Hverjir eiga Ísland? Jón Baldvin Hannibalsson skrifar 5. apríl 2025 09:02 Af fréttum RÚV og fréttatengdu efni um veiðileyfafrumvarp ríkisstjórnarinnar má ráða, að máttarstólpar þjóðfélagsins – okkar nýríku milljarðamæringar – sæti ómaklegum ofsóknum af hálfu stjórnarflokkanna. Ríkisstjórnin sé á góðri leið með að „slátra mjólkurkúnni“, sem hingað til hafi fært okkur björg í bú. RÚV flytur okkur þennan hræðsluáróður kvölds og morgna, án þess að reyna að bjóða uppá gagnrýnar fréttaskýringar, byggðar á staðreyndum. Við vitum ekki, hvort þessi dapurlega vanræksla stjórnast fremur af hræðslugæðum eða vangetu. Um Moggann þarf ekki að spyrja. Hann er beinlínis gerður út af milljarðamæringunum. Þeir borga árlegan hallarekstur blaðsins með glöðu geði, enda munar þá ekkert um slíkt smáræði. Öðruvísi mér áður brá, þegar Matthías og Styrmir réðu húsum í Hádegismóum. Lög eða látalæti? Lögum samkvæmt er fiskveiðiauðlindin sameign þjóðarinnar. Lögum samkvæmt má ekkert einstakt útgerðarfyrirtæki hafa forræði yfir meira en 12% veiðileyfa. Lögum samkvæmt byggja veiðileyfin – gríðarlega fémæt sem þau eru – á tímabundnum nýtingarrétti; þau mynda hvorki lögvarinn eignarétt né bótarétt á ríkið, ef þau eru afturkölluð. Þetta segja lögin. Allar eru þessar grundvallarreglur löggjafarinnar einskis virtar í framkvæmd. Fyrirtækjasamsteypur skyldra aðila meira en tvöfalda veiðiheimildir sínar í reynd. Rúmlega 10 fyrirtækjasamsteypur ráða yfir 2/3 hlutum allra aflaheimilda. Handhafar veiðiheimilda leigja, selja, kaupa, erfa, veðsetja og arfleiða veiðiheimildir, eins og um þeirra eigin eign sé að ræða. Þeim er m.a.s. skipt bróðurlega við hjónaskilnaði. Alþingi hefur, hingað til, látið eins og það viti ekki af þessu. Öfugmæli Eigandi veiðiheimildanna að nafninu til – þjóðin – sem leigir út afnotaréttinn, hefur hingað til ekki fengið neinar leigutekjur umfram kostnað þjóðarinnar af þjónustu við sjávarútveginn. Veiðileyfamillunum, sem hafa m.a. fjárfest í leigublokkum á höfuðborgarsvæðinu, þætti þetta lélegur „business“. Að kalla leigu fyrir einkaafnot af þjóðarauðlindinni – sem gerði þessa menn ofurríka – „landsbyggðarskatt“, er einum of langt gengið. Það er nefnilegaöfugmæli. Það er einmitt landsbyggðin, sem mun sérílagi njóta góðs af raunverulegum leigutekjum af veiðileyfum, í formi innviðauppbyggingar í samgöngum og heilbrigðisþjónustu, svo eitthvað sé nefnt. Þar nemur vanræksla fyrri ríkisstjórna hundruðum milljarða. Lítil fjölskyldufyrirtæki í sjávarplássum geta notið stighækkandi frítekjumarks, ef þörf krefur. Í þessu samhengi er ástæða til að rifja upp, að núverandi fiskveiðistjórnarkerfi er tilkomið sem neyðarráðstöfun, til þess að bregðast við neyðarástandi. Svartar skýrslur vísindamanna spáðu yfirvofandi hruni nytjastofna vegna ofveiði. Stjórnvöld (Alþingi og ríkisstjórnir) sáu sig nauðbeygð til að takmarka sókn með valdboði. Niðurstaðan varð úthlutun veiðiheimilda til útgerðarmanna, sem gerðu út á árunum 1979-82. Miðað við veiðireynslu. ÓKEYPIS. Hvers vegna ókeypis? HVERS VEGNA ÓKEYPIS? Það var vegna þess að sjávarútvegurinn var þá (á seinustu áratugum liðinnar aldar) sokkinn í skuldir. Flotinn var alltof stór. Eftir hömlulaust fjárfestingafyllerí í nýjum skipum, til að veiða seinasta þorskinn. Kostnaðurinn var alltof mikill. Allt var rekið með tapi. Engar