Er Evrópusambandið vandamálið? – um Grikkland og vald fjármagns yfir fólki Árni Páll Árnason skrifar 23. júlí 2015 07:00 Staða mála í Grikklandi og á evrusvæðinu hefur mjög verið í fréttum undanfarna daga, vikur og ár. Mér þykir sú umræða hafa verið um of einhæf og ráðist af þeim sjónarhóli sem hver og einn kýs að standa á. Það er óþarfi og skaðar skilning okkar á þessum miklu atburðum. Að mínu viti er staða Grikklands og togstreita um ríkisskuldir á alþjóðavettvangi til vitnis um að efnahagskerfi Vesturlanda er komið að endimörkum þess sem samfélög byggð á lýðræði og félagslegu réttlæti geta þolað, þegar reynir á mörk fjármagns og almannaréttar. Þetta á við jafnt á alþjóðlegum vettvangi og innanlands – jafnt á Grikklandi og Íslandi. Og jafnvel við Íslendingar sem nú berum okkur borginmannlega höfum þurft að beygja okkur undir ofurvald hins alþjóðlega fjármálakerfis og stjórnarskrárvarið og venjuhelgað ofbeldi eiganda peningakröfu á hendur þeim sem á að greiða. Skuld á ekki alltaf að gjalda. Um þetta allt langar mig að fjalla í nokkrum greinum. Eitt er mikilvægt að taka fram í upphafi: Vandi Grikklands og Evrusvæðisins er vissulega mikill og margþættur, en hann stafar á engan hátt af aðild Grikklands að ESB. Sumir ganga svo langt að telja vandann dauðadóm yfir evrópskri samvinnu og að í honum felist áfellisdómur yfir þeim hér á landi sem horft hafa til aðildar að Evrópusambandinu sem kosts fyrir íslenska þjóð. Fátt er fjær sanni. Aðild að ESB hefur fært Grikkjum fjölmörg tækifæri, rétt eins og við Íslendingar höfum notið ríkulega af aðild að Evrópusamrunanum í gegnum EES-samninginn. Opnun hagkerfisins með slíkri aðild skapar tækifæri til vaxtar og aðstæður skapast til að auka samkeppni í öllum atvinnugreinum. Árangur ríkja af alþjóðasamvinnu á efnahagssviðinu ræðst svo almennt af því hvernig þessi tækifæri eru nýtt.Kostir við sameiginlegan gjaldmiðil Það er ekkert launungarmál að talsmenn aðildar að ESB hér á landi hafa margir horft til sameiginlegs gjaldmiðils, evrunnar, sem stærsta kostsins við fulla aðild. Ástæðan er marggreind og margrædd: Kostnaður heimila og atvinnulífs af óstöðugleika íslenskrar krónu og skortur á utanaðkomandi aga um hagstjórn hér á landi. Launafólk á Íslandi býr við fullkomna óvissu um raunvirði launa sinna og er algerlega berskjaldað fyrir áhrifum frjálsra fjármagnsflutninga á verðmæti vinnu sinnar. Einungis haftabúskapur eins og sá sem nú stendur yfir, með undanþágum frá evrópsku regluverki, gerir krónuna þolanlega um stund. Aðild að evrunni takmarkar vissulega möguleika Grikkja á lausnum á núverandi vanda. Þeir geta ekki fellt gengið, komið útflutningsgreinum í skjól og sent heimilunum reikninginn, eins og hér gerðist með gengisfalli krónunnar í hruninu. Þegar lokið er lofsorði á íslenskan efnahagsbata eftir hrun er aldrei fjallað um skuggahlið krónunnar: Gríðarlegur afkomubati útflutningsgreina var greiddur af heimilunum með hærri skuldum heimila og lægri launum. Óviðráðanleg krafa um skuldaleiðréttingu var ein afleiðing þessa og yfirstandandi átök á vinnumarkaði og óstarfhæft heilbrigðiskerfi er önnur. Krónan leiddi með öðrum orðum til pólitískrar og samfélagslegrar upplausnar á Íslandi, sem enn sér ekki fyrir endann á. Þegar lofræður um íslensku krónuna eru lesnar vekur það athygli að jafnvel nú eftir fimm ára þrautagöngu, er ekkert fylgi meðal grísks almennings við að fara út úr evrunni og fara hina íslensku leið. Almennt er viðurkennt að útganga Grikkja úr evrunni myndi kalla á gríðarlega gengisfellingu. Upptaka drökmu á nýjan leik myndi nefnilega bara gilda um laun almennings, en erlendar skuldir jafnt ríkis, sveitarfélaga, fyrirtækja og einstaklinga yrðu áfram í evrum. Almenningur, sem nú þegar er aðkrepptur, þyrfti að þola kaupmáttarskerðingu upp á tugi prósenta ofan á allt annað. Þessa íslensku leið langar engan í Grikklandi að fara. Í umræðunni heyrum við oft að vandi Grikkja sé þeim sjálfum að kenna. Um þá ranghugmynd langar mig að fjalla í næstu grein. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Árni Páll Árnason Mest lesið Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. Skoðun Elsku Íslendingar, styðjum saman Grindavík Dagmar Valsdóttir Skoðun Þeir sem verja stórútgerðina – og heimsvaldastefnuna Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson Skoðun Betri vegur til Þorlákshafnar er samkeppnismál Ólafur Stephensen Skoðun Gervigreindin beisluð Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir Skoðun Lík brennd í Grafarvogi Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir Skoðun Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason Skoðun Skoðun Skoðun Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. skrifar Skoðun Baráttan um kjör eldra fólks Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Elsku Íslendingar, styðjum saman Grindavík Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Svigrúm Eydísar á fölskum grunni Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Betri vegur til Þorlákshafnar er samkeppnismál Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Lík brennd í Grafarvogi Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Er handahlaup valdeflandi? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Á jaðrinum með Jesú Daníel Ágúst Gautason skrifar Skoðun Þeir sem verja stórútgerðina – og heimsvaldastefnuna Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Gervigreindin beisluð Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Kúnstin að vera ósammála sjálfum sér Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar Skoðun Geislameðferð sem lífsbjörg Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Þetta eru ekki eðlileg vinnubrögð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Hversu mikið er nóg? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Sigurður Gísli Bond Snorrason skrifar Skoðun Að semja er ekki veikleiki – það er forsenda lýðræðis Elliði Vignisson skrifar Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Sumar og sól – en ekki alltaf sátt í sálinni Ellen Calmon skrifar Skoðun Að flokka hver vinnur og hver tapar Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Hagur hluthafanna alltaf og undantekningarlaust í forgangi Jón Kaldal skrifar Skoðun Má berja blaðamenn? Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Vonir um vopnahlé eins og hálmstrá Sveinn Rúnar Hauksson skrifar Skoðun Samfélagið innan samfélagsins Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Til hamingju Íslendingar með nýja Óperu Andri Björn Róbertsson skrifar Skoðun Hvers vegna hatar SFS smábáta? Svarið tengist veiðigjöldum Kjartan Páll Sveinsson skrifar Sjá meira
Staða mála í Grikklandi og á evrusvæðinu hefur mjög verið í fréttum undanfarna daga, vikur og ár. Mér þykir sú umræða hafa verið um of einhæf og ráðist af þeim sjónarhóli sem hver og einn kýs að standa á. Það er óþarfi og skaðar skilning okkar á þessum miklu atburðum. Að mínu viti er staða Grikklands og togstreita um ríkisskuldir á alþjóðavettvangi til vitnis um að efnahagskerfi Vesturlanda er komið að endimörkum þess sem samfélög byggð á lýðræði og félagslegu réttlæti geta þolað, þegar reynir á mörk fjármagns og almannaréttar. Þetta á við jafnt á alþjóðlegum vettvangi og innanlands – jafnt á Grikklandi og Íslandi. Og jafnvel við Íslendingar sem nú berum okkur borginmannlega höfum þurft að beygja okkur undir ofurvald hins alþjóðlega fjármálakerfis og stjórnarskrárvarið og venjuhelgað ofbeldi eiganda peningakröfu á hendur þeim sem á að greiða. Skuld á ekki alltaf að gjalda. Um þetta allt langar mig að fjalla í nokkrum greinum. Eitt er mikilvægt að taka fram í upphafi: Vandi Grikklands og Evrusvæðisins er vissulega mikill og margþættur, en hann stafar á engan hátt af aðild Grikklands að ESB. Sumir ganga svo langt að telja vandann dauðadóm yfir evrópskri samvinnu og að í honum felist áfellisdómur yfir þeim hér á landi sem horft hafa til aðildar að Evrópusambandinu sem kosts fyrir íslenska þjóð. Fátt er fjær sanni. Aðild að ESB hefur fært Grikkjum fjölmörg tækifæri, rétt eins og við Íslendingar höfum notið ríkulega af aðild að Evrópusamrunanum í gegnum EES-samninginn. Opnun hagkerfisins með slíkri aðild skapar tækifæri til vaxtar og aðstæður skapast til að auka samkeppni í öllum atvinnugreinum. Árangur ríkja af alþjóðasamvinnu á efnahagssviðinu ræðst svo almennt af því hvernig þessi tækifæri eru nýtt.Kostir við sameiginlegan gjaldmiðil Það er ekkert launungarmál að talsmenn aðildar að ESB hér á landi hafa margir horft til sameiginlegs gjaldmiðils, evrunnar, sem stærsta kostsins við fulla aðild. Ástæðan er marggreind og margrædd: Kostnaður heimila og atvinnulífs af óstöðugleika íslenskrar krónu og skortur á utanaðkomandi aga um hagstjórn hér á landi. Launafólk á Íslandi býr við fullkomna óvissu um raunvirði launa sinna og er algerlega berskjaldað fyrir áhrifum frjálsra fjármagnsflutninga á verðmæti vinnu sinnar. Einungis haftabúskapur eins og sá sem nú stendur yfir, með undanþágum frá evrópsku regluverki, gerir krónuna þolanlega um stund. Aðild að evrunni takmarkar vissulega möguleika Grikkja á lausnum á núverandi vanda. Þeir geta ekki fellt gengið, komið útflutningsgreinum í skjól og sent heimilunum reikninginn, eins og hér gerðist með gengisfalli krónunnar í hruninu. Þegar lokið er lofsorði á íslenskan efnahagsbata eftir hrun er aldrei fjallað um skuggahlið krónunnar: Gríðarlegur afkomubati útflutningsgreina var greiddur af heimilunum með hærri skuldum heimila og lægri launum. Óviðráðanleg krafa um skuldaleiðréttingu var ein afleiðing þessa og yfirstandandi átök á vinnumarkaði og óstarfhæft heilbrigðiskerfi er önnur. Krónan leiddi með öðrum orðum til pólitískrar og samfélagslegrar upplausnar á Íslandi, sem enn sér ekki fyrir endann á. Þegar lofræður um íslensku krónuna eru lesnar vekur það athygli að jafnvel nú eftir fimm ára þrautagöngu, er ekkert fylgi meðal grísks almennings við að fara út úr evrunni og fara hina íslensku leið. Almennt er viðurkennt að útganga Grikkja úr evrunni myndi kalla á gríðarlega gengisfellingu. Upptaka drökmu á nýjan leik myndi nefnilega bara gilda um laun almennings, en erlendar skuldir jafnt ríkis, sveitarfélaga, fyrirtækja og einstaklinga yrðu áfram í evrum. Almenningur, sem nú þegar er aðkrepptur, þyrfti að þola kaupmáttarskerðingu upp á tugi prósenta ofan á allt annað. Þessa íslensku leið langar engan í Grikklandi að fara. Í umræðunni heyrum við oft að vandi Grikkja sé þeim sjálfum að kenna. Um þá ranghugmynd langar mig að fjalla í næstu grein.
Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson Skoðun
Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun
Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir Skoðun
Skoðun Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir skrifar
Skoðun Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Óboðlegt ástand á Landspítala – okkar sjónarhorn Hildur Jónsdóttir,Einar Freyr Ingason,Þórir Bergsson skrifar
Skoðun Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar
Skoðun Tekist á um hvort lýðræðið á Íslandi sé virkt eða hvort hefðaréttur sé á völdum Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Nýr rektor og 2025 – tímamót í háskólamálum Ástráður Eysteinsson,Magnús Karl Magnússon,Margrét Helga Ögmundsdóttir,Tinna Laufey Ásgeirsdóttir skrifar
Óvirðing við lýðræðislegar hefðir, gegn stjórnarskrá, trúnaðarbrot gagnvart kjósendum Arnar Þór Jónsson Skoðun
Stöðvum helvíti á jörðu Birna Þórarinsdóttir,Bjarni Gíslason,Gísli Rafn Ólafsson,Sigríður Schram,Stella Samúelsdóttir,Tótla I. Sæmundsdóttir Skoðun
Menntamál íslenskra grunnskólabarna hafa verið til umfjöllunar – sem er vel. Miklu verra er tilefnið Karen Rúnarsdóttir Skoðun