Trúin á tímum hnattvæðingarinnar Guðmundur Andri Thorsson skrifar 18. maí 2015 07:00 Erfitt er að gera sér í hugarlund öllu tilgangslausara deiluefni en Guð; það er eins og að ætla sér að grípa vindinn og sýna í eitt skipti fyrir öll: sko, sjáðu, svona lítur hann út. Eðli málsins samkvæmt er sannleikurinn um Guð ekki háður sérleyfum. Alheimssálin – hinn mikli eilífi andi – lífsaflið – frumorsökin: uppruni, eðli og tilgangur lífsins á jörðinni – allt er þetta sveipað dul og mennirnir nota ótal ólíkar aðferðir við að tengjast þessum leyndardómi: táknsögur, bænahald, tilbeiðslusiði, hugljómun – já og list. Öll slík viðleitni, hverju nafni sem hún nefnist, er virðingar verð svo fremi hún misbjóði ekki öðrum. Trúariðkun er í eðli sínu innhverf og hljóðlát, einkaleg reynsla, hvað sem líður öllum þeim óskiljanlega hávaða út af trúmálum sem dynur á okkur dægrin löng. Og er rifrildi þar sem aldrei fæst niðurstaða.Fjölgyðistrú á okkar dögum Trúnni verður ekki úthýst úr mannlegu samfélagi; því sannfærðari sem ráðamenn í andlegum og veraldlegum efnum verða um að nú sé hún liðin undir lok, þeim mun margefldari snýr hún jafnan aftur – og aftur og aftur. Hnattvæðingunni fylgir meira nábýli hugmynda en áður þekktist í mannlegri tilveru, jafnvel núningur, og ólíkar aðferðir tíðkast hlið við hlið við að ákalla æðri mátt. Internetið verður varla lagt niður alveg í bráð og straumur hugmynda og fólks liggur í allar áttir, fram og til baka, eins og vera ber. Eitt mikilvægasta úrlausnarefni okkar daga er að finna leiðir til að þetta nána sambýli geti gengið; fá einn hóp til að viðurkenna tilverurétt annars – leiða saman í stað þess að stía í sundur, virða í stað þess að sýna óvirðingu, iðka samtal. Það er ekki hægt að vera andvígur fjölmenningu nú á dögum. Sambýli ólíkra hópa er staðreynd. Vert er að muna að þetta er ekki nýtt sambýli: á miðöldum bjuggu saman í heimsborgum á borð við Miklagarð (Konstantínópel) ótal ólíkar þjóðir með ólík trúarbrögð og nærðust af því sambýli. Og Íslendingar mættu á svæðið; þar á meðal Þorsteinn drómundur, bróðir Grettis Ásmundarsonar, sem söng sig inn í hjarta hefðarkonu og út úr fangelsi eftir að hafa hefnt bróður síns. Listamaður og gæfumaður. Þó að islam, gyðingdómur og kristni séu allt mismunandi útgáfur af eingyðistrúarbrögðum má eiginlega segja að nútímasamfélag einkennist af nokkurs konar fjölgyðistrú, eins og tíðkaðist til forna hjá norrænum mönnum, sem kusu sér til áheita ýmist Freyju eða Óðin, Þór eða Njörð, og má ímynda sér að grunnt hafi oft verið á því góða þarna á milli. Þannig er þessu háttað nú á dögum: við veljum okkur afbrigði af kristnum sið – eða heiðnum – erum búddistar, taóistar, múslimar og guð má vita hvað, eða blöndum jafnvel saman alls konar ólíku goðmagni sem við þykjumst skynja. Fyrir utan hið fræga „eitthvað“ sem Íslendingar segja alltaf að „sé þarna“. Bókstafstrú er eitthvert ömurlegasta og furðulegasta böl mannkynsins á okkar dögum þegar mannkynið ætti með réttu að njóta góðs af þeirri þekkingu sem það hefur aflað sér á lögmálum lífs og náttúru; þekkingin ætti að vera móðir víðsýninnar og umburðarlyndisins (sem er dyggð, hvað sem hver segir) en samt er það svo, í byrjun 20. aldar að trúarbragðadeilur og jafnvel styrjaldir geisa og fátt sem virðist geta valdið jafn miklum deilum. Bókstafstrú er andstæða sannrar trúar; hún er hæfileikaleysið til að skynja og skilja sjálfa líkinguna í trúartáknmálinu. Allt er tekið á orðinu og annaðhvort trúað bókstaflega eða afsannað bókstaflega.Hinn verðugi fulltrúi Inn í þetta samhengi kemur framlag Íslands í Feneyjatvíæringsins í ár, innsetning svissneska listamannsins Christoph Büchel (hann er raunar líka virkur þátttakandi í blómlegu listalífi Seyðisfjarðar). Hann hefur komið mosku fyrir í afhelgaðri kirkju, og vekur margs konar kenndir að sögn, lotningu og hrifningu, jafnt sem ótta og andstöðu. Christoph veður ótrauður beint inn á viðkvæmt svæði í evrópskri umræðu og hugmyndalífi – beint inn í mesta æsinginn. Til að ögra? Já já. Vekja athygli? Já já. Það er nú einu sinni eitt hlutverk listamanna að gera það. Snýst þetta um aflagða kristni og vaknandi islam? Ekki endilega – kannski allt eins hitt: að knýja áhorfandann til að horfa á og hugleiða og upplifa þetta svið mannlegrar tilveru; trúræknina; draga fram hugrenningar um helgi og afhelgun, hús Guðs og hús mannsins, ólíkar birtingarmyndir guðdómsins og líkar, ólíkar leiðir við tilbeiðsluna – og líkar. Og leiða fram það sem sameinar ekki síður en hitt sem sundrar; efla skilning, samkennd og vinarþel, draga úr fordómum, skapa fegurð og friðsæld úr ólgu og æsingi. Sem sé: Svissneskur fulltrúi Íslands á Ítalíu að skapa list sem á sér uppruna í arabískri trúariðkun. Öllu fjölþjóðlegra verður það nú naumast. Þetta gerir list: hún skekkir og ýkir; hún ýtir hlutum út úr gefnu samhengi sínu og setur í nýtt, sýnir þá staka á sínum stalli þar sem þeir geta ljómað. Er Christoph Büchel verðugur fulltrúi Íslands? Já já. Er hann íslenskur listamaður? Ég hef ekki hugmynd um það, veit eiginlega ekki hvað þarf að uppfylla til að svo sé. Er enginn íslenskur listamaður verðugur fulltrúi Íslands, eins og Goddur þrumaði úr stólnum í Djöflaeyjunni um daginn? Auðvitað ekki. Það verður seint sagt að þessi mikli áhrifamaður í myndlistarheiminum hafi hagað máli sínu í anda þess verks sem hann vildi verja; skilnings og samtals. Hann stóð þarna í púlti sínu og úthúðaði, skammaðist og reifst, og má þar með segja að Goddur hafi, hvað sem öðru líður, komið þarna fram sem verðugur fulltrúi íslenskrar umræðuhefðar og þar með Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Andri Thorsson Mest lesið Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun Skautadrottningin Katrín Jakobsdóttir Einar Steingrímsson Skoðun Fátækt er ekki blankheit Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Öfgar og ósannindi Oddný G. Harðardóttir Skoðun Að velja sér forseta Sigrún Helgadóttir Skoðun Hvaðan kemur fylgi Katrínar? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Fremst meðal jafningja: Halla Tómasdóttir á Bessastaði Birna Jónsdóttir Skoðun Fararheill til Bessastaða Ynda Eldborg Skoðun Katrín á Bessastaði Björn Snæbjörnsson Skoðun Öllu frelsi fylgir ábyrgð, líka tjáningarfrelsinu Arnar Þór Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Forsetinn sem sameinar Björk Baldursdóttir,Ingvi Stefánsson skrifar Skoðun Hvaðan kemur fylgi Katrínar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvað viljum við? skrifar Skoðun Fátækt er ekki blankheit Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Fremst meðal jafningja: Halla Tómasdóttir á Bessastaði Birna Jónsdóttir skrifar Skoðun Skautadrottningin Katrín Jakobsdóttir Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Hulda eða Stoltenberg? Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Katrín á Bessastaði Björn Snæbjörnsson skrifar Skoðun Hvað er það sem Alþingi ber að vernda á Þingvöllum? Lára Magnúsardóttir skrifar Skoðun Öllu frelsi fylgir ábyrgð, líka tjáningarfrelsinu Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Vegna umræðunnar um dánaraðstoð Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Steinar Harðarson,Sylviane Lecoultre,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar Skoðun Að velja sér forseta Sigrún Helgadóttir skrifar Skoðun Sameiningartákn á tímum sundrungar Birna Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Hvað væri lífið án vina? Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Hverjir bera ábyrgð á að halda launum kvenna niðri? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Fararheill til Bessastaða Ynda Eldborg skrifar Skoðun Öfgar og ósannindi Oddný G. Harðardóttir skrifar Skoðun Tímabær orð Unnar Arndísardóttur um afstæði barneigna Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Í hjarta sínu græn, en varla í reynd Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Halla Hrund - ein af okkur Hjálmar Gíslason skrifar Skoðun Að sameina frekar en sundra Fríða Björk Ingvarsdóttir skrifar Skoðun Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir skrifar Skoðun Hvaða eiginleika þarf forseti að hafa? Hildur Eir Bolladóttir skrifar Skoðun Þegar ég heyri nafnið Katrín Jakobsdóttir Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Í framhaldi af viðtali við Helgu Þórisdóttur Kári Stefánsson skrifar Skoðun Góð gildi og staðfesta Höllu Hrundar Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Halla Hrund eða Katrín? Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Til áréttingar Kári Stefánsson skrifar Skoðun Kynhlutlaust mál, máltilfinning og forsetaframboð Höskuldur Þráinsson skrifar Skoðun Er klassískt frjálslyndi orðið að jaðarskoðun? Kári Allansson skrifar Sjá meira
Erfitt er að gera sér í hugarlund öllu tilgangslausara deiluefni en Guð; það er eins og að ætla sér að grípa vindinn og sýna í eitt skipti fyrir öll: sko, sjáðu, svona lítur hann út. Eðli málsins samkvæmt er sannleikurinn um Guð ekki háður sérleyfum. Alheimssálin – hinn mikli eilífi andi – lífsaflið – frumorsökin: uppruni, eðli og tilgangur lífsins á jörðinni – allt er þetta sveipað dul og mennirnir nota ótal ólíkar aðferðir við að tengjast þessum leyndardómi: táknsögur, bænahald, tilbeiðslusiði, hugljómun – já og list. Öll slík viðleitni, hverju nafni sem hún nefnist, er virðingar verð svo fremi hún misbjóði ekki öðrum. Trúariðkun er í eðli sínu innhverf og hljóðlát, einkaleg reynsla, hvað sem líður öllum þeim óskiljanlega hávaða út af trúmálum sem dynur á okkur dægrin löng. Og er rifrildi þar sem aldrei fæst niðurstaða.Fjölgyðistrú á okkar dögum Trúnni verður ekki úthýst úr mannlegu samfélagi; því sannfærðari sem ráðamenn í andlegum og veraldlegum efnum verða um að nú sé hún liðin undir lok, þeim mun margefldari snýr hún jafnan aftur – og aftur og aftur. Hnattvæðingunni fylgir meira nábýli hugmynda en áður þekktist í mannlegri tilveru, jafnvel núningur, og ólíkar aðferðir tíðkast hlið við hlið við að ákalla æðri mátt. Internetið verður varla lagt niður alveg í bráð og straumur hugmynda og fólks liggur í allar áttir, fram og til baka, eins og vera ber. Eitt mikilvægasta úrlausnarefni okkar daga er að finna leiðir til að þetta nána sambýli geti gengið; fá einn hóp til að viðurkenna tilverurétt annars – leiða saman í stað þess að stía í sundur, virða í stað þess að sýna óvirðingu, iðka samtal. Það er ekki hægt að vera andvígur fjölmenningu nú á dögum. Sambýli ólíkra hópa er staðreynd. Vert er að muna að þetta er ekki nýtt sambýli: á miðöldum bjuggu saman í heimsborgum á borð við Miklagarð (Konstantínópel) ótal ólíkar þjóðir með ólík trúarbrögð og nærðust af því sambýli. Og Íslendingar mættu á svæðið; þar á meðal Þorsteinn drómundur, bróðir Grettis Ásmundarsonar, sem söng sig inn í hjarta hefðarkonu og út úr fangelsi eftir að hafa hefnt bróður síns. Listamaður og gæfumaður. Þó að islam, gyðingdómur og kristni séu allt mismunandi útgáfur af eingyðistrúarbrögðum má eiginlega segja að nútímasamfélag