Hagfræðistofnun segir í Evrópuskýrslu sinni að í landbúnaðar- og sjávarútvegsmálum hafi ný aðildarríki hingað til ekki fengið varanlegar undanþágur frá reglum Evrópusambandsins. Hins vegar hafi tekist að fá tímabundnar undanþágur og í sumum tilvikum hafi tekist að fá fram breytta sambandslöggjöf til að takast á við sérstök vandamál. Undanþágur þurfi alltaf að vera skýrar ef þær eigi að haldast.

Skýrsluhöfundar segja að samkvæmt lögum ESB sé hægt að veita varanlegar undanþágur frá reglum sambandsins í aðildarsamningi. Sambandið setji hins vegar alltaf fram þá kröfu að nýtt aðildarríki gangi að öllu regluverki þess óbreyttu. Varanlegar undanþágur hafi ekki verið veittar í landbúnaðar- eða sjávarútvegsmálum.

Skoðun á aðildarsamningum, sem hafa lagagildi, leiði í ljós að hægt sé að fá tímabundnar undanþágur, mismunandi víðtækar og sem standa mislengi. EFTA-ríkin sem sömdu um aðild 1994 hafi þannig fengið ýmsar undanþágur í landbúnaðarmálum í fimm ár.

Í skýrslunni eru hins vegar rakin dæmi um breytingu á reglum ESB í þágu einstakra aðildarríkja. Annars vegar er nefnt ákvæði um svokallaðan heimskautalandbúnað, sem heimilaði Noregi, Svíþjóð og Finnlandi að styrkja sérstaklega til langs tíma landbúnað á harðbýlum svæðum til að tryggja að hann væri stundaður áfram. Annað dæmi sé undanþágur frá fiskveiðistefnu ESB í aðildarsamningi við Möltu, en þar hafi veri mælt fyrir um breytingar á reglugerð um tæknilegar verndarráðstafanir vegna viðhalds fiskistofna í Miðjarðarhafi.

„Þær tilhliðranir sem Malta fékk með þessu er því að finna í gerðum Evrópusambandsins. Þeim gerðum getur sambandið auðvitað síðar breytt með þeirri málsmeðferð sem um það gildir innan þess,“ segir í skýrslunni.

Loks segir um þetta í skýrslunni: „Í samanteknu máli má því segja að erfitt geti reynst að ná fram varanlegum undanþágum frá reglum sambandsréttar í þeirri merkingu sem hér er lögð í það orðasamband. Það á sérstaklega við á sviði fiskveiða og landbúnaðarmála þar sem stefnan er sameiginleg og Evrópusambandið fer að mestu leyti eitt með lagasetningarvald. Sé keppt að slíku markmiði í aðildarviðræðum verður að kveða á um allar slíkar undanþágur með mjög skýrum hætti ef tryggja á að þær haldi. Eins og áður greinir eru fordæmi fyrir því að unnt að ná fram tímabundnum undanþágum eða jafnvel annarri lagasetningu sambandsins í þágu íslenskra hagsmuna ef þær eru vel rökstuddar. Slíkar undanþágur haldast þó aðeins þann tíma sem þeim er markaður og/eða þar til breyting kann að vera gerð á viðkomandi löggjöf sambandsins. Varast ber að leggja mikið upp úr yfirlýsingum sem fylgja kunna aðildarsamningi a.m.k. að því er lögfræðilegt gildi þeirra varðar.“