Ungur nemur, gamall … skuldar? Guðlaug Kristjánsdóttir skrifar 2. september 2014 07:00 Íslenska námslánakerfið þarfnast heildstæðrar endurskoðunar. Greiðslubyrði vegna námslána nemur nú um þriggja vikna launum ár hvert. Endurgreiðslutími hefur verið að lengjast, eftir að horfið var frá því fyrirkomulagi að fella niður lánin eftir tiltekinn tíma frá lokum náms, eða við tiltekinn aldur. Það tekur í pyngjuna að þurfa að ráðstafa hátt í eins mánaðar launum í afborganir af námsláni. Afborganirnar eru tekjutengdar, þannig að laun hafa bein áhrif á það hve mörg ár tekur að greiða lánin upp. Háar tekjur kljúfa lánið hraðar en lágar. Því lægri sem tekjur fólks eru miðað við upphæð láns, því fleiri ár spanna afborganirnar. Er það þjóðfélagslega eðlileg staða, að lágtekjufólk beri skuldir af námi almennt lengur en aðrir? Í landi þar sem kynbundinn launamunur er viðvarandi, getur slíkt ástand þýtt að konur beri námsskuldir að jafnaði lengur en karlar. Viljum við það? Nú er svo komið að námsskuldir fylgja fólki inn í ellina. Ekki bara út starfsævina, heldur lífið allt. Hvenær var sú ákvörðun tekin að það væri æskilegt? Líklegast aldrei, enda falla heimildir til undanþágu frá afborgunum vegna bágrar fjárhagsstöðu til dæmis niður þegar lífeyrisaldri er náð. Þannig fer öryrki sem hefur verið undanþeginn greiðslum aftur að fá til sín greiðsluseðla þegar hann breytist í lífeyrisþega. Lög gera með öðrum orðum ekki ráð fyrir því að aldraðir skuldi námslán. BHM gerir athugasemdir við það verklag að veita stuðning vegna barneigna á námsárum á formi hækkaðs láns sem síðan þarf að greiða til baka. Almennt eru ekki gerðar kröfur um endurgreiðslur barnabóta til samfélagsins, nema í gegnum skatta. Svipað má segja um húsnæðisstuðning, sem einnig er veittur á formi hækkaðs láns til námsmanna. Hærra lán lengir greiðslutíma, þannig að sú staða getur komið upp að fólk sé í raun enn að greiða til baka húsnæðis- og barnabætur um áttrætt. Og þá helst kannski gamlar konur. Lenging endurgreiðslutíma endurspeglar að lokum þá staðreynd að laun háskólamenntaðra á Íslandi vega ekki upp tilkostnað við öflun menntunar. Það dæmi gengur ekki upp og því þarf að breyta. Allar ákvarðanir, hvort sem þær birtast í aðgerðum eða aðgerðaleysi eru stefnumótandi. Nú er þörf á markvissri skoðun á námslánakerfi Íslendinga þannig að það komist í sómasamlegt horf. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Heilbrigðiskerfi Íslands - Tími fyrir lausnir! Victor Gudmundsson Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Nýtt sveitarfélag Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stafrænn ójöfnuður á upplýsingaöld Stella Samúelsdóttir,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Varfærnisleg fagnaðarlæti Berglind Sunna Bragadóttir skrifar Skoðun „Ég skal baka fyrir Gunnar en ég kýs Kristján“ Páll Magnússon skrifar Skoðun Daðrað við sölu Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Rannsóknir á söfnum skapa dýrmæta þekkingu Arndís Bergsdóttr skrifar Skoðun Sagan sem verður að segja Drífa Snædal skrifar Skoðun Nýsköpun innviða Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Fjöldi fyrirtækja hætta með Rapyd Oddný Björg Rafnsdóttir skrifar Skoðun Forsetaframbjóðendur undir áhrifum Kremlverja? Bjarni Már Magnússon skrifar Skoðun Bréf frá móður Berglind Fríða Viggósdóttir skrifar Skoðun Vill ekki lengur íslenzkan her? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hafa íslensk fjarskiptafélög málað sig út í horn? Aron Heiðar Steinsson skrifar Skoðun Á Ísland framtíð í NATO? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Fjallkonan nýja, hún Katrín Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar Skoðun Njótum reynslu Katrínar Valgerður Bjarnadóttir skrifar Skoðun Katrínu á Bessastaði Brynja Þorbjörnsdóttir skrifar Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar Skoðun Forseti Íslands, Baldur Þórhallsson Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar Skoðun Er ungum mönnum sama um sjófólk? Kjartan Sveinn Guðmundsson skrifar Skoðun Þörfin fyrir heimilislækna Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Um lýðræði — Þrjár spurningar til forsetaframbjóðenda Hjörtur Hjartarson skrifar Skoðun 30% kaupmáttaraukning með evru Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Halla Tómasdóttir yrði góður forseti Rannveig Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Forsetinn má ekki fara á taugum Gísli Jökull Gíslason skrifar Skoðun „Brandarinn er búinn!“ María Heba Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Katrín kann sig Aðalheiður Björk Olgudóttir skrifar Sjá meira
Íslenska námslánakerfið þarfnast heildstæðrar endurskoðunar. Greiðslubyrði vegna námslána nemur nú um þriggja vikna launum ár hvert. Endurgreiðslutími hefur verið að lengjast, eftir að horfið var frá því fyrirkomulagi að fella niður lánin eftir tiltekinn tíma frá lokum náms, eða við tiltekinn aldur. Það tekur í pyngjuna að þurfa að ráðstafa hátt í eins mánaðar launum í afborganir af námsláni. Afborganirnar eru tekjutengdar, þannig að laun hafa bein áhrif á það hve mörg ár tekur að greiða lánin upp. Háar tekjur kljúfa lánið hraðar en lágar. Því lægri sem tekjur fólks eru miðað við upphæð láns, því fleiri ár spanna afborganirnar. Er það þjóðfélagslega eðlileg staða, að lágtekjufólk beri skuldir af námi almennt lengur en aðrir? Í landi þar sem kynbundinn launamunur er viðvarandi, getur slíkt ástand þýtt að konur beri námsskuldir að jafnaði lengur en karlar. Viljum við það? Nú er svo komið að námsskuldir fylgja fólki inn í ellina. Ekki bara út starfsævina, heldur lífið allt. Hvenær var sú ákvörðun tekin að það væri æskilegt? Líklegast aldrei, enda falla heimildir til undanþágu frá afborgunum vegna bágrar fjárhagsstöðu til dæmis niður þegar lífeyrisaldri er náð. Þannig fer öryrki sem hefur verið undanþeginn greiðslum aftur að fá til sín greiðsluseðla þegar hann breytist í lífeyrisþega. Lög gera með öðrum orðum ekki ráð fyrir því að aldraðir skuldi námslán. BHM gerir athugasemdir við það verklag að veita stuðning vegna barneigna á námsárum á formi hækkaðs láns sem síðan þarf að greiða til baka. Almennt eru ekki gerðar kröfur um endurgreiðslur barnabóta til samfélagsins, nema í gegnum skatta. Svipað má segja um húsnæðisstuðning, sem einnig er veittur á formi hækkaðs láns til námsmanna. Hærra lán lengir greiðslutíma, þannig að sú staða getur komið upp að fólk sé í raun enn að greiða til baka húsnæðis- og barnabætur um áttrætt. Og þá helst kannski gamlar konur. Lenging endurgreiðslutíma endurspeglar að lokum þá staðreynd að laun háskólamenntaðra á Íslandi vega ekki upp tilkostnað við öflun menntunar. Það dæmi gengur ekki upp og því þarf að breyta. Allar ákvarðanir, hvort sem þær birtast í aðgerðum eða aðgerðaleysi eru stefnumótandi. Nú er þörf á markvissri skoðun á námslánakerfi Íslendinga þannig að það komist í sómasamlegt horf.
Skoðun Neikvæð áhrif þess að útiloka forsetaframbjóðendur frá kappræðum strax komin í ljós Ástþór Magnússon skrifar
Skoðun Heilsa íslenskrar þjóðar, samofin framþróun í læknisfræði á Íslandi Theódór Skúli Sigurðsson skrifar
Skoðun Eru stjórnvöld að virða réttindi barna á flótta? Hópur fólks í ungmennaráði UNICEF á Íslandi skrifar
Skoðun Algeng mistök við fasteignakaup og hvernig þú forðast þau Kristín Ósk Þórðardóttir skrifar