einkennist af nokkurs konar fjölgyðistrú, eins og tíðkaðist til forna hjá norrænum mönnum, sem kusu sér til áheita ýmist Freyju eða Óðin, Þór eða Njörð, og má ímynda sér að grunnt hafi oft verið á því góða þarna á milli. Þannig er þessu háttað nú á dögum: við veljum okkur afbrigði af kristnum sið – eða heiðnum – erum búddistar, taóistar, múslimar og guð má vita hvað, eða blöndum jafnvel saman alls konar ólíku goðmagni sem við þykjumst skynja. Fyrir utan hið fræga „eitthvað“ sem Íslendingar segja alltaf að „sé þarna“. Bókstafstrú er eitthvert ömurlegasta og furðulegasta böl mannkynsins á okkar dögum þegar mannkynið ætti með réttu að njóta góðs af þeirri þekkingu sem það hefur aflað sér á lögmálum lífs og náttúru; þekkingin ætti að vera móðir víðsýninnar og umburðarlyndisins (sem er dyggð, hvað sem hver segir) en samt er það svo, í byrjun 20. aldar að trúarbragðadeilur og jafnvel styrjaldir geisa og fátt sem virðist geta valdið jafn miklum deilum. Bókstafstrú er andstæða sannrar trúar; hún er hæfileikaleysið til að skynja og skilja sjálfa líkinguna í trúartáknmálinu. Allt er tekið á orðinu og annaðhvort trúað bókstaflega eða afsannað bókstaflega.Hinn verðugi fulltrúi Inn í þetta samhengi kemur framlag Íslands í Feneyjatvíæringsins í ár, innsetning svissneska listamannsins Christoph Büchel (hann er raunar líka virkur þátttakandi í blómlegu listalífi Seyðisfjarðar). Hann hefur komið mosku fyrir í afhelgaðri kirkju, og vekur margs konar kenndir að sögn, lotningu og hrifningu, jafnt sem ótta og andstöðu. Christoph veður ótrauður beint inn á viðkvæmt svæði í evrópskri umræðu og hugmyndalífi – beint inn í mesta æsinginn. Til að ögra? Já já. Vekja athygli? Já já. Það er nú einu sinni eitt hlutverk listamanna að gera það. Snýst þetta um aflagða kristni og vaknandi islam? Ekki endilega – kannski allt eins hitt: að knýja áhorfandann til að horfa á og hugleiða og upplifa þetta svið mannlegrar tilveru; trúræknina; draga fram hugrenningar um helgi og afhelgun, hús Guðs og hús mannsins, ólíkar birtingarmyndir guðdómsins og líkar, ólíkar leiðir við tilbeiðsluna – og líkar. Og leiða fram það sem sameinar ekki síður en hitt sem sundrar; efla skilning, samkennd og vinarþel, draga úr fordómum, skapa fegurð og friðsæld úr ólgu og æsingi. Sem sé: Svissneskur fulltrúi Íslands á Ítalíu að skapa list sem á sér uppruna í arabískri trúariðkun. Öllu fjölþjóðlegra verður það nú naumast. Þetta gerir list: hún skekkir og ýkir; hún ýtir hlutum út úr gefnu samhengi sínu og setur í nýtt, sýnir þá staka á sínum stalli þar sem þeir geta ljómað. Er Christoph Büchel verðugur fulltrúi Íslands? Já já. Er hann íslenskur listamaður? Ég hef ekki hugmynd um það, veit eiginlega ekki hvað þarf að uppfylla til að svo sé. Er enginn íslenskur listamaður verðugur fulltrúi Íslands, eins og Goddur þrumaði úr stólnum í Djöflaeyjunni um daginn? Auðvitað ekki. Það verður seint sagt að þessi mikli áhrifamaður í myndlistarheiminum hafi hagað máli sínu í anda þess verks sem hann vildi verja; skilnings og samtals. Hann stóð þarna í púlti sínu og úthúðaði, skammaðist og reifst, og má þar með segja að Goddur hafi, hvað sem öðru líður, komið þarna fram sem verðugur fulltrúi íslenskrar umræðuhefðar og þar með Íslands.
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun
Skoðun Vegna umræðunnar um dánaraðstoð Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Steinar Harðarson,Sylviane Lecoultre,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar
Skoðun Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir skrifar
Þegar orðið einelti er gjaldfellt – Til fylgjenda Katrínar Jakobsdóttur Kolbrá Höskuldsdóttir Skoðun