem tengist hárinu á höfði viðskiptavinanna. Nafnið eitt og sér fær þó hugann til að reika frekar og rifja upp hvað var það aftur sem hét höfuðlausn hér í árdaga? Var það hárgreiðsla, brella eða kvæði ort til að bjarga lífi? Hver fann upp orðið? Það skiptir kannski litlu máli en mestu skiptir að orðið er til og það er notað. Hver á orðin og hver á tungumálið sem er samsett úr orðum? Allir sem læra íslensku eignast hlutdeild í tungumálinu og þar með margræðri og stundum misvísandi merkingu orðanna svo langt aftur sem ritheimildir ná til. Orðið höfuðlausn finnst í Ólafs sögu helga sem er varðveitt í handritum allt frá 13. öld. Við vitum því að orðið hefur lifað í að minnsta kosti 800 ár og hugsanlega mun lengur eða frá því að Ólafur helgi var á dögum á 10. öld. Undanfarin misseri hefur vakið athygli þegar fyrirtæki henda gömlum nöfnum á íslensku fyrir ný á ensku. Einnig hefur verið bent á að enskuslettur séu fyrirferðarmeiri í viðtölum í ljósvakamiðlum en nokkru sinni fyrr. Rætt hefur verið um hvort ferðamenn sem hingað koma eigi ekki heimtingu á að heyra íslensku talaða og jafnvel læra að heilsa og þakka fyrir sig á máli innfæddra? Allar þessar vangaveltur snúast um íslenska tungu og eru birtingarmynd þess að fólki er ekki sama um íslenskuna. Íslendingar eignuðust opinbera málstefnu í fyrsta sinn fyrir 8 árum en hún var samþykkt af Alþingi vorið 2009. Markmiðið með henni er „að tryggja að íslenska verði notuð á öllum sviðum íslensks samfélags“. Í málstefnunni kemur fram að lagalega mætti búa tryggilegar um tunguna. Lög ná hins vegar ekki yfir það hvernig fólk talar og skrifar enda er ekki víst að lagasetning með tilgreindum refsingum eða sektum sé besta leiðin til að tryggja langlífi tungumáls. Hver sem kærir sig um getur slett á ensku, dönsku og öðrum málum án þess að gjalda sérstaklega fyrir það. Við getum skrifað færslur á samfélagsmiðla á því máli sem við kjósum helst. Við getum lesið bækur og horft á myndir frá öðrum málsvæðum alla ævi okkar ef við kjósum. Við getum verðmerkt allar vörur í verslunum á útlensku og boðið góðan dag á hvaða máli sem er án þess að gerast sek um lögbrot. En viljum við nýta valfrelsi okkar til að hundsa og ganga illa um okkar eigið mál, dýrmæti sem hefur lifað á þessu landi í meira en 1000 ár? Í samfélaginu finnast þó nokkrar stofnanir sem bera lagalegar skyldur gagnvart íslenskri tungu og má þar nefna Þjóðleikhúsið, Ríkisútvarpið og Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum. Sú síðastnefnda hefur á undanförnum misserum opnað bæði Íslenskt orðanet og vefgáttina málið.is, þar sem gagnasöfn og orðabækur um íslenskt mál eru gerð aðgengilegri en nokkru sinni fyrr. Mikil notkun þessara vefja sýnir að margir vilja fræðast og fara vel með málið. Á meðan fólk með annað móðurmál en íslensku streymir til landsins, til að læra tungumálið og kynnast þeim fornu bókmenntum sem skrifaðar voru á íslensku standa þeir sem hafa íslensku að móðurmáli frammi fyrir því að taka ákvörðun. Ætlum við að taka afstöðu með tungunni og tala, skrifa og hugsa á íslensku? Ætlum við að láta hana duga til alls eða ætlum við að sleppa því að taka afstöðu og sjá hvað setur? Í afstöðuleysinu er í raun fólgin ákveðin afstaða. Tungumálum verður ekki bjargað með lagasetningu, boðum eða bönnum heldur með því að þau séu notuð reglulega og fólki sé annt um þau. Til þess að svo megi verða þarf hvert og eitt okkar að taka meðvitaða ákvörðun um að nota íslenskuna. Sennilega er í því fólgin höfuð lausn þess að íslenskan