Umræða um fangelsismál Guðmundur Gíslason skrifar 26. júlí 2011 14:00 Að gefnu tilefni langar mig til að leggja orð í belg vegna umfjöllunar í fjölmiðlum um byggingu nýs fangelsis en sú staða virðist komin upp að útboð getur ekki hafist vegna ágreinings í ríkisstjórn um fjármögnun verksins. Miklar breytingar hafa orðið í samfélaginu, lögregla hefur verið efld, tollgæsla styrkst, refsingar hafa þyngst og dómstólar orðið skilvirkari. Fangelsismálastofnun á orðið erfitt með að sinna lögbundnu hlutverki sínu, fullnustu refsingar brotamanna sem dæmdir hafa verið til refsivistar. Í landinu eru sex fangelsi, þar af tvö á höfuðborgarsvæðinu, sem bæði hafa verið rekin á undanþágu heilbrigðisyfirvalda til margra ára enda svo komið að þar er erfitt að uppfylla nútímaskilyrði um mannúðlega refsivist fanga. Hegningarhúsið var byggt 1874 og getur hýst 16 fanga. Kópavogsfangelsið var tekið í notkun 1989 og getur hýst 12 fanga. Það er eina fangelsið fyrir konur. Af ýmsum ástæðum eru bæði þessi fangelsi óhæf undir þá starfsemi sem þar fer fram. Hegningarhúsið var reist á 19. öld þegar helstu samgöngutæki voru hestar og þjóðin var bændasamfélag. Allt frá miðri síðustu öld hefur verið rætt opinberlega um að Hegningarhúsið sé ekki heppilegur vistunarstaður fyrir fanga. Árið 1961 lét Bjarni Benediktsson, þáverandi dómsmálaráðherra, vinna skýrslu um drög að nýju fangelsi í Reykjavík vegna þess að Hegningarhúsið uppfyllti ekki kröfur um aðbúnað. Þetta var fyrir 50 árum! Kópavogsfangelsið var ekki byggt sem fangelsi og hefur í raun hentað illa sem slíkt, sérstaklega til lengri tíma fangavistar. Húsnæðið er þröngt og lítið rými til athafna og útivistar fanga. Það er að mínu áliti óásættanlegt að konur þurfi að afplána langa refsingu þar. Bæði fangelsin standa auk þess of nærri byggð, Hegningarhúsið í miðju verslunar- og skemmtanahverfi og Kópavogsfangelsi í íbúðahverfi, 50 metra frá stórum leikskóla. Það gleymist stundum í umræðunni að báðum fangelsunum þarf að loka til frambúðar en það er óhugsandi að kippa burt 28 fangaplássum í landinu án þess að byggja fyrst nýtt fangelsi. Í þessu samhengi er ekki úr vegi að rifja upp að CPT nefndin, Committee for the Prevention of Torture and inhuman or degrading treatment or punishment, sem er óháð eftirlitsnefnd á vegum Evrópuráðsins, hefur í þrígang gert þá kröfu til íslenskra stjórnvalda að þau geri bragarbót varðandi fangavist á höfuðborgarsvæðinu. Og þau hafa svo sannarlega tekið undir það í orði en ekki á borði. Gagnrýnin er réttmæt um aðstöðuleysi í fangelsunum og þann vanda sem við er að glíma bæði hvað varðar starfsmenn og fanga. Það er erfitt fyrir fangaverði að vinna árum saman í umhverfi sem uppfyllir ekki skilyrði um aðbúnað og hollustuhætti og bera að auki kvíðboga fyrir því að vinnustað þeirra verði lokað. Þeir hafa lagt sig fram um að starfa af fagmennsku við erfiðar aðstæður og það ber að þakka. Því má samt ekki gleyma að margt gott hefur verið gert í fangelsismálum á síðustu árum eins og endurbætur á Litla-Hrauni, Kvíabryggju, Akureyri og Bitru. Kjarni málsins er að tímabundin fangavist einstaklings á ekki að hafa í för með sér þjáningu umfram það sem dómurinn sem slíkur felur í sér. Þrátt fyrir ófullnægjandi aðstæður í Hegningarhúsinu hefur oft verið sagt að fangar séu ánægðir þar vegna þess að þar sé góður andi. En það er ekki nóg því auk manngæsku þarf að koma til markvissara skipulag til að fangelsisvistin nýtist fanganum betur, t.d. við nám, meðferð og vinnu. Það verður ekki framför við óboðlegar aðstæður, það er erfitt að troða hugmyndafræði og úrræðum nútímans inn í 19. aldar húsaskipan og ætlast til að ná árangri meðan fangarnir verða nánast að borða af hnjánum á sér vegna plássleysis. Erfitt er að gera breytingar þar sem húsið er að stórum hluta friðað. Allir sem starfa innan geirans leggja sig fram við að gera það besta úr hlutunum. En við getum gert betur. Gleymum því ekki að fangi heldur aftur út í samfélagið að fangavist lokinni. Þess vegna er svo mikilvægt að í fangelsum fari fram uppbyggileg meðferð. Að fjasað hafi verið um málið í 50 ár án þess að nýtt fangelsi í Reykjavík hafi orðið að veruleika er auðvitað ekkert annað en gallsúr brandari. Á undanförnum árum hef ég verið í mörgum starfshópum sem hafa unnið að þarfagreiningum vegna fangelsisbyggingar. Skoðum aðeins söguna um Fangelsið Hólmsheiði. Hugmyndavinnan hófst 2001 í starfshópi, fram fór starf við þarfagreiningu, skipulag og fjármögnun en ekkert varð úr framkvæmdum. Á þeim 10 árum sem liðin eru hafa margar viljayfirlýsingar verið gefnar út og starfshópar unnið að mismunandi útfærslum. Ýmsar hugmyndir hafa verið í gangi: Byggja lítið fangelsi, breyta staðsetningu lóðar, sambyggja lögreglustöð og fangelsi, stækka Litla-Hraun o.s.frv. Fjöldi starfsmanna Fangelsismálastofnunar, dómsmála- og fjármálaráðuneytis, lögreglu, framkvæmdasýslu og verkfræði- og arkitektastofa hefur unnið að þessu. Og alltaf hafa stjórnvöld á einhverjum tímapunkti skipt um kúrs eða hætt við, t.d. vegna deilna um skipulag eða staðsetningu, hættu á ofþenslu í hagkerfinu, kreppu og fjárskorts og núna vegna ágreinings í ríkisstjórn um fjármögnun verksins. Það er komið nóg af þessari vitleysu. Kjarni málsins er að væntanlega stendur áfram til að viðhalda skipulagi réttarríkis í landinu. Brotamenn munu eftir sem áður verða dæmdir til fangelsisvistar, sumir í langan tíma en aðrir skemur. Fangelsismálastofnun hefur lagt til rýmkun samfélagsþjónustu og rafrænt eftirlit en það breytir ekki þörfinni fyrir fangelsisrými og viðunandi aðstöðu. Of löng bið er eftir fangelsisplássi og ef ekkert er að gert verða meiri vandræði vegna þess að tvö fangelsi verða lögð niður. Þeim þarf að loka vegna þess að þau eru óhæf og þá verður að koma til önnur fangelsisbygging á höfuðborgarsvæðinu. Aðeins á eftir að bjóða út hönnun og framkvæmd verksins og hefjast handa. Markmiðið er að reisa nútíma fangelsi fyrir gæsluvarðhald, móttöku fanga og greiningu, auk sérstakrar álmu fyrir kvenfanga. Allt tal um að þessi samsetning geti ekki verið undir sama þaki er út í hött, það er aðeins spurning um sveigjanleika í hönnun og byggingu. Það ríður á að hefjast handa og byggja til framtíðar með réttsýni, mannúð og skynsemi að leiðarljósi. Ég skora á stjórnvöld að skoða málið með opnum huga. Fangelsi á ekki að vera eitthvert óþurftarmál, fangar eru ekki óhreinu börnin hennar Evu. Refsivörslukerfið, þar með talin fangelsin, er mál samfélagsins í heild, hluti þeirrar stjórnsýslu sem við viljum að haldi utan um það. Er ekki orðið tímabært að styrkja það svo sómi sé að? Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Hví styður Ísland vopnakaup fyrir Úkraínu? Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Misnotkun veikindaréttar á vinnumarkaði? Sunna Arnardóttir Skoðun Hvað á ég að gera við barnið mitt? Ólöf Hugrún Valdimarsdóttir Skoðun Wolt tekur hlutverk sitt á Íslandi alvarlega Elisabeth Stenersen Skoðun Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun Geirfuglar Sigríðar Hagalín Þór Saari Skoðun Deildarstýri – deildarstýra – deildarstjóri Ellen Ýr Aðalsteinsdóttir Skoðun Hvað skiptir þig máli? Einföld leið til að bæta heilbrigðisþjónustu Marta Jóns Hjördísardóttir Skoðun Á hvaða stefnu erum við? Thelma Þorbjörg Sigurðardóttir Skoðun Þegar réttindin þín eru tekin í burtu af stjórnvöldum Jón Frímann Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Jónsósómi Kristinn H. Gunnarsson skrifar Skoðun Geirfuglar og flámæli Pétur Már Sigurjónsson skrifar Skoðun Sanngjarnt lífeyriskerfi: Endurskoðun í tæka tíð Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Fljótum við enn sofandi að feigðarósi? Erla Björnsdóttir skrifar Skoðun Bara engin ástæða Axel Flóvent skrifar Skoðun Á hvaða stefnu erum við? Thelma Þorbjörg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Wolt tekur hlutverk sitt á Íslandi alvarlega Elisabeth Stenersen skrifar Skoðun Margt óljóst í áætlunum Heidelberg Materials í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson skrifar Skoðun Hvað á ég að gera við barnið mitt? Ólöf Hugrún Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Sanngjarnt lífeyriskerfi: Í andstöðu við yfirlýst markmið Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Deildarstýri – deildarstýra – deildarstjóri Ellen Ýr Aðalsteinsdóttir skrifar Skoðun Þar sem umhverfismál og kvenréttindi mætast: Umhverfis- og félagslegt réttlæti í tískuiðnaðinum Grace Achieng skrifar Skoðun Hvað skiptir þig máli? Einföld leið til að bæta heilbrigðisþjónustu Marta Jóns Hjördísardóttir skrifar Skoðun Framsýn farsæld Tinna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Áfengi er engin venjuleg söluvara á frjálsum markaði Kristján G. Guðmundsson skrifar Skoðun Misnotkun veikindaréttar á vinnumarkaði? Sunna Arnardóttir skrifar Skoðun Það eina örugga í lífinu Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hví styður Ísland vopnakaup fyrir Úkraínu? Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Stöðvum störukeppnina Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Þegar réttindin þín eru tekin í burtu af stjórnvöldum Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Aukin lífsgæði - fimm leiðir að bættri vellíðan Bryndís Hrönn B. Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Síðasta hálmstrá Vinstri grænna í höndum Bjarkeyjar Olsen Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Pólitísk sjálfsmörk í Laugardalnum – aðför að skólastarfi Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Vara við meiriháttar skorti á kopar eftir 2025 Jean-Rémi Chareyre skrifar Skoðun Þingmenn opnið augun og finnið kjarkinn Jón Hjaltason skrifar Skoðun Láttu ekki plata þig! Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Bókahilla er ekki bókasafn Unnar Geir Unnarsson skrifar Skoðun 10 sekir menn gangi lausir Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hvað er að frétta í lífi án frétta? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Geirfuglar Sigríðar Hagalín Þór Saari skrifar Sjá meira
Að gefnu tilefni langar mig til að leggja orð í belg vegna umfjöllunar í fjölmiðlum um byggingu nýs fangelsis en sú staða virðist komin upp að útboð getur ekki hafist vegna ágreinings í ríkisstjórn um fjármögnun verksins. Miklar breytingar hafa orðið í samfélaginu, lögregla hefur verið efld, tollgæsla styrkst, refsingar hafa þyngst og dómstólar orðið skilvirkari. Fangelsismálastofnun á orðið erfitt með að sinna lögbundnu hlutverki sínu, fullnustu refsingar brotamanna sem dæmdir hafa verið til refsivistar. Í landinu eru sex fangelsi, þar af tvö á höfuðborgarsvæðinu, sem bæði hafa verið rekin á undanþágu heilbrigðisyfirvalda til margra ára enda svo komið að þar er erfitt að uppfylla nútímaskilyrði um mannúðlega refsivist fanga. Hegningarhúsið var byggt 1874 og getur hýst 16 fanga. Kópavogsfangelsið var tekið í notkun 1989 og getur hýst 12 fanga. Það er eina fangelsið fyrir konur. Af ýmsum ástæðum eru bæði þessi fangelsi óhæf undir þá starfsemi sem þar fer fram. Hegningarhúsið var reist á 19. öld þegar helstu samgöngutæki voru hestar og þjóðin var bændasamfélag. Allt frá miðri síðustu öld hefur verið rætt opinberlega um að Hegningarhúsið sé ekki heppilegur vistunarstaður fyrir fanga. Árið 1961 lét Bjarni Benediktsson, þáverandi dómsmálaráðherra, vinna skýrslu um drög að nýju fangelsi í Reykjavík vegna þess að Hegningarhúsið uppfyllti ekki kröfur um aðbúnað. Þetta var fyrir 50 árum! Kópavogsfangelsið var ekki byggt sem fangelsi og hefur í raun hentað illa sem slíkt, sérstaklega til lengri tíma fangavistar. Húsnæðið er þröngt og lítið rými til athafna og útivistar fanga. Það er að mínu áliti óásættanlegt að konur þurfi að afplána langa refsingu þar. Bæði fangelsin standa auk þess of nærri byggð, Hegningarhúsið í miðju verslunar- og skemmtanahverfi og Kópavogsfangelsi í íbúðahverfi, 50 metra frá stórum leikskóla. Það gleymist stundum í umræðunni að báðum fangelsunum þarf að loka til frambúðar en það er óhugsandi að kippa burt 28 fangaplássum í landinu án þess að byggja fyrst nýtt fangelsi. Í þessu samhengi er ekki úr vegi að rifja upp að CPT nefndin, Committee for the Prevention of Torture and inhuman or degrading treatment or punishment, sem er óháð eftirlitsnefnd á vegum Evrópuráðsins, hefur í þrígang gert þá kröfu til íslenskra stjórnvalda að þau geri bragarbót varðandi fangavist á höfuðborgarsvæðinu. Og þau hafa svo sannarlega tekið undir það í orði en ekki á borði. Gagnrýnin er réttmæt um aðstöðuleysi í fangelsunum og þann vanda sem við er að glíma bæði hvað varðar starfsmenn og fanga. Það er erfitt fyrir fangaverði að vinna árum saman í umhverfi sem uppfyllir ekki skilyrði um aðbúnað og hollustuhætti og bera að auki kvíðboga fyrir því að vinnustað þeirra verði lokað. Þeir hafa lagt sig fram um að starfa af fagmennsku við erfiðar aðstæður og það ber að þakka. Því má samt ekki gleyma að margt gott hefur verið gert í fangelsismálum á síðustu árum eins og endurbætur á Litla-Hrauni, Kvíabryggju, Akureyri og Bitru. Kjarni málsins er að tímabundin fangavist einstaklings á ekki að hafa í för með sér þjáningu umfram það sem dómurinn sem slíkur felur í sér. Þrátt fyrir ófullnægjandi aðstæður í Hegningarhúsinu hefur oft verið sagt að fangar séu ánægðir þar vegna þess að þar sé góður andi. En það er ekki nóg því auk manngæsku þarf að koma til markvissara skipulag til að fangelsisvistin nýtist fanganum betur, t.d. við nám, meðferð og vinnu. Það verður ekki framför við óboðlegar aðstæður, það er erfitt að troða hugmyndafræði og úrræðum nútímans inn í 19. aldar húsaskipan og ætlast til að ná árangri meðan fangarnir verða nánast að borða af hnjánum á sér vegna plássleysis. Erfitt er að gera breytingar þar sem húsið er að stórum hluta friðað. Allir sem starfa innan geirans leggja sig fram við að gera það besta úr hlutunum. En við getum gert betur. Gleymum því ekki að fangi heldur aftur út í samfélagið að fangavist lokinni. Þess vegna er svo mikilvægt að í fangelsum fari fram uppbyggileg meðferð. Að fjasað hafi verið um málið í 50 ár án þess að nýtt fangelsi í Reykjavík hafi orðið að veruleika er auðvitað ekkert annað en gallsúr brandari. Á undanförnum árum hef ég verið í mörgum starfshópum sem hafa unnið að þarfagreiningum vegna fangelsisbyggingar. Skoðum aðeins söguna um Fangelsið Hólmsheiði. Hugmyndavinnan hófst 2001 í starfshópi, fram fór starf við þarfagreiningu, skipulag og fjármögnun en ekkert varð úr framkvæmdum. Á þeim 10 árum sem liðin eru hafa margar viljayfirlýsingar verið gefnar út og starfshópar unnið að mismunandi útfærslum. Ýmsar hugmyndir hafa verið í gangi: Byggja lítið fangelsi, breyta staðsetningu lóðar, sambyggja lögreglustöð og fangelsi, stækka Litla-Hraun o.s.frv. Fjöldi starfsmanna Fangelsismálastofnunar, dómsmála- og fjármálaráðuneytis, lögreglu, framkvæmdasýslu og verkfræði- og arkitektastofa hefur unnið að þessu. Og alltaf hafa stjórnvöld á einhverjum tímapunkti skipt um kúrs eða hætt við, t.d. vegna deilna um skipulag eða staðsetningu, hættu á ofþenslu í hagkerfinu, kreppu og fjárskorts og núna vegna ágreinings í ríkisstjórn um fjármögnun verksins. Það er komið nóg af þessari vitleysu. Kjarni málsins er að væntanlega stendur áfram til að viðhalda skipulagi réttarríkis í landinu. Brotamenn munu eftir sem áður verða dæmdir til fangelsisvistar, sumir í langan tíma en aðrir skemur. Fangelsismálastofnun hefur lagt til rýmkun samfélagsþjónustu og rafrænt eftirlit en það breytir ekki þörfinni fyrir fangelsisrými og viðunandi aðstöðu. Of löng bið er eftir fangelsisplássi og ef ekkert er að gert verða meiri vandræði vegna þess að tvö fangelsi verða lögð niður. Þeim þarf að loka vegna þess að þau eru óhæf og þá verður að koma til önnur fangelsisbygging á höfuðborgarsvæðinu. Aðeins á eftir að bjóða út hönnun og framkvæmd verksins og hefjast handa. Markmiðið er að reisa nútíma fangelsi fyrir gæsluvarðhald, móttöku fanga og greiningu, auk sérstakrar álmu fyrir kvenfanga. Allt tal um að þessi samsetning geti ekki verið undir sama þaki er út í hött, það er aðeins spurning um sveigjanleika í hönnun og byggingu. Það ríður á að hefjast handa og byggja til framtíðar með réttsýni, mannúð og skynsemi að leiðarljósi. Ég skora á stjórnvöld að skoða málið með opnum huga. Fangelsi á ekki að vera eitthvert óþurftarmál, fangar eru ekki óhreinu börnin hennar Evu. Refsivörslukerfið, þar með talin fangelsin, er mál samfélagsins í heild, hluti þeirrar stjórnsýslu sem við viljum að haldi utan um það. Er ekki orðið tímabært að styrkja það svo sómi sé að?
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Hvað skiptir þig máli? Einföld leið til að bæta heilbrigðisþjónustu Marta Jóns Hjördísardóttir Skoðun
Skoðun Þar sem umhverfismál og kvenréttindi mætast: Umhverfis- og félagslegt réttlæti í tískuiðnaðinum Grace Achieng skrifar
Skoðun Hvað skiptir þig máli? Einföld leið til að bæta heilbrigðisþjónustu Marta Jóns Hjördísardóttir skrifar
Skoðun Pólitísk sjálfsmörk í Laugardalnum – aðför að skólastarfi Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar
Fögnum á degi líffræðilegrar fjölbreytni Rannveig Magnúsdóttir,Ragnhildur Guðmundsdóttir,Skúli Skúlason,Ole Sandberg,Sæunn Júlía Sigurjónsdóttir Skoðun
Hvað skiptir þig máli? Einföld leið til að bæta heilbrigðisþjónustu Marta Jóns Hjördísardóttir Skoðun