Íslenskir saksóknarar og alþjóðleg mannréttindi Steinbergur Finnbogason skrifar 27. júlí 2016 06:00 Enda þótt pottur sé víða í heiminum brotinn hvað mannréttindi varðar hafa Íslendingar sem betur fer ávallt getað talið sig framarlega í flokki hvað þau varðar. Sú staðreynd virðist þó því miður blasa við að á nokkrum póstum þeirra mannréttinda sem kveðið er á um í Evrópusáttmálanum séum við beinlínis að dragast aftur úr eða að minnsta kosti að draga lappirnar svo ekki sé meira sagt. Sorgleg dæmi um það virðast meira að segja finnast hjá embættum saksóknara sjálfra hinna íslensku stjórnvalda. Þegar grannt er skoðað sýnast embættin meira að segja í veigamiklum atriðum á öndverðum meiði við bæði Dómarafélag Íslands og Lögmannafélag Íslands. Það er út af fyrir sig fréttnæmt. Hér er ég með í huga viðbrögð við nýju frumvarpi innanríkisráðuneytisins um meðferð sakamála sem m.a. gerir ráð fyrir hertum reglum um hlerun símtala. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir því, m.a. að danskri fyrirmynd, að þegar lögregla óskar eftir heimild til símhlustunar sé viðkomandi skipaður lögmaður til að gæta réttinda hans, m.a. hvað varðar meðferð og notkun gagna sem safnast. Þessu leggjast saksóknaraembættin gegn og telja ákvæðið líklegt til að tefja mál og spilla rannsóknarhagsmunum. Við búum sem sagt í landi þar sem embætti saksóknara vilja í friði fá áframhaldandi aðgang að dómstólum sem kvitta eins og verið hefur á örskotsstundu upp á heimildir til símhlerana í 99% tilfella. „Fórnarlambið“ á engan rétt í augum saksóknara sem á þó ávallt að vinna með það að leiðarljósi að betra sé að 10 sekir séu sýknaðir en einn saklaus dæmdur. Lesa má það á milli lína í áliti beggja saksóknaraembættanna að þeim þyki þessar breytingar bæði íþyngjandi og kostnaðarsamar. Símhlustun er innbrot í helgasta vé einkalífsins. Sá sem liggur á hleri læðist um eins og þjófur á nóttu og þarf, hvort sem honum líkar betur eða verr, að hlusta á alls kyns persónuleg mál sem engu skipta fyrir rannsóknina. Um meðferð þessara gagna, varðveislu, aðgengi og eyðingu, má skrifa langt mál en hér verður látið duga að vekja athygli á því áliti Dómarafélags Íslands, sem það sendi Alþingi í umsögn sinni um frumvarpið, að „öryggi þeirra gagna sem hér um ræðir hjá héraðsdómstólunum [sé] ábótavant“. Segir einnig í álitinu að þetta vandamál sé „hluti af gagnavörslu héraðsdómstólanna sem verið hefur óviðunandi um langa hríð.“ Ljótt er ef satt er og auðvitað óþægilegt af að vita fyrir þolendur húsleita og símhlerana. Mér er þetta mál skylt. Héraðssaksóknari hneppti mig fyrir nokkru síðan í gæsluvarðhald þegar ég mætti sem lögmaður til skýrslutöku með skjólstæðingi mínum. Hann fékk og nýtti sér heimild til húsleitar í öllum gögnum lögmannsstofunnar. Hann fékk heimild til að skoða alla notkun síma minna sex mánuði aftur í tímann. Vel getur verið að hann hafi líka fengið heimild til símhlerana. Um það fæ ég engar upplýsingar fyrr en síðar. Síðast en ekki síst fékk hann heimild til þess að hneppa mig í gæsluvarðhald. Eftir þrjá sólarhringa, nokkru fyrr en nauðsyn bar til, var ég látinn laus. Nú er ljóst að samþykki dómarans fyrir húsleit og síðan gæsluvarðhaldi fékkst með því að leggja fyrir hann rangar og villandi upplýsingar. Fyrir það mun embætti héraðssaksóknara þurfa að svara fyrir dómstólum í fyllingu tímans. Ferlið í þá áttina er raunar þegar hafið með nýlegum úrskurði héraðsdóms sem skikkaði héraðssaksóknara til að eyða tafarlaust gögnum þessarar húsleitar. Þar er að mínu mati gefinn ákveðinn tónn um framhaldið. Ekki er ólíklegt að glannaskapur héraðssaksóknara hefði orðið minni ef ákvæði fyrrnefnds lagafrumvarps hefðu verið í gildi. Ef markmið saksóknaraembættanna eru hins vegar, eins og manni virðist oft vera tilfellið, fyrst og fremst að auka afköst og hámarka „árangur“ í ákærusmíð er skiljanlegt að þau maldi í móinn. Kannski er afkastaáherslan ein af ástæðum þess að Mannréttindadómstóll Evrópu hefur oftsinnis spurt áleitinna spurninga um málsmeðferð fyrir íslenskum dómstólum og ítrekað ákvæði þess mannréttindasáttmála sem Íslendingar hafa undirgengist en þverskallast við að hlýða. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Útrýming mannsins á RÚV Vala Hafstað Skoðun Af hverju kýs ég ekki Katrínu Jakobs Birgir Dýrfjörð Skoðun Heillandi Halla Hrund Stefán Hilmarsson Skoðun Riðið á Bessastöðum? Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Söngvakeppni og stríðsglæpir Ragnhildur Hólmgeirsdóttir Skoðun Frambjóðandi Sjálfstæðisflokksins? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Leikskólakennara á eftirlaunum er ofboðið Ásdís Ólafsdóttir Skoðun Svik forsetaframbjóðanda við börnin á Gaza Salvör Gullbrá Þórarinsdóttir Skoðun Já, Katrín Hjálmar Sveinsson Skoðun Menningarlegur og sáttfús forseti Aldís Aðalbjarnardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Var upplýsingagjöf í covidfaraldrinum upplýsingaóreiða? Steingrímur Atlason skrifar Skoðun Mikilvægi íþróttafélaga Lárus Sigurðsson skrifar Skoðun Sumargjafir Gunnar Ingi Björnsson skrifar Skoðun Þar sem er reykur þar er… Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Betur má ef duga skal Kristinn Árni L. Hróbjartsson skrifar Skoðun Menningarlegur og sáttfús forseti Aldís Aðalbjarnardóttir skrifar Skoðun Leið að hraðari innviðauppbyggingu Sölvi Sturluson skrifar Skoðun Viltu bjarga heiminum? Samfélagsdrifnar loftslagslausnir Inga Rós Antoníusdóttir skrifar Skoðun Hugleiðingar í aðdraganda kosninga Þuríður Helga Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Lýðskrum eða minnisleysi? Þorvaldur Þorvaldsson skrifar Skoðun Stuðningur við langtímakjarasamninga Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Baldur er minn forseti Hjalti Vignisson skrifar Skoðun Vits er þörf þeim er víða ratar- um gagnsemi og glapræði gervigreindar Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Að læra nýtt tungumál og sýna þolinmæði Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Það er mikill munur á þeim sem vanda sig og hinum sem vanda sig ekki Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Það sem spurt var um - en svörin þunn og kom kannski ekki á óvart Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Að rækta garðinn sinn Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Dánaraðstoð og siðareglur lækna Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Vörður á veginum framundan Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Umferðarreglur og öryggi fyrir Hjólað í vinnuna Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Af hverju kýs ég ekki Katrínu Jakobs Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Kjósum sameiningu, ekki sundrungu Helgi Ingólfsson skrifar Skoðun Forseti allra Ragnhildur Björt Björnsdóttir skrifar Skoðun Ný nálgun í afreksíþróttum – Nýsköpun Erlingur Jóhannsson skrifar Skoðun Prófsteinninn Katrín Harðardóttir skrifar Skoðun Innrás á Rafah stríðir gegn allri mannúð Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Börnin okkar Hlédís Sveinsdóttir skrifar Skoðun Vextir geta og þurfa að lækka Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Söngvakeppni og stríðsglæpir Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Leikskólakennara á eftirlaunum er ofboðið Ásdís Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Enda þótt pottur sé víða í heiminum brotinn hvað mannréttindi varðar hafa Íslendingar sem betur fer ávallt getað talið sig framarlega í flokki hvað þau varðar. Sú staðreynd virðist þó því miður blasa við að á nokkrum póstum þeirra mannréttinda sem kveðið er á um í Evrópusáttmálanum séum við beinlínis að dragast aftur úr eða að minnsta kosti að draga lappirnar svo ekki sé meira sagt. Sorgleg dæmi um það virðast meira að segja finnast hjá embættum saksóknara sjálfra hinna íslensku stjórnvalda. Þegar grannt er skoðað sýnast embættin meira að segja í veigamiklum atriðum á öndverðum meiði við bæði Dómarafélag Íslands og Lögmannafélag Íslands. Það er út af fyrir sig fréttnæmt. Hér er ég með í huga viðbrögð við nýju frumvarpi innanríkisráðuneytisins um meðferð sakamála sem m.a. gerir ráð fyrir hertum reglum um hlerun símtala. Í frumvarpinu er gert ráð fyrir því, m.a. að danskri fyrirmynd, að þegar lögregla óskar eftir heimild til símhlustunar sé viðkomandi skipaður lögmaður til að gæta réttinda hans, m.a. hvað varðar meðferð og notkun gagna sem safnast. Þessu leggjast saksóknaraembættin gegn og telja ákvæðið líklegt til að tefja mál og spilla rannsóknarhagsmunum. Við búum sem sagt í landi þar sem embætti saksóknara vilja í friði fá áframhaldandi aðgang að dómstólum sem kvitta eins og verið hefur á örskotsstundu upp á heimildir til símhlerana í 99% tilfella. „Fórnarlambið“ á engan rétt í augum saksóknara sem á þó ávallt að vinna með það að leiðarljósi að betra sé að 10 sekir séu sýknaðir en einn saklaus dæmdur. Lesa má það á milli lína í áliti beggja saksóknaraembættanna að þeim þyki þessar breytingar bæði íþyngjandi og kostnaðarsamar. Símhlustun er innbrot í helgasta vé einkalífsins. Sá sem liggur á hleri læðist um eins og þjófur á nóttu og þarf, hvort sem honum líkar betur eða verr, að hlusta á alls kyns persónuleg mál sem engu skipta fyrir rannsóknina. Um meðferð þessara gagna, varðveislu, aðgengi og eyðingu, má skrifa langt mál en hér verður látið duga að vekja athygli á því áliti Dómarafélags Íslands, sem það sendi Alþingi í umsögn sinni um frumvarpið, að „öryggi þeirra gagna sem hér um ræðir hjá héraðsdómstólunum [sé] ábótavant“. Segir einnig í álitinu að þetta vandamál sé „hluti af gagnavörslu héraðsdómstólanna sem verið hefur óviðunandi um langa hríð.“ Ljótt er ef satt er og auðvitað óþægilegt af að vita fyrir þolendur húsleita og símhlerana. Mér er þetta mál skylt. Héraðssaksóknari hneppti mig fyrir nokkru síðan í gæsluvarðhald þegar ég mætti sem lögmaður til skýrslutöku með skjólstæðingi mínum. Hann fékk og nýtti sér heimild til húsleitar í öllum gögnum lögmannsstofunnar. Hann fékk heimild til að skoða alla notkun síma minna sex mánuði aftur í tímann. Vel getur verið að hann hafi líka fengið heimild til símhlerana. Um það fæ ég engar upplýsingar fyrr en síðar. Síðast en ekki síst fékk hann heimild til þess að hneppa mig í gæsluvarðhald. Eftir þrjá sólarhringa, nokkru fyrr en nauðsyn bar til, var ég látinn laus. Nú er ljóst að samþykki dómarans fyrir húsleit og síðan gæsluvarðhaldi fékkst með því að leggja fyrir hann rangar og villandi upplýsingar. Fyrir það mun embætti héraðssaksóknara þurfa að svara fyrir dómstólum í fyllingu tímans. Ferlið í þá áttina er raunar þegar hafið með nýlegum úrskurði héraðsdóms sem skikkaði héraðssaksóknara til að eyða tafarlaust gögnum þessarar húsleitar. Þar er að mínu mati gefinn ákveðinn tónn um framhaldið. Ekki er ólíklegt að glannaskapur héraðssaksóknara hefði orðið minni ef ákvæði fyrrnefnds lagafrumvarps hefðu verið í gildi. Ef markmið saksóknaraembættanna eru hins vegar, eins og manni virðist oft vera tilfellið, fyrst og fremst að auka afköst og hámarka „árangur“ í ákærusmíð er skiljanlegt að þau maldi í móinn. Kannski er afkastaáherslan ein af ástæðum þess að Mannréttindadómstóll Evrópu hefur oftsinnis spurt áleitinna spurninga um málsmeðferð fyrir íslenskum dómstólum og ítrekað ákvæði þess mannréttindasáttmála sem Íslendingar hafa undirgengist en þverskallast við að hlýða.
Skoðun Vits er þörf þeim er víða ratar- um gagnsemi og glapræði gervigreindar Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar
Skoðun Það er mikill munur á þeim sem vanda sig og hinum sem vanda sig ekki Sigurður G. Guðjónsson skrifar
Skoðun Það sem spurt var um - en svörin þunn og kom kannski ekki á óvart Sigurður Páll Jónsson skrifar