dafni áfram í sambýli við önnur tungumál heimsins.Höfundur er kynningarstjóri Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun Forseti sem svarar á mannamáli Erna Ástþórsdóttir Skoðun Kletturinn Katrín Júlía Margrét Alexandersdóttir Skoðun „Ég kýs homma“ Óli Gunnar Gunnarsson Skoðun Við unga fólkið viljum fá sæti við borðið Selma Rós Axelsdóttir Skoðun Reykjavíkurborg svíkur íbúa Laugardals Grétar Már Axelsson Skoðun Aleinn í heiminum? Lukka Sigurðardóttir,Katrín Harðardóttir ,Margrét Kristín Blöndal Skoðun Sérstök vitleysa Albert Björn Lúðvígsson Skoðun Almenn kvíðaröskun: léttvægt vandamál eða áhyggjuefni? Sævar Már Gústavsson Skoðun Það sem býr í Höllu Hrund Viðar Hreinsson Skoðun Skoðun Skoðun Viltu koma í ferðalag? Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun „Ég kýs homma“ Óli Gunnar Gunnarsson skrifar Skoðun Forseti sem svarar á mannamáli Erna Ástþórsdóttir skrifar Skoðun Hugrekki Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Afvegaleiðing SFS? Friðleifur Egill Guðmundsson skrifar Skoðun Jón Gnarr fyrir dýraverndina Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Mannréttindastofnun verður að veruleika Jódís Skúladóttir skrifar Skoðun Samstarf við landsbyggðina Sævar Þór Halldórsson skrifar Skoðun Lausnin út í mýri? Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Sigþórsdóttir skrifar Skoðun Takk Ísland fyrir upplýsandi kosningabaráttu! Tómas Ellert Tómasson skrifar Skoðun Forseti sem gefur kjark og von Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Við unga fólkið viljum fá sæti við borðið Selma Rós Axelsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson skrifar Skoðun Offita er langvinnur sjúkdómur Hópur fólks í stjórn Félags fagfólks um offitu skrifar Skoðun Reykjavíkurborg svíkur íbúa Laugardals Grétar Már Axelsson skrifar Skoðun Mynda þurfti ríkisstjórn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Kletturinn Katrín Júlía Margrét Alexandersdóttir skrifar Skoðun Nýsköpun er svarið Nótt Thorberg skrifar Skoðun Aleinn í heiminum? Lukka Sigurðardóttir,Katrín Harðardóttir ,Margrét Kristín Blöndal skrifar Skoðun Ísland í öðru sæti Regnbogakortsins um réttindi hinsegin fólks Bjarndís Helga Tómasdóttir,Daníel E. Arnarsson skrifar Skoðun Almenn kvíðaröskun: léttvægt vandamál eða áhyggjuefni? Sævar Már Gústavsson skrifar Skoðun Lokað á börn í vanda Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Sérstök vitleysa Albert Björn Lúðvígsson skrifar Skoðun Fjarheilbrigðisþjónusta Lilja Rannveig Sigurgeirsdóttir skrifar Skoðun Ég Gísli Hvanndal Jakobsson ætla í framboð til Alþingis með Vinstri grænum Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Forsetaframbjóðandi með sömu tölu og Jesú Gunnar Karl Halldórsson skrifar Skoðun Einfaldara fyrirkomulag tilvísana Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Málið á að endurspegla fólkið í landinu Birta Björnsdóttir skrifar Skoðun Hreyfing og tengsl Jóhanna Stefáns Bjarkardóttir skrifar Skoðun Eru byssur meira fullorðins? Oddný G. Harðardóttir skrifar Sjá meira
Hárgreiðslustofan Höfuðlausnir er til. Hún leysir áreiðanlega úr ýmsum vanda sem tengist hárinu á höfði viðskiptavinanna. Nafnið eitt og sér fær þó hugann til að reika frekar og rifja upp hvað var það aftur sem hét höfuðlausn hér í árdaga? Var það hárgreiðsla, brella eða kvæði ort til að bjarga lífi? Hver fann upp orðið? Það skiptir kannski litlu máli en mestu skiptir að orðið er til og það er notað. Hver á orðin og hver á tungumálið sem er samsett úr orðum? Allir sem læra íslensku eignast hlutdeild í tungumálinu og þar með margræðri og stundum misvísandi merkingu orðanna svo langt aftur sem ritheimildir ná til. Orðið höfuðlausn finnst í Ólafs sögu helga sem er varðveitt í handritum allt frá 13. öld. Við vitum því að orðið hefur lifað í að minnsta kosti 800 ár og hugsanlega mun lengur eða frá því að Ólafur helgi var á dögum á 10. öld. Undanfarin misseri hefur vakið athygli þegar fyrirtæki henda gömlum nöfnum á íslensku fyrir ný á ensku. Einnig hefur verið bent á að enskuslettur séu fyrirferðarmeiri í viðtölum í ljósvakamiðlum en nokkru sinni fyrr. Rætt hefur verið um hvort ferðamenn sem hingað koma eigi ekki heimtingu á að heyra íslensku talaða og jafnvel læra að heilsa og þakka fyrir sig á máli innfæddra? Allar þessar vangaveltur snúast um íslenska tungu og eru birtingarmynd þess að fólki er ekki sama um íslenskuna. Íslendingar eignuðust opinbera málstefnu í fyrsta sinn fyrir 8 árum en hún var samþykkt af Alþingi vorið 2009. Markmiðið með henni er „að tryggja að íslenska verði notuð á öllum sviðum íslensks samfélags“. Í málstefnunni kemur fram að lagalega mætti búa tryggilegar um tunguna. Lög ná hins vegar ekki yfir það hvernig fólk talar og skrifar enda er ekki víst að lagasetning með tilgreindum refsingum eða sektum sé besta leiðin til að tryggja langlífi tungumáls. Hver sem kærir sig um getur slett á ensku, dönsku og öðrum málum án þess að gjalda sérstaklega fyrir það. Við getum skrifað færslur á samfélagsmiðla á því máli sem við kjósum helst. Við getum lesið bækur og horft á myndir frá öðrum málsvæðum alla ævi okkar ef við kjósum. Við getum verðmerkt allar vörur í verslunum á útlensku og boðið góðan dag á hvaða máli sem er án þess að gerast sek um lögbrot. En viljum við nýta valfrelsi okkar til að hundsa og ganga illa um okkar eigið mál, dýrmæti sem hefur lifað á þessu landi í meira en 1000 ár? Í samfélaginu finnast þó nokkrar stofnanir sem bera lagalegar skyldur gagnvart íslenskri tungu og má þar nefna Þjóðleikhúsið, Ríkisútvarpið og Stofnun Árna Magnússonar í íslenskum fræðum. Sú síðastnefnda hefur á undanförnum misserum opnað bæði Íslenskt orðanet og vefgáttina málið.is, þar sem gagnasöfn og orðabækur um íslenskt mál eru gerð aðgengilegri en nokkru sinni fyrr. Mikil notkun þessara vefja sýnir að margir vilja fræðast og fara vel með málið. Á meðan fólk með annað móðurmál en íslensku streymir til landsins, til að læra tungumálið og kynnast þeim fornu bókmenntum sem skrifaðar voru á íslensku standa þeir sem hafa íslensku að móðurmáli frammi fyrir því að taka ákvörðun. Ætlum við að taka afstöðu með tungunni og tala, skrifa og hugsa á íslensku? Ætlum við að láta hana duga til alls eða ætlum við að sleppa því að taka afstöðu og sjá hvað setur? Í afstöðuleysinu er í raun fólgin ákveðin afstaða. Tungumálum verður ekki bjargað með lagasetningu, boðum eða bönnum heldur með því að þau séu notuð reglulega og fólki sé annt um þau. Til þess að svo megi verða þarf hvert og eitt okkar að taka meðvitaða ákvörðun um að nota íslenskuna. Sennilega er í því fólgin höfuð lausn þess að íslenskan dafni áfram í sambýli við önnur tungumál heimsins.Höfundur er kynningarstjóri Stofnunar Árna Magnússonar í íslenskum fræðum.
Skoðun Ísland í öðru sæti Regnbogakortsins um réttindi hinsegin fólks Bjarndís Helga Tómasdóttir,Daníel E. Arnarsson skrifar
Skoðun Ég Gísli Hvanndal Jakobsson ætla í framboð til Alþingis með Vinstri grænum Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar