Hveljusúpan árlega Guðmundur Andri Thorsson skrifar 18. janúar 2016 07:00 Ég man eftir svona köllum frá því að maður var í fiski eða byggingavinnu á sumrin með náminu og þeir tóku stundum svolítinn þussprett út af listamönnum og afætum, menntamönnum, menntskælingum – færðust allir í aukana þegar þeir urðu varir við að einhver var að hlusta og svo svaraði maður sjálfur fullum hálsi og um stund titraði vinnuskúrinn af ósætti. En við sáum alltaf hver framan í annan. Við sáum glampa í auga, glott í augnkrók, námum ósýnileg skilaboð sem menn senda frá sér þegar þeir eru samtímis í einu rými. Svo var alltaf einhver sem sagði: Jæja, eigum við ekki að tala um eitthvað skemmtilegt. Þegar pásan var svo búin þurftum við að fara aftur að gera eitthvað saman. Við þurftum líka að reyna að finna samræðugrundvöll milli þess sem við þráttuðum um þetta – við þurftum að finna sameiginlegan tilverugrundvöll. DeilugerðarmennÉg man líka eftir listamanni sem ég þekkti og talaði eins og samborgarar hans stæðu almennt í þakkarskuld við hann fyrir það eitt að hlotnast sú vegsemd að fá að vera samtíðarmenn hans. Hann taldi það ekki nema sjálfsagt mál að samfélagið sýndi þakklæti sitt, þó í litlu væri, með fjárframlögum sem hann þáði allra náðarsamlegast. Svona talaði hann stundum – en það var alltaf svolítið bros einhvers staðar í augnkrókunum sem sýndi að við hin þyrftum kannski ekki að taka þetta tal alveg bókstaflega eða súpa hveljur yfir ósvífninni. Og Halldór Laxness. Þegar sænskir blaðamenn spurðu hann hvað hann ætlaði að gera fyrir peningana sem hann fékk með Nóbelsverðlaununum svaraði hann að bragði: Ég ætla að kaupa brennivín fyrir þá. Sænsku blaðamennirnir supu hveljur en þetta þótti fyndið hér heima því Halldór var kannski einn af um það bil fimm íslenskum karlmönnum sem kunni með áfengi að fara á síðustu öld. Nú eru allir svo reiðir. Allt er svo ábúðarmikið. Mörgum þykir svo eftirsóknarvert að vera bálreiðir yfir framlögum úr opinberum sjóðum til listamanna – og alveg sérstaklega rithöfunda. Andúðin verður svo endanleg þarna á netinu. Við horfum ekki hvert framan í annað þegar við skiptumst á skoðunum og nemum ekki bros í augnkrók eða önnur lítil merki um að „þetta sé nú ekki þannig meint“ – og skiptumst þar með einmitt ekki á skoðunum, en höldum dauðahaldi í þær, súpandi okkar eigin prívat-hveljur. Því nú malla þeir nýja hveljusúpu, deilugerðarmennirnir, sem á hverju ári sinna af trúmennsku þeirri hugsjón að ala á andúð á listamönnum. Þetta árið er þetta óvenju svæsið. Við sjáum dellufrétt um lítil afköst Andra Snæs, sem að vísu er jafnharðan hrakin en þjónar sínum tilgangi: að láta hann standa frammi fyrir nokkurs konar dómstól og verja störf sín og orðspor. Hvernig afsannar maður að maður sé landeyða og afæta, þegar því er aldrei haldið beinlínis fram berum orðum en bara látið að því liggja? Framlag ritlistarKomið hefur fram í rannsóknum Ágústs Einarssonar prófessors og fyrrum alþingismanns á hagrænum áhrifum ritlistar að framlag hennar til landsframleiðslu sé 1,5%. Samkvæmt útreikningum hans var framlag ritlistarinnar til landsframleiðslu á árinu 2014 27 milljarðar króna. Er þá ótalið ómælanlegt en kannski raunverulegt gildi bókmenntanna fyrir samfélagið og fólkið í landinu: áhrif þeirra á okkur; allar þær hugsanir sem bókmenntirnar vekja með ómældum margfeldisáhrifum; allar þær tilfinningar sem þar eru færðar í orð af listfengi; það ljós sem vel sögð saga getur brugðið á líf þess sem les, svo að viðkomandi verður jafnvel ekki söm/samur; sú unun sem fagurlega smíðuð hending vekur ... Og svo framvegis. En ekki fer á milli mála að hagnaður samfélagsins af