varanlegar lausnir, nema síendurteknar gengisfellingar. Verðbólga og kjaraskerðing. Ella atvinnuleysi. MEÐ ILLU SKAL ILLT ÚT REKA, segir einhvers staðar. Ástandið kallaði á róttækar breytingar. Skuldaskil. Uppgjör og gjaldþrot fyrirtækja. Úreldingarsjóð til að hraða fækkun skipa. Takmörkun sóknar. Aflamarks – (eða) kvótakerfi. Veiðileyfi er einskonar einkaleyfi. Sá sem fær veiðileyfi fyrir 1000 tonnum af þorski, þarf ekki að óttast að keppinautur á nýju skipi verði fyrri til að hirða aflann. Það á að stuðla að sjálfbærni veiðanna og tryggja arðsemina. Þar með yrði komið í veg fyrir ofveiði of stórs flota, sem ógnaði afrakstri helstu nytjastofna. Þetta átti að stuðla að samkeppnishæfni greinarinnar á alþjóðamörkuðum. En það tók tíma að snúa tapi í hagnað. Það var vonlaust að rukka veiðileyfagjald fyrr en tapi hafði verið snúið í hagnað. Það tók nokkur ár á seinasta áratug liðinnar aldar. Hundrað milljarðar á ári Árangurinn lét ekki á sér standa. Skipum, sjómönnum og útgerðarmönnum fækkaði, tilkostnaður við útgerð minnkaði, þótt aflaaukning, sem boðuð var, léti á sér standa. Frá og með aldamótunum 2000 mátti íslenskur sjávarútvegur (veiðar og vinnsla) teljast sjálfbær. Afkoman fór síbatnandi. Samkvæmt opinberum upplýsingum (Hagstofan) hefur hagnaður af veiðum og vinnslu numið 90 – 100 milljörðum króna á ári á undanförnum árum. Þar af hefur auðlindarentan, þ.e. hagnaður umfram allan rekstrarkostnað, numið 50 – 60 milljörðum króna. Þótt við miðum við lægri töluna, gerir það 500 milljarða á áratug. Það munar um minna. AUÐLINDARENTAN er tilkomin fyrir atbeina ríkisins. Hú n verður til við það að ríkið – f.h. eigandans, þjóðarinnar – takmarkar sóknina. Þar með er komið í veg fyrir að kostnaður viðveiðarnaréti upp allan hagnað, eins og tíðkaðist áður fyrr. Við vorum að tala um, hvernig greiða eigi fyrir mörg hundruð milljarða innviðahalla á landsbyggðinni, sem safnast hefur upp á undanförnum árum. Partur af svarinu felst í leigutekjum ríkisins af þjóðarauðlindinni. Hinn parturinn felst í því að loka augljósum götum í núverandi skattkerfi, sem ekki aðeins leyfa – heldur beinlínis hvetja til – skattundandráttar stórefnamanna. Arðsemi Skv. nýlegum upplýsingum frá SFS hefur útgreiddur arður til eigenda í fyrirtækjasamsteypum leyfishafa numið um 30% af hagnaði að jafnaði. Hinn hlutinn situr inni í fyrirtækjunum og eykur verðmæti þeirra. Eignarhaldið er yfirleitt vistað í eignaharldsfélögum (ehf.). Arðstekjur þeirra og söluhagnaður af hlutum er skattfrjáls. Skúffufélög af þessu tagi eru sum hver skráð erlendis, þar sem erfitt er að rekja slóð eigendanna. Sum aðildarríki Evrópusambandsins, eins og t.d. Kýpur, Malta og Liechtenstein (og fleiri), sérhæfa sig í þessari þjónustu. Sama máli gegnir um milliliði (heildsala) sem selja óunninn (ferskan) fisk beint til smásala á erlendum mörkuðum, fyrir mun hærra verð en fæst við löndun á Íslandi. Hafa stéttafélög sjómanna ekkert við þetta að athuga? Hverjir eiga Ísland? Stefán Ólafsson, prófessor, hefur nýlega upplýst, að hagnaður fyrirtækja í sjávarútvegi er mun meiri en í öðrum atvinnuvegum á Íslandi. Það kemur einnig fram í frumvarpsdrögunum. Það hefur verið svo býsna lengi. Það þýðir að fjárfestingar í greininni eru með mesta móti í nýjum skipum og vinnslutækni, þ.á.m. í gervigreind og sjálfvirkni. Íslenskur sjávarútvegur er í fremstu röð að þessu leyti í heiminum. Sjálfvirkni sem leiðir af tæknibyltingu bætir samkeppnishæfnina. Hún fækkar líka starfsfólkinu. Fróðlegt væri að fá upplýsingar um það frá SFS, hvernig starfsfólki hefur fækkað á undanförnum árum og hve stór hluti þess er erlent vinnuafl. Það hefur ekki farið fram hjá almenningi, að margir stærstu handhafar veiðileyfa í sjávarútvegi hafa verið atkvæðamiklir fjárfestar í óskyldum greinum á undanförnum árum. Þannig hefur orðið til ný „corporate elite“ (fjármálaaðall) – með ráðandi ítök á mörgum sviðum atvinnulífs og stjórnmála. Við erum að tala um fjárfestingar í skipafélögum, tryggingafélögum, bönkum og fjármálastofnunum, ólíufélögum, ferðaþjónustu, hótelum og veitingastöðum, verktakafyrirtækjum og fasteignum – ekki síst á leigumarkaði á höfuðborgarsvæðinu. Þar hefur leiguverðið reyndar farið síhækkandi, öfugt við veiðileyfagjöldin. Þar vefst það ekki fyrir eigendum að gera greinarmun á sköttum og leigu! „Fyrirsjáanleiki“ Það er fyrir löngu kominn tími til að binda endi á pólitískt baktjaldamakk og skrumskældar áróðursherferðir veiðileyfishafa, þegar kemur að ákvörðun afnotagjalda að fiskveiðiauðlindinni. Útgerðarmenn, sjómenn, vinnslustöðvar, sveitarfélög og aðrir sem málið varða, þurfa á að halda vissu um rekstrarumhverfi sitt og starfskjör. Það heitir „fyrirsjáanleiki“ nútildags. Lög og reglur um veiðileyfagjöld þurfa að vera skýr og skilmerkileg fram í tímann, þannig að stjórnsýslan geti reiknað út leigugjaldið á hverju fiskveiðiári. Við verðmat ber að miða við markaðsverð heima og erlendis. Annar mælikvarði er einfaldlega ekki marktækur. Er kominn tími til að endurreisa Þjóðhagsstofnun? Auðlindarentan AUÐLINDARENTAN er grundvallarhugtak. Hún er sá huti, sem eftir stendur af hagnaði fyrirtækis, þegar allur rekstrarkostnaður, þ.m.t. kostnaður við að fjármagna viðhald og endurnýjun skipa og búnaðar (fjármagnskostnaður), hefur verið dreginn frá. Auðlindarenta verður til vegna þess að ríkisvaldið, í umboði þjóðarinnar, takmarkar sókn í auðlindina. Ella yrði hún engin. Hún tilheyrir því eiganda auðlindarinnar, þjóðinni. Það eina sem er (pólitískt) samningsatriði er, hvort eigandinn vill gefa afslátt af auðlindarentunni? En er það ekki misskilin góðgerðarstarfsemi að skilja hana alla eftir hjá fáeinum fjölskyldum, sem upphaflega fengu veiðileyfin ókeypis? Það var ekki meiningin í upphafi. Frumvarp ríkisstjórnarinnar er hóflegt skref í rétta átt. Næsta verkefni er að móta okkur auðlindastefnu til frambúðar. Það varðar ekki bara fiskimiðin og þær auðlindir, sem kunna að leynast undir hafsbotninum. Auðlindastefna, að norrænni fyrirmynd, tekur til landsins alls, þar með talið til eignarhalds á bújörðum. Hún varðar okkar ferska neysluvatn, orkuna í iðrum jarðar og í fallvötnum og ósnortna náttúru Íslands í öllu sínu veldi. Þar eigum við að leita í smiðju frænda okkar Norðmanna, sem eru öllum heiminum fyrirmynd á þessu sviði. H öfundur var á yngri árum háseti á togurum og á lí nuveiðum. Síðar hafði hann sem fjármálaráðherra frumkvæði að grundvallarbreytingum á skattkerfi og tekjustofnum ríkisins. STIKLA „Auð lindarentan verður til fyrir atbeina ríkisins. Af því að ríkið – f.h. þjóðarinnar, eiganda auðlindarinnar – takmarkar sóknina. Þ ar með er komið í veg fyrir að kostnaður við veiðarnar éti upp allan hagnað, eins og tíðkaðist h ér áður fyrr “. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sjávarútvegur Ríkisútvarpið Ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur Jón Baldvin Hannibalsson Mest lesið Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Ég á þetta ég má þetta Arnar Atlason Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson Skoðun Skoðun Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar Skoðun Alvarleg staða í umhverfi fréttamiðla Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Stéttarkerfi Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Stöðvum Hamas. Einungis þannig getum við stöðvað hryllinginn á Gaza BIrgir Finnsson skrifar Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Æfingin skapar meistarann! Sigurjón Már Fox Gunnarsson skrifar Skoðun 140 sinnum líklegra að verða fyrir eldingu Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Traust í húfi Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Verðmætasköpun án virðingar Berglind Harpa Svavarsdóttir skrifar Skoðun Daði Már týnir sjálfum sér Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur við náttúruna og sjálfbæra þróun Anna María Ágústsdóttir skrifar Skoðun Aðgerðir gegn mansali í forgangi Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar Skoðun Framtíðin fær húsnæði Ingunn Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Börnin sem deyja á Gaza Elín Pjetursdóttir skrifar Skoðun Brýr, sýkingar og börn Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar Skoðun Hvað er lýðskóli eiginlega? Margrét Gauja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Búum til pláss fyrir framtíðina Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Hættuleg ofnotkun svefnlyfja á Íslandi Drífa Sigfúsdóttir skrifar Skoðun Kveikjum neistann um allt land Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Ætlar Ísland að fara sömu leið og Evrópa í útlendingamálum? Kári Allansson skrifar Skoðun Samtökin 78 verðlauna sögufölsun Böðvar Björnsson skrifar Skoðun Afstaða – á vaktinni í 20 ár Arndís Vilhjálmsdóttir,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Varað við embætti sérstaks saksóknara Gestur Jónsson skrifar Skoðun Út af sporinu en ekki týnd að eilífu María Helena Mazul skrifar Skoðun Meira að segja formaður Viðreisnar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Af fréttum RÚV og fréttatengdu efni um veiðileyfafrumvarp ríkisstjórnarinnar má ráða, að máttarstólpar þjóðfélagsins – okkar nýríku milljarðamæringar – sæti ómaklegum ofsóknum af hálfu stjórnarflokkanna. Ríkisstjórnin sé á góðri leið með að „slátra mjólkurkúnni“, sem hingað til hafi fært okkur björg í bú. RÚV flytur okkur þennan hræðsluáróður kvölds og morgna, án þess að reyna að bjóða uppá gagnrýnar fréttaskýringar, byggðar á staðreyndum. Við vitum ekki, hvort þessi dapurlega vanræksla stjórnast fremur af hræðslugæðum eða vangetu. Um Moggann þarf ekki að spyrja. Hann er beinlínis gerður út af milljarðamæringunum. Þeir borga árlegan hallarekstur blaðsins með glöðu geði, enda munar þá ekkert um slíkt smáræði. Öðruvísi mér áður brá, þegar Matthías og Styrmir réðu húsum í Hádegismóum. Lög eða látalæti? Lögum samkvæmt er fiskveiðiauðlindin sameign þjóðarinnar. Lögum samkvæmt má ekkert einstakt útgerðarfyrirtæki hafa forræði yfir meira en 12% veiðileyfa. Lögum samkvæmt byggja veiðileyfin – gríðarlega fémæt sem þau eru – á tímabundnum nýtingarrétti; þau mynda hvorki lögvarinn eignarétt né bótarétt á ríkið, ef þau eru afturkölluð. Þetta segja lögin. Allar eru þessar grundvallarreglur löggjafarinnar einskis virtar í framkvæmd. Fyrirtækjasamsteypur skyldra aðila meira en tvöfalda veiðiheimildir sínar í reynd. Rúmlega 10 fyrirtækjasamsteypur ráða yfir 2/3 hlutum allra aflaheimilda. Handhafar veiðiheimilda leigja, selja, kaupa, erfa, veðsetja og arfleiða veiðiheimildir, eins og um þeirra eigin eign sé að ræða. Þeim er m.a.s. skipt bróðurlega við hjónaskilnaði. Alþingi hefur, hingað til, látið eins og það viti ekki af þessu. Öfugmæli Eigandi veiðiheimildanna að nafninu til – þjóðin – sem leigir út afnotaréttinn, hefur hingað til ekki fengið neinar leigutekjur umfram kostnað þjóðarinnar af þjónustu við sjávarútveginn. Veiðileyfamillunum, sem hafa m.a. fjárfest í leigublokkum á höfuðborgarsvæðinu, þætti þetta lélegur „business“. Að kalla leigu fyrir einkaafnot af þjóðarauðlindinni – sem gerði þessa menn ofurríka – „landsbyggðarskatt“, er einum of langt gengið. Það er nefnilegaöfugmæli. Það er einmitt landsbyggðin, sem mun sérílagi njóta góðs af raunverulegum leigutekjum af veiðileyfum, í formi innviðauppbyggingar í samgöngum og heilbrigðisþjónustu, svo eitthvað sé nefnt. Þar nemur vanræksla fyrri ríkisstjórna hundruðum milljarða. Lítil fjölskyldufyrirtæki í sjávarplássum geta notið stighækkandi frítekjumarks, ef þörf krefur. Í þessu samhengi er ástæða til að rifja upp, að núverandi fiskveiðistjórnarkerfi er tilkomið sem neyðarráðstöfun, til þess að bregðast við neyðarástandi. Svartar skýrslur vísindamanna spáðu yfirvofandi hruni nytjastofna vegna ofveiði. Stjórnvöld (Alþingi og ríkisstjórnir) sáu sig nauðbeygð til að takmarka sókn með valdboði. Niðurstaðan varð úthlutun veiðiheimilda til útgerðarmanna, sem gerðu út á árunum 1979-82. Miðað við veiðireynslu. ÓKEYPIS. Hvers vegna ókeypis? HVERS VEGNA ÓKEYPIS? Það var vegna þess að sjávarútvegurinn var þá (á seinustu áratugum liðinnar aldar) sokkinn í skuldir. Flotinn var alltof stór. Eftir hömlulaust fjárfestingafyllerí í nýjum skipum, til að veiða seinasta þorskinn. Kostnaðurinn var alltof mikill. Allt var rekið með tapi. Engar varanlegar lausnir, nema síendurteknar gengisfellingar. Verðbólga og kjaraskerðing. Ella atvinnuleysi. MEÐ ILLU SKAL ILLT ÚT REKA, segir einhvers staðar. Ástandið kallaði á róttækar breytingar. Skuldaskil. Uppgjör og gjaldþrot fyrirtækja. Úreldingarsjóð til að hraða fækkun skipa. Takmörkun sóknar. Aflamarks – (eða) kvótakerfi. Veiðileyfi er einskonar einkaleyfi. Sá sem fær veiðileyfi fyrir 1000 tonnum af þorski, þarf ekki að óttast að keppinautur á nýju skipi verði fyrri til að hirða aflann. Það á að stuðla að sjálfbærni veiðanna og tryggja arðsemina. Þar með yrði komið í veg fyrir ofveiði of stórs flota, sem ógnaði afrakstri helstu nytjastofna. Þetta átti að stuðla að samkeppnishæfni greinarinnar á alþjóðamörkuðum. En það tók tíma að snúa tapi í hagnað. Það var vonlaust að rukka veiðileyfagjald fyrr en tapi hafði verið snúið í hagnað. Það tók nokkur ár á seinasta áratug liðinnar aldar. Hundrað milljarðar á ári Árangurinn lét ekki á sér standa. Skipum, sjómönnum og útgerðarmönnum fækkaði, tilkostnaður við útgerð minnkaði, þótt aflaaukning, sem boðuð var, léti á sér standa. Frá og með aldamótunum 2000 mátti íslenskur sjávarútvegur (veiðar og vinnsla) teljast sjálfbær. Afkoman fór síbatnandi. Samkvæmt opinberum upplýsingum (Hagstofan) hefur hagnaður af veiðum og vinnslu numið 90 – 100 milljörðum króna á ári á undanförnum árum. Þar af hefur auðlindarentan, þ.e. hagnaður umfram allan rekstrarkostnað, numið 50 – 60 milljörðum króna. Þótt við miðum við lægri töluna, gerir það 500 milljarða á áratug. Það munar um minna. AUÐLINDARENTAN er tilkomin fyrir atbeina ríkisins. Hú n verður til við það að ríkið – f.h. eigandans, þjóðarinnar – takmarkar sóknina. Þar með er komið í veg fyrir að kostnaður viðveiðarnaréti upp allan hagnað, eins og tíðkaðist áður fyrr. Við vorum að tala um, hvernig greiða eigi fyrir mörg hundruð milljarða innviðahalla á landsbyggðinni, sem safnast hefur upp á undanförnum árum. Partur af svarinu felst í leigutekjum ríkisins af þjóðarauðlindinni. Hinn parturinn felst í því að loka augljósum götum í núverandi skattkerfi, sem ekki aðeins leyfa – heldur beinlínis hvetja til – skattundandráttar stórefnamanna. Arðsemi Skv. nýlegum upplýsingum frá SFS hefur útgreiddur arður til eigenda í fyrirtækjasamsteypum leyfishafa numið um 30% af hagnaði að jafnaði. Hinn hlutinn situr inni í fyrirtækjunum og eykur verðmæti þeirra. Eignarhaldið er yfirleitt vistað í eignaharldsfélögum (ehf.). Arðstekjur þeirra og söluhagnaður af hlutum er skattfrjáls. Skúffufélög af þessu tagi eru sum hver skráð erlendis, þar sem erfitt er að rekja slóð eigendanna. Sum aðildarríki Evrópusambandsins, eins og t.d. Kýpur, Malta og Liechtenstein (og fleiri), sérhæfa sig í þessari þjónustu. Sama máli gegnir um milliliði (heildsala) sem selja óunninn (ferskan) fisk beint til smásala á erlendum mörkuðum, fyrir mun hærra verð en fæst við löndun á Íslandi. Hafa stéttafélög sjómanna ekkert við þetta að athuga? Hverjir eiga Ísland? Stefán Ólafsson, prófessor, hefur nýlega upplýst, að hagnaður fyrirtækja í sjávarútvegi er mun meiri en í öðrum atvinnuvegum á Íslandi. Það kemur einnig fram í frumvarpsdrögunum. Það hefur verið svo býsna lengi. Það þýðir að fjárfestingar í greininni eru með mesta móti í nýjum skipum og vinnslutækni, þ.á.m. í gervigreind og sjálfvirkni. Íslenskur sjávarútvegur er í fremstu röð að þessu leyti í heiminum. Sjálfvirkni sem leiðir af tæknibyltingu bætir samkeppnishæfnina. Hún fækkar líka starfsfólkinu. Fróðlegt væri að fá upplýsingar um það frá SFS, hvernig starfsfólki hefur fækkað á undanförnum árum og hve stór hluti þess er erlent vinnuafl. Það hefur ekki farið fram hjá almenningi, að margir stærstu handhafar veiðileyfa í sjávarútvegi hafa verið atkvæðamiklir fjárfestar í óskyldum greinum á undanförnum árum. Þannig hefur orðið til ný „corporate elite“ (fjármálaaðall) – með ráðandi ítök á mörgum sviðum atvinnulífs og stjórnmála. Við erum að tala um fjárfestingar í skipafélögum, tryggingafélögum, bönkum og fjármálastofnunum, ólíufélögum, ferðaþjónustu, hótelum og veitingastöðum, verktakafyrirtækjum og fasteignum – ekki síst á leigumarkaði á höfuðborgarsvæðinu. Þar hefur leiguverðið reyndar farið síhækkandi, öfugt við veiðileyfagjöldin. Þar vefst það ekki fyrir eigendum að gera greinarmun á sköttum og leigu! „Fyrirsjáanleiki“ Það er fyrir löngu kominn tími