Hveljusúpan árlega Guðmundur Andri Thorsson skrifar 18. janúar 2016 07:00 Ég man eftir svona köllum frá því að maður var í fiski eða byggingavinnu á sumrin með náminu og þeir tóku stundum svolítinn þussprett út af listamönnum og afætum, menntamönnum, menntskælingum – færðust allir í aukana þegar þeir urðu varir við að einhver var að hlusta og svo svaraði maður sjálfur fullum hálsi og um stund titraði vinnuskúrinn af ósætti. En við sáum alltaf hver framan í annan. Við sáum glampa í auga, glott í augnkrók, námum ósýnileg skilaboð sem menn senda frá sér þegar þeir eru samtímis í einu rými. Svo var alltaf einhver sem sagði: Jæja, eigum við ekki að tala um eitthvað skemmtilegt. Þegar pásan var svo búin þurftum við að fara aftur að gera eitthvað saman. Við þurftum líka að reyna að finna samræðugrundvöll milli þess sem við þráttuðum um þetta – við þurftum að finna sameiginlegan tilverugrundvöll. DeilugerðarmennÉg man líka eftir listamanni sem ég þekkti og talaði eins og samborgarar hans stæðu almennt í þakkarskuld við hann fyrir það eitt að hlotnast sú vegsemd að fá að vera samtíðarmenn hans. Hann taldi það ekki nema sjálfsagt mál að samfélagið sýndi þakklæti sitt, þó í litlu væri, með fjárframlögum sem hann þáði allra náðarsamlegast. Svona talaði hann stundum – en það var alltaf svolítið bros einhvers staðar í augnkrókunum sem sýndi að við hin þyrftum kannski ekki að taka þetta tal alveg bókstaflega eða súpa hveljur yfir ósvífninni. Og Halldór Laxness. Þegar sænskir blaðamenn spurðu hann hvað hann ætlaði að gera fyrir peningana sem hann fékk með Nóbelsverðlaununum svaraði hann að bragði: Ég ætla að kaupa brennivín fyrir þá. Sænsku blaðamennirnir supu hveljur en þetta þótti fyndið hér heima því Halldór var kannski einn af um það bil fimm íslenskum karlmönnum sem kunni með áfengi að fara á síðustu öld. Nú eru allir svo reiðir. Allt er svo ábúðarmikið. Mörgum þykir svo eftirsóknarvert að vera bálreiðir yfir framlögum úr opinberum sjóðum til listamanna – og alveg sérstaklega rithöfunda. Andúðin verður svo endanleg þarna á netinu. Við horfum ekki hvert framan í annað þegar við skiptumst á skoðunum og nemum ekki bros í augnkrók eða önnur lítil merki um að „þetta sé nú ekki þannig meint“ – og skiptumst þar með einmitt ekki á skoðunum, en höldum dauðahaldi í þær, súpandi okkar eigin prívat-hveljur. Því nú malla þeir nýja hveljusúpu, deilugerðarmennirnir, sem á hverju ári sinna af trúmennsku þeirri hugsjón að ala á andúð á listamönnum. Þetta árið er þetta óvenju svæsið. Við sjáum dellufrétt um lítil afköst Andra Snæs, sem að vísu er jafnharðan hrakin en þjónar sínum tilgangi: að láta hann standa frammi fyrir nokkurs konar dómstól og verja störf sín og orðspor. Hvernig afsannar maður að maður sé landeyða og afæta, þegar því er aldrei haldið beinlínis fram berum orðum en bara látið að því liggja? Framlag ritlistarKomið hefur fram í rannsóknum Ágústs Einarssonar prófessors og fyrrum alþingismanns á hagrænum áhrifum ritlistar að framlag hennar til landsframleiðslu sé 1,5%. Samkvæmt útreikningum hans var framlag ritlistarinnar til landsframleiðslu á árinu 2014 27 milljarðar króna. Er þá ótalið ómælanlegt en kannski raunverulegt gildi bókmenntanna fyrir samfélagið og fólkið í landinu: áhrif þeirra á okkur; allar þær hugsanir sem bókmenntirnar vekja með ómældum margfeldisáhrifum; allar þær tilfinningar sem þar eru færðar í orð af listfengi; það ljós sem vel sögð saga getur brugðið á líf þess sem les, svo að viðkomandi verður jafnvel ekki söm/samur; sú unun sem fagurlega smíðuð hending vekur ... Og svo framvegis. En ekki fer á milli mála að hagnaður samfélagsins af bókmenntastarfseminni í landinu er umtalsverður, í beinhörðum peningum. Nú er það því miður svo, að til þess að bækur verði til þurfa rithöfundar og skáld líka að vera til. Og þannig háttar með ritlist að þar er ekki alltaf á vísan að róa með afköst. Það getur tekið nokkur ár fyrir höfunda að skrifa stórar og miklar skáldsögur, kostað þá mikil átök og meira erfiði en ætla mætti í fljótu bragði. Uppskeran getur svo orðið afar ríkuleg. Framlög úr launasjóðum til rithöfunda byggjast á umsóknum höfunda, og hafa nefndarmenn væntanlega það til hliðsjónar hversu líklegt sé að úr verði gott bókmenntaverk. Slíkt er alltaf matsatriði, og þar mega ekki koma til álita önnur sjónarmið en bókmenntagildi, og þess vegna má ekki hleypa stjórnmálaflokkunum aftur að þessum málum, eins og þegar Jónas frá Hriflu stóð fyrir skerðingum á skáldalaunum Halldórs Laxness þegar honum mislíkuðu skrif hans. Nefndarmenn hafa væntanlega í huga fyrri verk höfunda annars vegar og svo hins vegar hvernig umsóknin sé úr garði gerð. Því sjáum við kannski sömu nöfn ár eftir ár. Þetta eru atvinnuhöfundarnir okkar. Hafi höfundur áður skrifað verk sem hafa ótvírætt gildi, út frá ýmsum sjónarhornum skoðað, er viðkomandi höfundur líklegur til að fá jafnvel nokkurra ára laun. Þeir höfundar sem hafa verið dregnir fram eins og fjársvikamenn, meira að segja á forsíðu hins indæla rakarastofublaðs, Séð og heyrt, eiga það sammerkt, að hafa gert ritstörf að ævistarfi. Þetta er fólk sem er vakið og sofið í því að skapa bókmenntir. Þetta er allt fólk sem hefur gefið samfélaginu mikið. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Andri Thorsson Mest lesið Á uppgjör frá TR að koma eldri borgurum á óvart? Björn Snæbjörnsson Skoðun Ekkert réttlætir þjóðarmorð Ísraela í Palestínu Sveinn Þórhallsson Skoðun Kallið þið þetta fjölbreytni? Hermann Borgar Jakobsson Skoðun Slúbbertar í skjóli BSRB Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Eitt eilífðar smáblóm með titrandi tár Katrín Matthíasdóttir Skoðun Bæjarstjórinn í Kópavogi hendir fyrir vagninn Gunnar Gylfason Skoðun Mannúðarkrísa af mannavöldum Ingólfur Gíslason Skoðun Guðmundur Hrafn Arngrímsson er maður sem hefur aldrei rúllað sexum Kristján Blöndal Skoðun Að vinda ofan af gullhúðun Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Hvað þýðir það að vera úr sömu sveit? Margrét Ágústa Sigurðardóttir Skoðun Skoðun Skoðun Sögulegur dómur Hæstaréttar – staðfestir sjálfstæði Alþingis Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Að vera fatlaður á Íslandi er full vinna Birna Ösp Traustadóttir skrifar Skoðun Sæluríkið Ísland Einar Helgason skrifar Skoðun Áskorun til Alþingis: Tryggið almannahagsmuni - afnemið samkeppnisundanþágu afurðastöðvanna Benedikt S. Benediktsson,Breki Karlsson,Halla Gunnarsdóttir,Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Stormurinn gegn stóðhryssunni Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Kallið þið þetta fjölbreytni? Hermann Borgar Jakobsson skrifar Skoðun Til varnar Eyjafjöllum - og Íslandi öllu Pétur Jónasson skrifar Skoðun Réttlætið sem refsar Jóni Hjálmar Vilhjálmsson skrifar Skoðun Guðmundur Hrafn Arngrímsson er maður sem hefur aldrei rúllað sexum Kristján Blöndal skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm með titrandi tár Katrín Matthíasdóttir skrifar Skoðun Á uppgjör frá TR að koma eldri borgurum á óvart? Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Bæjarstjórinn í Kópavogi hendir fyrir vagninn Gunnar Gylfason skrifar Skoðun Ábyrg ferðamennska Hlynur Aðalsteinsson ,Josephine Lilian Roloff skrifar Skoðun Að vinda ofan af gullhúðun Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Hvað þýðir það að vera úr sömu sveit? Margrét Ágústa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Mannúðarkrísa af mannavöldum Ingólfur Gíslason skrifar Skoðun Ekkert réttlætir þjóðarmorð Ísraela í Palestínu Sveinn Þórhallsson skrifar Skoðun Slúbbertar í skjóli BSRB Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Ég er kominn heim Askur Hrafn Hannesson skrifar Skoðun Þetta með tungumálin eru ekki bara orðin Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Kennum innflytjendum íslensku! Kristjana Þórdís Jónsdóttir,Sigrún Eiríksdóttir,Sigrún Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skreytt með stolnum fjöðrum Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Er garðurinn þinn alveg grænn? Sigurður Friðleifsson skrifar Skoðun Allt að 29% starfsmannavelta – starfsumhverfi drauma þinna? Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir skrifar Skoðun Fimm svikasögur úr raunveruleikanum Brynja María Ólafsdóttir skrifar Skoðun Atlagan að almenna íbúðakerfinu Halla Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Umfang þjáningarinnar á Gasa langt umfram þau úrræði sem hjálparstofnanir hafa yfir að ráða Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ísrael – hundrað augu fyrir eitt auga Halldór Reynisson skrifar Skoðun Laxmenn Landsvirkjunar Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Eru samfélagsmiðlar að gera okkur narsissísk eða bara að sýna hverja við verðlaunum? Zoe Christi Ann Moulder skrifar Sjá meira
Ég man eftir svona köllum frá því að maður var í fiski eða byggingavinnu á sumrin með náminu og þeir tóku stundum svolítinn þussprett út af listamönnum og afætum, menntamönnum, menntskælingum – færðust allir í aukana þegar þeir urðu varir við að einhver var að hlusta og svo svaraði maður sjálfur fullum hálsi og um stund titraði vinnuskúrinn af ósætti. En við sáum alltaf hver framan í annan. Við sáum glampa í auga, glott í augnkrók, námum ósýnileg skilaboð sem menn senda frá sér þegar þeir eru samtímis í einu rými. Svo var alltaf einhver sem sagði: Jæja, eigum við ekki að tala um eitthvað skemmtilegt. Þegar pásan var svo búin þurftum við að fara aftur að gera eitthvað saman. Við þurftum líka að reyna að finna samræðugrundvöll milli þess sem við þráttuðum um þetta – við þurftum að finna sameiginlegan tilverugrundvöll. DeilugerðarmennÉg man líka eftir listamanni sem ég þekkti og talaði eins og samborgarar hans stæðu almennt í þakkarskuld við hann fyrir það eitt að hlotnast sú vegsemd að fá að vera samtíðarmenn hans. Hann taldi það ekki nema sjálfsagt mál að samfélagið sýndi þakklæti sitt, þó í litlu væri, með fjárframlögum sem hann þáði allra náðarsamlegast. Svona talaði hann stundum – en það var alltaf svolítið bros einhvers staðar í augnkrókunum sem sýndi að við hin þyrftum kannski ekki að taka þetta tal alveg bókstaflega eða súpa hveljur yfir ósvífninni. Og Halldór Laxness. Þegar sænskir blaðamenn spurðu hann hvað hann ætlaði að gera fyrir peningana sem hann fékk með Nóbelsverðlaununum svaraði hann að bragði: Ég ætla að kaupa brennivín fyrir þá. Sænsku blaðamennirnir supu hveljur en þetta þótti fyndið hér heima því Halldór var kannski einn af um það bil fimm íslenskum karlmönnum sem kunni með áfengi að fara á síðustu öld. Nú eru allir svo reiðir. Allt er svo ábúðarmikið. Mörgum þykir svo eftirsóknarvert að vera bálreiðir yfir framlögum úr opinberum sjóðum til listamanna – og alveg sérstaklega rithöfunda. Andúðin verður svo endanleg þarna á netinu. Við horfum ekki hvert framan í annað þegar við skiptumst á skoðunum og nemum ekki bros í augnkrók eða önnur lítil merki um að „þetta sé nú ekki þannig meint“ – og skiptumst þar með einmitt ekki á skoðunum, en höldum dauðahaldi í þær, súpandi okkar eigin prívat-hveljur. Því nú malla þeir nýja hveljusúpu, deilugerðarmennirnir, sem á hverju ári sinna af trúmennsku þeirri hugsjón að ala á andúð á listamönnum. Þetta árið er þetta óvenju svæsið. Við sjáum dellufrétt um lítil afköst Andra Snæs, sem að vísu er jafnharðan hrakin en þjónar sínum tilgangi: að láta hann standa frammi fyrir nokkurs konar dómstól og verja störf sín og orðspor. Hvernig afsannar maður að maður sé landeyða og afæta, þegar því er aldrei haldið beinlínis fram berum orðum en bara látið að því liggja? Framlag ritlistarKomið hefur fram í rannsóknum Ágústs Einarssonar prófessors og fyrrum alþingismanns á hagrænum áhrifum ritlistar að framlag hennar til landsframleiðslu sé 1,5%. Samkvæmt útreikningum hans var framlag ritlistarinnar til landsframleiðslu á árinu 2014 27 milljarðar króna. Er þá ótalið ómælanlegt en kannski raunverulegt gildi bókmenntanna fyrir samfélagið og fólkið í landinu: áhrif þeirra á okkur; allar þær hugsanir sem bókmenntirnar vekja með ómældum margfeldisáhrifum; allar þær tilfinningar sem þar eru færðar í orð af listfengi; það ljós sem vel sögð saga getur brugðið á líf þess sem les, svo að viðkomandi verður jafnvel ekki söm/samur; sú unun sem fagurlega smíðuð hending vekur ... Og svo framvegis. En ekki fer á milli mála að hagnaður samfélagsins af bókmenntastarfseminni í landinu er umtalsverður, í beinhörðum peningum. Nú er það því miður svo, að til þess að bækur verði til þurfa rithöfundar og skáld líka að vera til. Og þannig háttar með ritlist að þar er ekki alltaf á vísan að róa með afköst. Það getur tekið nokkur ár fyrir höfunda að skrifa stórar og miklar skáldsögur, kostað þá mikil átök og meira erfiði en ætla mætti í fljótu bragði. Uppskeran getur svo orðið afar ríkuleg. Framlög úr launasjóðum til rithöfunda byggjast á umsóknum höfunda, og hafa nefndarmenn væntanlega það til hliðsjónar hversu líklegt sé að úr verði gott bókmenntaverk. Slíkt er alltaf matsatriði, og þar mega ekki koma til álita önnur sjónarmið en bókmenntagildi, og þess vegna má ekki hleypa stjórnmálaflokkunum aftur að þessum málum, eins og þegar Jónas frá Hriflu stóð fyrir skerðingum á skáldalaunum Halldórs Laxness þegar honum mislíkuðu skrif hans. Nefndarmenn hafa væntanlega í huga fyrri verk höfunda annars vegar og svo hins vegar hvernig umsóknin sé úr garði gerð. Því sjáum við kannski sömu nöfn ár eftir ár. Þetta eru atvinnuhöfundarnir okkar. Hafi höfundur áður skrifað verk sem hafa ótvírætt gildi, út frá ýmsum sjónarhornum skoðað, er viðkomandi höfundur líklegur til að fá jafnvel nokkurra ára laun. Þeir höfundar sem hafa verið dregnir fram eins og fjársvikamenn, meira að segja á forsíðu hins indæla rakarastofublaðs, Séð og heyrt, eiga það sammerkt, að hafa gert ritstörf að ævistarfi. Þetta er fólk sem er vakið og sofið í því að skapa bókmenntir. Þetta er allt fólk sem hefur gefið samfélaginu mikið.
Skoðun Áskorun til Alþingis: Tryggið almannahagsmuni - afnemið samkeppnisundanþágu afurðastöðvanna Benedikt S. Benediktsson,Breki Karlsson,Halla Gunnarsdóttir,Ólafur Stephensen skrifar
Skoðun Guðmundur Hrafn Arngrímsson er maður sem hefur aldrei rúllað sexum Kristján Blöndal skrifar
Skoðun Kennum innflytjendum íslensku! Kristjana Þórdís Jónsdóttir,Sigrún Eiríksdóttir,Sigrún Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Allt að 29% starfsmannavelta – starfsumhverfi drauma þinna? Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir skrifar
Skoðun Umfang þjáningarinnar á Gasa langt umfram þau úrræði sem hjálparstofnanir hafa yfir að ráða Stella Samúelsdóttir skrifar
Skoðun Eru samfélagsmiðlar að gera okkur narsissísk eða bara að sýna hverja við verðlaunum? Zoe Christi Ann Moulder skrifar