bókmenntastarfseminni í landinu er umtalsverður, í beinhörðum peningum. Nú er það því miður svo, að til þess að bækur verði til þurfa rithöfundar og skáld líka að vera til. Og þannig háttar með ritlist að þar er ekki alltaf á vísan að róa með afköst. Það getur tekið nokkur ár fyrir höfunda að skrifa stórar og miklar skáldsögur, kostað þá mikil átök og meira erfiði en ætla mætti í fljótu bragði. Uppskeran getur svo orðið afar ríkuleg. Framlög úr launasjóðum til rithöfunda byggjast á umsóknum höfunda, og hafa nefndarmenn væntanlega það til hliðsjónar hversu líklegt sé að úr verði gott bókmenntaverk. Slíkt er alltaf matsatriði, og þar mega ekki koma til álita önnur sjónarmið en bókmenntagildi, og þess vegna má ekki hleypa stjórnmálaflokkunum aftur að þessum málum, eins og þegar Jónas frá Hriflu stóð fyrir skerðingum á skáldalaunum Halldórs Laxness þegar honum mislíkuðu skrif hans. Nefndarmenn hafa væntanlega í huga fyrri verk höfunda annars vegar og svo hins vegar hvernig umsóknin sé úr garði gerð. Því sjáum við kannski sömu nöfn ár eftir ár. Þetta eru atvinnuhöfundarnir okkar. Hafi höfundur áður skrifað verk sem hafa ótvírætt gildi, út frá ýmsum sjónarhornum skoðað, er viðkomandi höfundur líklegur til að fá jafnvel nokkurra ára laun. Þeir höfundar sem hafa verið dregnir fram eins og fjársvikamenn, meira að segja á forsíðu hins indæla rakarastofublaðs, Séð og heyrt, eiga það sammerkt, að hafa gert ritstörf að ævistarfi. Þetta er fólk sem er vakið og sofið í því að skapa bókmenntir. Þetta er allt fólk sem hefur gefið samfélaginu mikið. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Andri Thorsson Mest lesið Ruglaðist Kristrún á flokkum, þegar hún fór í stjórnmál? - Það hefði verið einfaldara fyrir hana, að ganga strax í Framsókn, en að breyta Samfylkingunni í Framsókn Ole Anton Bieltvedt Skoðun Hvert er „útlendingavandamálið“? Karen Kjartansdóttir Skoðun Kennarinn sem hvarf Sigrún Birna Björnsdóttir Kaaber Skoðun Takk fyrir peninginn Inga Sæland Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Þúsundir íbúða á glámbekk! Guðfinna Jóh. Guðmundsdóttir Skoðun Hið augljósa útlendingavandamál Hallþór Jökull Hákonarson Skoðun Kennir bara meira! Aðalheiður Marta Steindórsdóttir Skoðun Það er kominn tími á uppfærslu á Íslandi Þórður Snær Júlíusson Skoðun Kallar veikleiki stjórnmálaflokkanna á þekkt andlit til liðsinnis? Guðjón Heiðar Pálsson Skoðun Af hverju Píratar? Daníel Þröstur Pálsson Skoðun Skoðun Skoðun Börnin okkar eru að deyja – hvernig bregst þjóðin við? Björk Jónsdóttir skrifar Skoðun Hin huldu rándýr í mannslíkömum sem skaða unga fólkið Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Hið augljósa útlendingavandamál Hallþór Jökull Hákonarson skrifar Skoðun Þúsundir íbúða á glámbekk! Guðfinna Jóh. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Kennarinn sem hvarf Sigrún Birna Björnsdóttir Kaaber skrifar Skoðun 10 ára Heilbrigðisstofnun Suðurlands Díana Óskarsdóttir skrifar Skoðun Jafnlaunavottun verði valkvæð en ekki skylda Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Kennir bara meira! Aðalheiður Marta Steindórsdóttir skrifar Skoðun Það er kominn tími á uppfærslu á Íslandi Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Af hverju Píratar? Daníel Þröstur Pálsson skrifar Skoðun Kallar veikleiki stjórnmálaflokkanna á þekkt andlit til liðsinnis? Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Ruglaðist Kristrún á flokkum, þegar hún fór í stjórnmál? - Það hefði verið einfaldara fyrir hana, að ganga strax í Framsókn, en að breyta Samfylkingunni í Framsókn Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Kosningar og knattspyrna Haraldur Ingi Haraldsson skrifar Skoðun Hvert er „útlendingavandamálið“? Karen Kjartansdóttir skrifar Skoðun Útlendingur eða innflytjandi? Paola Cardeans skrifar Skoðun Sýnum kennurum virðingu Angela Árnadóttir skrifar Skoðun Mælum með Hafþór Reynisson skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfi okkar allra Alma Möller skrifar Skoðun Kjarabarátta kennara Þormóður Logi Björnsson skrifar Skoðun Algengt neyðartilfelli Marianne E. Klinke skrifar Skoðun Gervigreind, sýklar, atómsprengjur og allt þetta fína: Hugleiðing um bók eftir Mustafa Suleyman Atli Harðarson skrifar Skoðun Hrátt hakk og heimabakstur fyrir kosningarnar Anna Kristín Jensdóttir skrifar Skoðun Förum varlega með heita vatnið okkar Stefnir Kristjánsson skrifar Skoðun Gervigreind: Óseðjandi orkuþörf og ósvífin bjartsýni Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Rammíslenskt Aðalsteinn Leifsson skrifar Skoðun Föðurlaus börn og fjölskyldusjúkdómurinn Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Kennarar eru alltaf í fríi Stein Olav Romslo skrifar Skoðun Við þurfum breytingar Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Hvers virði erum við? Ágústa Árnadóttir skrifar Skoðun Nei, ég er ekki hamstur á hjóli Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Sjá meira
Ég man eftir svona köllum frá því að maður var í fiski eða byggingavinnu á sumrin með náminu og þeir tóku stundum svolítinn þussprett út af listamönnum og afætum, menntamönnum, menntskælingum – færðust allir í aukana þegar þeir urðu varir við að einhver var að hlusta og svo svaraði maður sjálfur fullum hálsi og um stund titraði vinnuskúrinn af ósætti. En við sáum alltaf hver framan í annan. Við sáum glampa í auga, glott í augnkrók, námum ósýnileg skilaboð sem menn senda frá sér þegar þeir eru samtímis í einu rými. Svo var alltaf einhver sem sagði: Jæja, eigum við ekki að tala um eitthvað skemmtilegt. Þegar pásan var svo búin þurftum við að fara aftur að gera eitthvað saman. Við þurftum líka að reyna að finna samræðugrundvöll milli þess sem við þráttuðum um þetta – við þurftum að finna sameiginlegan tilverugrundvöll. DeilugerðarmennÉg man líka eftir listamanni sem ég þekkti og talaði eins og samborgarar hans stæðu almennt í þakkarskuld við hann fyrir það eitt að hlotnast sú vegsemd að fá að vera samtíðarmenn hans. Hann taldi það ekki nema sjálfsagt mál að samfélagið sýndi þakklæti sitt, þó í litlu væri, með fjárframlögum sem hann þáði allra náðarsamlegast. Svona talaði hann stundum – en það var alltaf svolítið bros einhvers staðar í augnkrókunum sem sýndi að við hin þyrftum kannski ekki að taka þetta tal alveg bókstaflega eða súpa hveljur yfir ósvífninni. Og Halldór Laxness. Þegar sænskir blaðamenn spurðu hann hvað hann ætlaði að gera fyrir peningana sem hann fékk með Nóbelsverðlaununum svaraði hann að bragði: Ég ætla að kaupa brennivín fyrir þá. Sænsku blaðamennirnir supu hveljur en þetta þótti fyndið hér heima því Halldór var kannski einn af um það bil fimm íslenskum karlmönnum sem kunni með áfengi að fara á síðustu öld. Nú eru allir svo reiðir. Allt er svo ábúðarmikið. Mörgum þykir svo eftirsóknarvert að vera bálreiðir yfir framlögum úr opinberum sjóðum til listamanna – og alveg sérstaklega rithöfunda. Andúðin verður svo endanleg þarna á netinu. Við horfum ekki hvert framan í annað þegar við skiptumst á skoðunum og nemum ekki bros í augnkrók eða önnur lítil merki um að „þetta sé nú ekki þannig meint“ – og skiptumst þar með einmitt ekki á skoðunum, en höldum dauðahaldi í þær, súpandi okkar eigin prívat-hveljur. Því nú malla þeir nýja hveljusúpu, deilugerðarmennirnir, sem á hverju ári sinna af trúmennsku þeirri hugsjón að ala á andúð á listamönnum. Þetta árið er þetta óvenju svæsið. Við sjáum dellufrétt um lítil afköst Andra Snæs, sem að vísu er jafnharðan hrakin en þjónar sínum tilgangi: að láta hann standa frammi fyrir nokkurs konar dómstól og verja störf sín og orðspor. Hvernig afsannar maður að maður sé landeyða og afæta, þegar því er aldrei haldið beinlínis fram berum orðum en bara látið að því liggja? Framlag ritlistarKomið hefur fram í rannsóknum Ágústs Einarssonar prófessors og fyrrum alþingismanns á hagrænum áhrifum ritlistar að framlag hennar til landsframleiðslu sé 1,5%. Samkvæmt útreikningum hans var framlag ritlistarinnar til landsframleiðslu á árinu 2014 27 milljarðar króna. Er þá ótalið ómælanlegt en kannski raunverulegt gildi bókmenntanna fyrir samfélagið og fólkið í landinu: áhrif þeirra á okkur; allar þær hugsanir sem bókmenntirnar vekja með ómældum margfeldisáhrifum; allar þær tilfinningar sem þar eru færðar í orð af listfengi; það ljós sem vel sögð saga getur brugðið á líf þess sem les, svo að viðkomandi verður jafnvel ekki söm/samur; sú unun sem fagurlega smíðuð hending vekur ... Og svo framvegis. En ekki fer á milli mála að hagnaður samfélagsins af bókmenntastarfseminni í landinu er umtalsverður, í beinhörðum peningum. Nú er það því miður svo, að til þess að bækur verði til þurfa rithöfundar og skáld líka að vera til. Og þannig háttar með ritlist að þar er ekki alltaf á vísan að róa með afköst. Það getur tekið nokkur ár fyrir höfunda að skrifa stórar og miklar skáldsögur, kostað þá mikil átök og meira erfiði en ætla mætti í fljótu bragði. Uppskeran getur svo orðið afar ríkuleg. Framlög úr launasjóðum til rithöfunda byggjast á umsóknum höfunda, og hafa nefndarmenn væntanlega það til hliðsjónar hversu líklegt sé að úr verði gott bókmenntaverk. Slíkt er alltaf matsatriði, og þar mega ekki koma til álita önnur sjónarmið en bókmenntagildi, og þess vegna má ekki hleypa stjórnmálaflokkunum aftur að þessum málum, eins og þegar Jónas frá Hriflu stóð fyrir skerðingum á skáldalaunum Halldórs Laxness þegar honum mislíkuðu skrif hans. Nefndarmenn hafa væntanlega í huga fyrri verk höfunda annars vegar og svo hins vegar hvernig umsóknin sé úr garði gerð. Því sjáum við kannski sömu nöfn ár eftir ár. Þetta eru atvinnuhöfundarnir okkar. Hafi höfundur áður skrifað verk sem hafa ótvírætt gildi, út frá ýmsum sjónarhornum skoðað, er viðkomandi höfundur líklegur til að fá jafnvel nokkurra ára laun. Þeir höfundar sem hafa verið dregnir fram eins og fjársvikamenn, meira að segja á forsíðu hins indæla rakarastofublaðs, Séð og heyrt, eiga það sammerkt, að hafa gert ritstörf að ævistarfi. Þetta er fólk sem er vakið og sofið í því að skapa bókmenntir. Þetta er allt fólk sem hefur gefið samfélaginu mikið.
Ruglaðist Kristrún á flokkum, þegar hún fór í stjórnmál? - Það hefði verið einfaldara fyrir hana, að ganga strax í Framsókn, en að breyta Samfylkingunni í Framsókn Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Skoðun Kallar veikleiki stjórnmálaflokkanna á þekkt andlit til liðsinnis? Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Skoðun Ruglaðist Kristrún á flokkum, þegar hún fór í stjórnmál? - Það hefði verið einfaldara fyrir hana, að ganga strax í Framsókn, en að breyta Samfylkingunni í Framsókn Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Gervigreind, sýklar, atómsprengjur og allt þetta fína: Hugleiðing um bók eftir Mustafa Suleyman Atli Harðarson skrifar
Ruglaðist Kristrún á flokkum, þegar hún fór í stjórnmál? - Það hefði verið einfaldara fyrir hana, að ganga strax í Framsókn, en að breyta Samfylkingunni í Framsókn Ole Anton Bieltvedt Skoðun