til að binda endi á pólitískt baktjaldamakk og skrumskældar áróðursherferðir veiðileyfishafa, þegar kemur að ákvörðun afnotagjalda að fiskveiðiauðlindinni. Útgerðarmenn, sjómenn, vinnslustöðvar, sveitarfélög og aðrir sem málið varða, þurfa á að halda vissu um rekstrarumhverfi sitt og starfskjör. Það heitir „fyrirsjáanleiki“ nútildags. Lög og reglur um veiðileyfagjöld þurfa að vera skýr og skilmerkileg fram í tímann, þannig að stjórnsýslan geti reiknað út leigugjaldið á hverju fiskveiðiári. Við verðmat ber að miða við markaðsverð heima og erlendis. Annar mælikvarði er einfaldlega ekki marktækur. Er kominn tími til að endurreisa Þjóðhagsstofnun? Auðlindarentan AUÐLINDARENTAN er grundvallarhugtak. Hún er sá huti, sem eftir stendur af hagnaði fyrirtækis, þegar allur rekstrarkostnaður, þ.m.t. kostnaður við að fjármagna viðhald og endurnýjun skipa og búnaðar (fjármagnskostnaður), hefur verið dreginn frá. Auðlindarenta verður til vegna þess að ríkisvaldið, í umboði þjóðarinnar, takmarkar sókn í auðlindina. Ella yrði hún engin. Hún tilheyrir því eiganda auðlindarinnar, þjóðinni. Það eina sem er (pólitískt) samningsatriði er, hvort eigandinn vill gefa afslátt af auðlindarentunni? En er það ekki misskilin góðgerðarstarfsemi að skilja hana alla eftir hjá fáeinum fjölskyldum, sem upphaflega fengu veiðileyfin ókeypis? Það var ekki meiningin í upphafi. Frumvarp ríkisstjórnarinnar er hóflegt skref í rétta átt. Næsta verkefni er að móta okkur auðlindastefnu til frambúðar. Það varðar ekki bara fiskimiðin og þær auðlindir, sem kunna að leynast undir hafsbotninum. Auðlindastefna, að norrænni fyrirmynd, tekur til landsins alls, þar með talið til eignarhalds á bújörðum. Hún varðar okkar ferska neysluvatn, orkuna í iðrum jarðar og í fallvötnum og ósnortna náttúru Íslands í öllu sínu veldi. Þar eigum við að leita í smiðju frænda okkar Norðmanna, sem eru öllum heiminum fyrirmynd á þessu sviði. H öfundur var á yngri árum háseti á togurum og á lí nuveiðum. Síðar hafði hann sem fjármálaráðherra frumkvæði að grundvallarbreytingum á skattkerfi og tekjustofnum ríkisins. STIKLA „Auð lindarentan verður til fyrir atbeina ríkisins. Af því að ríkið – f.h. þjóðarinnar, eiganda auðlindarinnar – takmarkar sóknina. Þ ar með er komið í veg fyrir að kostnaður við veiðarnar éti upp allan hagnað, eins og tíðkaðist h ér áður fyrr “.
Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir skrifar
Skoðun Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir skrifar
Skoðun Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Enginn á verðinum – um ábyrgð, framtíðarsýn og mikilvægi forvirkrar stjórnsýslu Guðjón Heiðar Pálsson skrifar
Skoðun Konum í afplánun fjölgar: Með flókin áföll á bakinu Tinna Eyberg Örlygsdóttir,Sigríður Ella Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntun sem mannréttindi – ekki forréttindi París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Mikilvæg gagnrýni eða tilraun til valdayfirtöku í Sósíalistaflokknum? Ása Lind Finnbogadóttir Skoðun
Matvælaverð hefur nær þrefaldast frá stofnun Viðskiptaráðs! Sigríður Ingibjörg Ingadóttir Skoðun
Dagur líffræðilegrar fjölbreytni 2025 Rannveig Magnúsdóttir,Ole Sandberg,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Rebecca Thompson,Skúli Skúlason,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun