"Ekkert einsdæmi en Tyrkirnir virðast vera að sýna einhverja hörku"

„Við erum líka með nokkuð ströng lög á Íslandi. Það er kannski ekki tíu ára fangelsi fyrir að fara með minjar úr landi en það getur varðað fangelsisvist," segir Kristín Huld Sigurðardóttir, forstöðumaður Minjastofnunar Íslands.

Töluvert hefur verið fjallað um mál Davíðs Arnar Bjarnasonar, 28 ára Íslendings, sem situr í fangelsi í Tyrklandi grunaður um að hafa reynt að smygla fornminjum úr landi.

„Þetta er ekkert einsdæmi en Tyrkirnir virðast vera að sýna einhverja hörku," segir Kristín. Hún bendir á að Tyrkland sé ein þeirra þjóða sem hafi lent í miklum skakkaföllum hvað minjar varði í gegnum tíðina.

„Bæði útaf stríðum og jarðskjálftum þar sem ýmislegt hefur eyðilagst. Þetta er eitt þeirra svæða þar sem elstu menningarminjar heimsins er að finna. Það komu þjóðir á árum áður og tóku mikið af þeirra gripum og fóru með í söfn í Vestur-Evrópu," segir Kristín. Fjölda fornminja frá Tyrklandi megi þannig finna á söfnum í Englandi og Þýskalandi og hið sama eigi við um muni frá Grikklandi og Egyptalandi.

Leiðsögumenn eiga að vita betur

„Nú eru þessar þjóðir að reyna að vinna gegn þessu og tryggja að ekki sé farið með hluti úr landi," segir Kristín. Mjög misjafnt sé hve hart þjóðir taki á málum sem þessum. Tyrkir hafi einhverra hluta vegna ákveðið að sýna einhverja hörku.

„Þá lendir fólk í því í sakleysi sínu sem heldur að það megi kaupa hluti sem þessa og fara með úr landi í vandræðum eins og þessi vesalings maður," segir Kristín. Hún minnir á að ekki sé þrætt um það hvort flytja megi hlutina úr landi. Það megi ekki. Íslendingar séu greinilega ekki nógu upplýstir um forn- og menningaminjalög. Leiðsögumenn eigi þó að vita betur.

„Þegar þú ferð í ferð til útlanda og ert að skoða minjastaði finnst manni eðlilegt að leiðsögumenn segi fólki að það megi ekki kaupa upprunalega gripi. Bara eftirlíkingar eða annað."

Íslensk lög um fornminjar

Kristín segir allar minjar 100 ára og eldri á Íslandi teljast til fornleifa. Það sama gildi um skip og báta 50 ára og eldri.

„Ef Jón Jónsson verður var við grip úti á víðavangi, eitthvað sem fellur undir þennan aldur, er það ekki eign þess sem finnur heldur tilheyrir það íslenska ríkinu. Allir gripir sem finnast í jörðu eiga að enda á Þjóðminjasafninu."

Kristín vísar í lög um menningarminjar þar sem fram komi hvað falli undir fornminjar. Þá hafi Ísland einnig gengist undir Evróputilskipun fyrir nokkrum árum en samkvæmt þeim má ekki fara með gripi á milli landa í Evrópu. Lög um menningarverðmæti milli annarra landa fjalli um það.

„Það er ekki nóg með að það megi ekki fara með forngripi 100 ára og eldri á milli landa heldur gildir þetta um margt annað s.s. málverk, bækur, landabréf, skjalasöfn, dýrafræðigögn og fleira. Einnig samgöngutæki 75 ára og eldri," segir Kristín. Helsta undantekningin sé sú ef fólk hafi fengið eitthvað í arf og búi erlendis. Þá geti það farið með hlutina utan. Engu að síður þarf að tilkynna það til Minjastofnunar.

Fornminjar í sjónvarpsþáttum

Í ýmsum sjónvarpsþáttum á Íslandi kíkir þáttarstjórnandi í heimsókn til Íslendinga. Komið hefur fyrir að gestgjafi, sem hús er tekið á í þáttum sem þessum, hafi viðurkennt að hafa tekist að flytja fornminjar frá öðrum löndum til Íslands. Aðspurð segir Kristín að Minjastofnun geti ekki gripið þar inn í nema beiðni komi erlendis frá.

Þó þekkist dæmi þess hér á landi að fólk hafi tekið kirkjugripi heim til sín. Fólk sem hafi á einhvern hátt tengst kirkjunum og mögulega haft áhyggjur af því að munirnir myndu týnast.

„Svo hafa þeir orðið innlyksa heima hjá fólkinu, sem jafnvel hefur ekkert lengur með kirkjuna að gera, eða hjá ættingjum þeirra. Ef við sæjum það í sjónvarpsþáttum hjá ykkur þá myndum við reyna að nálgast gripina," segir Kristín. Hún segir það hafa komið upp að yfirvöld hafi sótt slíka gripi heim til fólks.

Misjafnt hve ströng löggjöfin sé

Kristín segir misjafnt hvernig lögin eru eftir löndum. Bretar séu til dæmis ekki jafnstrangir að mörgu leyti og flestar aðrar erlendar þjóðir.

„Fólk sér fornleifaþætti í sjónvarpi þar sem fólk er að grafa upp og eignast gripina. Það er öðruvísi þar en hér. Í sumum tilvikum geta landeigendur eignast gripina ef þeir finna þá en þannig er það ekki á Íslandi," segir Kristín og skilur vel að fólk eigi erfitt með að átta sig á lögunum þegar þau eru jafnbreytileg og raun ber vitni.

„Við þurfum greinilega að auglýsa þetta vel svo fleiri lendi ekki í svona leiðindamáli."