Upp úr kössunum! Um gildi hugvísinda fyrir heilbrigt mannlíf Geir Sigurðsson skrifar 7. desember 2016 10:00 Hugvísindi eiga um þessar mundir í vök að verjast. Á Íslandi og víða um heim hafa nýfrjálshyggjukerfin sem innleidd hafa verið í menntakerfum og gera kröfu um fjárhagslega sjálfbærni sérhverrar einstakrar einingar grafið undan þeim. Þetta er öllu alvarlegra í ljósi þess að þörfin fyrir hugvísindi í veröldinni hefur líklega aldrei verið jafn brýn. En aðförin að hugvísindum er kannski skiljanleg í ljósi þess að þau vinna einmitt gegn þeim hugsunarhætti sem nýfrjálshyggjan ber með sér. Nýfrjálshyggjan er birtingarmynd tveggja tilhneiginga sem orðið hafa ráðandi á undangengnum áratugum: annars vegar að fá okkur til að hugsa í einangruðum „kössum“ eða einingum og hins vegar að meta gildi þessara eininga á fjárhagslegum forsendum einum. Einstaklingshyggjan er grundvöllur kassahugsunarinnar og hún hefur gengið í eina sæng með neysluhyggjunni, þannig að nú á dögum er einstaklingunum öðru fremur gert að leita að tilgangi lífs síns í neyslu og leggja þá á sig aukna launavinnu sem gerir neysluaukningu mögulega. Einkum í seinni tíð hafa hugvísindi, félagsvísindi og umhverfisvísindi unnið gegn hugsunarhætti og lífsmáta af þessu tagi. Þau hafa leitt í ljós að nær væri að skilja okkur manneskjurnar sem liði í gagnvirku tengslaneti fremur en afmarkaða einstaklinga. Við erum það sem við erum vegna hlutverka okkar, tengsla og ábyrgðar gagnvart öðrum. Við erum dætur, synir, ömmur, afar, mæður, feður, frænkur, frændur, vinir, samstarfsmenn, þátttakendur í samfélagi mannfólks og ekki síst, hvert og eitt okkar, heimsborgarar sem gegna ákveðnum hlutverkum og með athöfnum okkar og afstöðu berum við óhjákvæmilega ábyrgð á afdrifum annars fólks og lífsins á jörðinni almennt. Með sama hætti hafa hugvísindi ásamt öðrum fræðum sýnt fram á skaðsemi neysluhyggjunnar. Leitin að gildi lífsins í neysluhyggju er leit sem tapar meiru en hún finnur. Hún leiðir til streitu, kvíða, þunglyndis, vanrækslu fjölskyldu og vina og félagslegrar einangrunar, svo ekki sé minnst á þær skelfilegu afleiðingar sem hún hefur á umhverfi okkar. Sérstaklega er unga kynslóðin varnarlaus gagnvert þessum lífsmáta. Börnin venjast við að horfa á hina eldri hvolfast ofan í neysluna og hafa vart burði til annars en að fylgja fordæmi þeirra með allri þeirri tilvistarkreppu og vanlíðan sem það hefur í för með sér. Hugvísindin kenna okkur hins vegar að meta að verðleikum það besta sem mannlífið hefur upp á að bjóða og eyðist ekki heldur vex við aukna „neyslu“: gagnrýna hugsun, sköpun, túlkun, samræðu, tilfinninganæmi og -þroska, hluttekningu og ekki síst þá ánægju og fullnægju sem fylgir því að vera skapandi manneskja í samvistum við aðrar manneskjur. Því það er ekki sjálfgefið. Hið ritaða mál gefur þeim ekkert sem ekki kann að lesa. Listaverk öðlast aukna merkingu fyrir þeim sem getur sett það í viðeigandi samhengi. Læra þarf að meta öll þau fjölbreyttu gildi sem býr í mannlífinu, kunna þarf að meta þau. Fjárhagsleg kassahugsunin verður að víkja fyrir aukinni víðsýni og háleitari manngildishugsjónum. Að halda því fram, eins og stjórnmálamenn í ríkisstjórn gera gjarnan, að peningar séu ekki til fyrir sanngjörnu heilbrigðiskerfi og metnaðarfullu menntakerfi því fyrst þurfi að greiða niður skuldir er að rugla saman markmiðum og leiðum. Peningar eru leið en ekki markmið; málið snýst um framtíðarsýn og forgangsröðun samfélagslegra verðmæta. Markmið okkar getur ekki verið skuldlaust land, heldur gott og helst ávallt betra samfélag þar sem gildi þess að vera skapandi og gefandi manneskja er haft í hávegum. Raunar grunar mig sterklega að samfélag sem byggir á slíkum gildum verði jafnan um leið fjárhagslega blómlegra en önnur, því það stuðlar að nýsköpun, fjölbreytni og umhyggju. Mann- og heimsvænleg framtíð krefst þess að fleiri – og helst allir – geti hugsað upp úr kössunum. Öflug hugvísindi eru nauðsynlegt skilyrði slíkrar framtíðar.Þessi grein er liður í greinaskriftaátaki sviðsráðs Hugvísindasviðs Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Tengdar fréttir Framtíð hugvísindanemans Ég er bókmenntafræðingur og mastersnemi í menningarfræði við Háskóla Íslands. Hvað það þýðir virðist enginn vita og ég viðurkenni að efi samfélagsins um nám mitt hefur oftar en einu sinni borað sig inn að beini hjá mér sjálfri. 5. desember 2016 12:44 Gerðu það sem gleður þig Alma Ágústdóttir, formaður sviðsráðs Hugvísindasviðs SHÍ, settist niður með Elizu Reid og spjallaði við hana um bakgrunn hennar og mikilvægi þess að láta áhugann ráða í námsvali í háskólanum en ekki atvinnumöguleika. 6. desember 2016 15:23 Mest lesið Ursula Von der Leyen styður stríðsglæpamenn - Ísland á ekki að þegja Helen Ólafsdóttir Skoðun Aftur á byrjunarreit Hörður Arnarson Skoðun Norðurlandamet í fúski! Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Flugnám -Þriðji hluti: Samtvinnað (Integrated) eða áfangaskipt (Modular) ATPL flugnám Matthías Arngrímsson Skoðun „Að skrifa söguna“ Var of mikið undir hjá kvennalandsliðinu? Viðar Halldórsson Skoðun Fröken þjóðarmorð: Þér er ekki boðið! Linda Ósk Árnadóttir,Yousef Ingi Tamimi Skoðun Netöryggi til framtíðar Unnur Kristín Sveinbjarnardóttir Skoðun Ursula von der Leyen styður þjóðarmorð! Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri til byltingar eða hætta á nýjum ójöfnuði? Sigvaldi Einarsson Skoðun Tvöföld bið eftir geislameðferð er of löng Katrín Sigurðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Þversögn Íslands í Palestínumálinu: Um fullveldi, samsekt og réttarríkið Gína Júlía Waltersdóttir skrifar Skoðun Tvöföld bið eftir geislameðferð er of löng Katrín Sigurðardóttir skrifar Skoðun Fröken þjóðarmorð: Þér er ekki boðið! Linda Ósk Árnadóttir,Yousef Ingi Tamimi skrifar Skoðun Linsa Lífsins Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun „Að skrifa söguna“ Var of mikið undir hjá kvennalandsliðinu? Viðar Halldórsson skrifar Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri til byltingar eða hætta á nýjum ójöfnuði? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Netöryggi til framtíðar Unnur Kristín Sveinbjarnardóttir skrifar Skoðun Aftur á byrjunarreit Hörður Arnarson skrifar Skoðun Norðurlandamet í fúski! Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Flugnám -Þriðji hluti: Samtvinnað (Integrated) eða áfangaskipt (Modular) ATPL flugnám Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Ursula Von der Leyen styður stríðsglæpamenn - Ísland á ekki að þegja Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Ursula von der Leyen styður þjóðarmorð! Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Hvert er markmið fulltrúalýðræðis? Hlynur Orri Stefánsson,Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Ég vona að þú gleymir mér ekki Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Hvaða einkunn fékkst þú á bílprófinu? Grétar Birgisson skrifar Skoðun Að koma út í lífið með verri forgjöf, hvernig tilfinning er það? Davíð Bergmann skrifar Skoðun Tjaldið fellt í leikhúsi fáránleikans Vésteinn Ólason skrifar Skoðun Heilbrigðisreglugerð WHO: Hagsmunir eða heimska? Júlíus Valsson skrifar Skoðun Málþófs klúður Sægreifa-flokkanna Jón Þór Ólafsson skrifar Skoðun Græna vöruhúsið setur svartan blett á íslenskt samfélag Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Dæmt um efni, Hörður Árni Finnsson,Elvar Örn Friðriksson,Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Flugnám - Annar hluti: Afskiptaleysi stjórnvalda Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Sóvésk sápuópera Franklín Ernir Kristjánsson skrifar Skoðun Á hvaða vegferð er ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur gagnvart sjávarútvegssveitarfélögunum? Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Dæmir sig sjálft Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Mega blaðamenn ljúga? Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Ákall um nægjusemi í heimi neyslubrjálæðis Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir skrifar Skoðun Samstarf er lykill að framtíðinni Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæði? Dagur B. Eggertsson skrifar Sjá meira
Hugvísindi eiga um þessar mundir í vök að verjast. Á Íslandi og víða um heim hafa nýfrjálshyggjukerfin sem innleidd hafa verið í menntakerfum og gera kröfu um fjárhagslega sjálfbærni sérhverrar einstakrar einingar grafið undan þeim. Þetta er öllu alvarlegra í ljósi þess að þörfin fyrir hugvísindi í veröldinni hefur líklega aldrei verið jafn brýn. En aðförin að hugvísindum er kannski skiljanleg í ljósi þess að þau vinna einmitt gegn þeim hugsunarhætti sem nýfrjálshyggjan ber með sér. Nýfrjálshyggjan er birtingarmynd tveggja tilhneiginga sem orðið hafa ráðandi á undangengnum áratugum: annars vegar að fá okkur til að hugsa í einangruðum „kössum“ eða einingum og hins vegar að meta gildi þessara eininga á fjárhagslegum forsendum einum. Einstaklingshyggjan er grundvöllur kassahugsunarinnar og hún hefur gengið í eina sæng með neysluhyggjunni, þannig að nú á dögum er einstaklingunum öðru fremur gert að leita að tilgangi lífs síns í neyslu og leggja þá á sig aukna launavinnu sem gerir neysluaukningu mögulega. Einkum í seinni tíð hafa hugvísindi, félagsvísindi og umhverfisvísindi unnið gegn hugsunarhætti og lífsmáta af þessu tagi. Þau hafa leitt í ljós að nær væri að skilja okkur manneskjurnar sem liði í gagnvirku tengslaneti fremur en afmarkaða einstaklinga. Við erum það sem við erum vegna hlutverka okkar, tengsla og ábyrgðar gagnvart öðrum. Við erum dætur, synir, ömmur, afar, mæður, feður, frænkur, frændur, vinir, samstarfsmenn, þátttakendur í samfélagi mannfólks og ekki síst, hvert og eitt okkar, heimsborgarar sem gegna ákveðnum hlutverkum og með athöfnum okkar og afstöðu berum við óhjákvæmilega ábyrgð á afdrifum annars fólks og lífsins á jörðinni almennt. Með sama hætti hafa hugvísindi ásamt öðrum fræðum sýnt fram á skaðsemi neysluhyggjunnar. Leitin að gildi lífsins í neysluhyggju er leit sem tapar meiru en hún finnur. Hún leiðir til streitu, kvíða, þunglyndis, vanrækslu fjölskyldu og vina og félagslegrar einangrunar, svo ekki sé minnst á þær skelfilegu afleiðingar sem hún hefur á umhverfi okkar. Sérstaklega er unga kynslóðin varnarlaus gagnvert þessum lífsmáta. Börnin venjast við að horfa á hina eldri hvolfast ofan í neysluna og hafa vart burði til annars en að fylgja fordæmi þeirra með allri þeirri tilvistarkreppu og vanlíðan sem það hefur í för með sér. Hugvísindin kenna okkur hins vegar að meta að verðleikum það besta sem mannlífið hefur upp á að bjóða og eyðist ekki heldur vex við aukna „neyslu“: gagnrýna hugsun, sköpun, túlkun, samræðu, tilfinninganæmi og -þroska, hluttekningu og ekki síst þá ánægju og fullnægju sem fylgir því að vera skapandi manneskja í samvistum við aðrar manneskjur. Því það er ekki sjálfgefið. Hið ritaða mál gefur þeim ekkert sem ekki kann að lesa. Listaverk öðlast aukna merkingu fyrir þeim sem getur sett það í viðeigandi samhengi. Læra þarf að meta öll þau fjölbreyttu gildi sem býr í mannlífinu, kunna þarf að meta þau. Fjárhagsleg kassahugsunin verður að víkja fyrir aukinni víðsýni og háleitari manngildishugsjónum. Að halda því fram, eins og stjórnmálamenn í ríkisstjórn gera gjarnan, að peningar séu ekki til fyrir sanngjörnu heilbrigðiskerfi og metnaðarfullu menntakerfi því fyrst þurfi að greiða niður skuldir er að rugla saman markmiðum og leiðum. Peningar eru leið en ekki markmið; málið snýst um framtíðarsýn og forgangsröðun samfélagslegra verðmæta. Markmið okkar getur ekki verið skuldlaust land, heldur gott og helst ávallt betra samfélag þar sem gildi þess að vera skapandi og gefandi manneskja er haft í hávegum. Raunar grunar mig sterklega að samfélag sem byggir á slíkum gildum verði jafnan um leið fjárhagslega blómlegra en önnur, því það stuðlar að nýsköpun, fjölbreytni og umhyggju. Mann- og heimsvænleg framtíð krefst þess að fleiri – og helst allir – geti hugsað upp úr kössunum. Öflug hugvísindi eru nauðsynlegt skilyrði slíkrar framtíðar.Þessi grein er liður í greinaskriftaátaki sviðsráðs Hugvísindasviðs Háskóla Íslands.
Framtíð hugvísindanemans Ég er bókmenntafræðingur og mastersnemi í menningarfræði við Háskóla Íslands. Hvað það þýðir virðist enginn vita og ég viðurkenni að efi samfélagsins um nám mitt hefur oftar en einu sinni borað sig inn að beini hjá mér sjálfri. 5. desember 2016 12:44
Gerðu það sem gleður þig Alma Ágústdóttir, formaður sviðsráðs Hugvísindasviðs SHÍ, settist niður með Elizu Reid og spjallaði við hana um bakgrunn hennar og mikilvægi þess að láta áhugann ráða í námsvali í háskólanum en ekki atvinnumöguleika. 6. desember 2016 15:23
Flugnám -Þriðji hluti: Samtvinnað (Integrated) eða áfangaskipt (Modular) ATPL flugnám Matthías Arngrímsson Skoðun
Gervigreind í skólum: Tækifæri til byltingar eða hætta á nýjum ójöfnuði? Sigvaldi Einarsson Skoðun
Skoðun Þversögn Íslands í Palestínumálinu: Um fullveldi, samsekt og réttarríkið Gína Júlía Waltersdóttir skrifar
Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri til byltingar eða hætta á nýjum ójöfnuði? Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Flugnám -Þriðji hluti: Samtvinnað (Integrated) eða áfangaskipt (Modular) ATPL flugnám Matthías Arngrímsson skrifar
Skoðun Ursula Von der Leyen styður stríðsglæpamenn - Ísland á ekki að þegja Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Á hvaða vegferð er ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur gagnvart sjávarútvegssveitarfélögunum? Anton Guðmundsson skrifar
Skoðun Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir skrifar
Flugnám -Þriðji hluti: Samtvinnað (Integrated) eða áfangaskipt (Modular) ATPL flugnám Matthías Arngrímsson Skoðun
Gervigreind í skólum: Tækifæri til byltingar eða hætta á nýjum ójöfnuði? Sigvaldi Einarsson Skoðun