Sjálfbær þróun er jafnréttisbarátta 21. aldar Guðmundur Hörður Guðmundsson skrifar 26. maí 2011 06:00 Sjálfbær þróun er hugtak sem mikið hefur verið fjallað um á undanförnum árum, ekki síst í kjölfar efnahagshrunsins, mikilla verðhækkana á hráefnum og vaxandi vistkreppu. Þrátt fyrir mjög aukið vægi sjálfbærrar þróunar í umræðunni virðast fáir þekkja merkingu hugtaksins nema að mjög takmörkuðu leyti. Margir þekkja grundvallarskilgreininguna sem birtist í skýrslunni Sameiginleg framtíð okkar: „Sjálfbær þróun er þróun sem fullnægir þörfum samtíðarinnar án þess að skerða möguleika komandi kynslóða til að fullnægja sínum þörfum.“ Þetta lætur vel í eyrum en er samt ekki fullnægjandi skýring á hugtaki sem ratað hefur inn í stjórnarsáttmála og námskrár skóla og kann að rata inn í stjórnarskrá. Sjálfbær þróun er viðbragð við framfaraspretthlaupi mannkyns sem hófst með iðnbyltingunni og hefur staðið linnulaust síðan. Við gerum okkur ef til vill ekki að fullu grein fyrir því hvernig álag á náttúru og auðlindir hefur aukist síðan við upphaf iðnbyltingar og hvaða áhrif það mun hafa á líf á Jörðinni. Þess vegna er gott að hafa í huga orð breska forsætisráðherrans Winston Churchill, sem sagði að því lengra aftur sem maður liti, því lengra fram í tímann sæi maður. Ef við horfum aftur um nokkra áratugi sjáum við talsverðar breytingar á mannfjölda og á samskiptum manns og náttúru, en ef við lítum þúsundir eða milljónir ára aftur í tímann sjáum við að algjör grundvallarbreyting er að verða á sambandi manns og náttúru með veldisvexti í nýtingu auðlinda og mannfjölgun. Það tók mannkynið um tvær milljónir ára, til ársins 1820, að fylla fyrsta milljarðinn. Það tók hins vegar ekki nema 180 ár að sexfalda þá tölu. Að sama skapi sjöfaldaðist hagkerfi heimsbyggðarinnar á einungis hálfri öld frá 1950 til 2000. Orsaka þessara miklu breytinga er einna helst að leita í tækniframförum, ekki síst á sviði orkunotkunar. Allt fram á 19. öld byggði mannskepnan um 70% af orkunotkun sinni á eigin vöðvaafli. Þá var þrælahald skilvirkasta leiðin til að afla veraldlegra auðæfa. Iðnbyltingin breytti þessu og orkunotkun mannkyns þrefaldaðist á 19. öld með tilkomu gufuvélarinnar og hún þrettánfaldaðist á 20. öld með tilkomu sprengihreyfilsins. Í upphafi 20. aldar voru framleiddar 150 milljónir olíutunna á ári en í lok aldarinnar var ársframleiðslan 28 milljarðar tunna! Í ljósi mannfjölgunar og aukinnar orkunotkunar er óhætt að fullyrða að enginn annar tími í sögu mannkyns jafnist á við 20. öldina. Þá urðu algjörar grundvallarbreytingar á sambandi manns og náttúru, sér í lagi í kjölfar síðari heimsstyrjaldar. Okkur hefur því vart gefist tóm til að átta okkur á hinni nýju heimsmynd og þeim afleiðingum sem henni fylgja. Kastljósinu hefur eðlilega verið beint að jákvæðum hliðum framfaraspretthlaupsins, t.d. aukinni framleiðslu matvæla, hækkun meðalaldurs og greiðari samgangna. En neikvæðar hliðar framfaraspretthlaupsins eru til staðar og fara stækkandi. Þannig hefur mengun vaxið mikið, jarðvegs- og sjávarauðlindir þverra, regnskógar minnka og alvarlegar breytingar eru að verða á vistkerfum jarðar, t.d. með eyðingu ósonlagsins, hlýnun loftslags og súrnun sjávar. Þessi þróun nefnist einu orði vistkreppa. Það er mín skoðun að sjálfbær þróun spretti upp úr jarðvegi pólitískrar grasrótar sem viðbragð við vistkreppunni og því óréttlæti sem komandi kynslóðir og þjóðir þróunarlandanna verða fyrir af hennar völdum. Sjálfbær þróun er því sambærileg öðrum hugmyndastefnum sem hafa komið fram í kjölfar iðnbyltingar til að lagfæra gallað ástand samfélaga og til varnar jafnrétti. Þannig börðust afnámssinnar gegn þrælahaldi og fyrir jöfnum rétti kynþátta allt frá 18. öld og fram til dagsins í dag í einhverri mynd, jafnaðarstefnan mótaðist á 19. öld og hafði það að markmiði að draga úr misskiptingu auðs og kvenfrelsisstefnan hafði mikil áhrif á 19. og 20. öld við að jafna rétt kynjanna. Sjálfbær þróun er jafnréttisbarátta 21. aldarinnar með áherslu á jafnan rétt til umhverfisgæða og auðlinda og á efnahagslegt jafnrétti milli þjóða iðnríkja og þróunarríkja. Sjálfbær þróun er nýr áfangi í jafnréttisbaráttu sem staðið hefur um aldir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Hörður Guðmundsson Loftslagsmál Mest lesið Þurfum við að koma Íslandi aftur á rétta braut? Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Nýtt örorkukerfi – verra þeirra réttlæti Marinó G. Njálsson Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason Skoðun Lykillinn að orkuskiptunum er úr áli Guðríður Eldey Arnardóttir Skoðun Er þetta í alvöru verðlaunaefni? Snorri Másson Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir Skoðun Ótímabundin ráðgjöf til ríkisstjórnar Snæbjörn Brynjarsson Skoðun „Vitum ekkert hvað við erum að gera“ Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Breiðholt brennur Eðvarð Hilmarsson Skoðun Katrín og Gunnar Sævar Þór Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Mannréttindi sama hvað Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Helga Þórisdóttir og fjöregg íslenskrar þjóðar Páll Torfi Önundarson skrifar Skoðun Er þetta í alvöru verðlaunaefni? Snorri Másson skrifar Skoðun Ótímabundin ráðgjöf til ríkisstjórnar Snæbjörn Brynjarsson skrifar Skoðun Lykillinn að orkuskiptunum er úr áli Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason skrifar Skoðun „Vitum ekkert hvað við erum að gera“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Nýtt örorkukerfi – verra þeirra réttlæti Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar Skoðun Þurfum við að koma Íslandi aftur á rétta braut? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Þurfum við koma Íslandi aftur á rétta braut? Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Bergmál frá geymslustað líkamans Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Gummi Kalli Kristinn Sigurðsson skrifar Skoðun Það verður ekki bæði sleppt og haldið Melkorka Mjöll Kristinsdóttir skrifar Skoðun Katrín og Gunnar Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Andleg heilsa unga fólksins og áhrif samfélagsmiðla Halla Tómasdóttir skrifar Skoðun Börnin okkar Sigurbjörg Jónsdóttir skrifar Skoðun Ferðaþjónusta til framtíðar Freyja Rut Emilsdóttir skrifar Skoðun Þegar enginn heldur utan um þig Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Öryggi – Forvitni – Gleði Sigríður Hrund Pétursdóttir skrifar Skoðun Öryrkjar auglýsi eftir harðorðum mótmælum! Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Farsælar forvarnir í þágu barna í Reykjavík Guðrún Halla Jónsdóttir,Óskar Dýrmundur Ólafsson skrifar Skoðun Baldur í lit Anna Lára Pálsdóttir skrifar Skoðun Lega lýðveldisins Íslands Eiríkur Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Afhverju ætlar Carbfix að flytja CO2 inn til landsins? Bergur Sigfússon skrifar Skoðun Fyrri alda bragur íslenskrar dýraverndar árið 2024 Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Forsetakosningar 2024 og fóbía hinsegin fólks: Erum komin í tímavél aftur í tímann? Valerio Gargiulo skrifar Skoðun Stuðningur barna í grunnskóla- hvar liggur vandinn? Jasmina Vajzović Crnac skrifar Skoðun Svona er síminn hannaður til að stela athygli okkar Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun ADHD: Eru greiningar og lyfjamál í ólestri? Vilhjálmur Hjálmarsson skrifar Sjá meira
Sjálfbær þróun er hugtak sem mikið hefur verið fjallað um á undanförnum árum, ekki síst í kjölfar efnahagshrunsins, mikilla verðhækkana á hráefnum og vaxandi vistkreppu. Þrátt fyrir mjög aukið vægi sjálfbærrar þróunar í umræðunni virðast fáir þekkja merkingu hugtaksins nema að mjög takmörkuðu leyti. Margir þekkja grundvallarskilgreininguna sem birtist í skýrslunni Sameiginleg framtíð okkar: „Sjálfbær þróun er þróun sem fullnægir þörfum samtíðarinnar án þess að skerða möguleika komandi kynslóða til að fullnægja sínum þörfum.“ Þetta lætur vel í eyrum en er samt ekki fullnægjandi skýring á hugtaki sem ratað hefur inn í stjórnarsáttmála og námskrár skóla og kann að rata inn í stjórnarskrá. Sjálfbær þróun er viðbragð við framfaraspretthlaupi mannkyns sem hófst með iðnbyltingunni og hefur staðið linnulaust síðan. Við gerum okkur ef til vill ekki að fullu grein fyrir því hvernig álag á náttúru og auðlindir hefur aukist síðan við upphaf iðnbyltingar og hvaða áhrif það mun hafa á líf á Jörðinni. Þess vegna er gott að hafa í huga orð breska forsætisráðherrans Winston Churchill, sem sagði að því lengra aftur sem maður liti, því lengra fram í tímann sæi maður. Ef við horfum aftur um nokkra áratugi sjáum við talsverðar breytingar á mannfjölda og á samskiptum manns og náttúru, en ef við lítum þúsundir eða milljónir ára aftur í tímann sjáum við að algjör grundvallarbreyting er að verða á sambandi manns og náttúru með veldisvexti í nýtingu auðlinda og mannfjölgun. Það tók mannkynið um tvær milljónir ára, til ársins 1820, að fylla fyrsta milljarðinn. Það tók hins vegar ekki nema 180 ár að sexfalda þá tölu. Að sama skapi sjöfaldaðist hagkerfi heimsbyggðarinnar á einungis hálfri öld frá 1950 til 2000. Orsaka þessara miklu breytinga er einna helst að leita í tækniframförum, ekki síst á sviði orkunotkunar. Allt fram á 19. öld byggði mannskepnan um 70% af orkunotkun sinni á eigin vöðvaafli. Þá var þrælahald skilvirkasta leiðin til að afla veraldlegra auðæfa. Iðnbyltingin breytti þessu og orkunotkun mannkyns þrefaldaðist á 19. öld með tilkomu gufuvélarinnar og hún þrettánfaldaðist á 20. öld með tilkomu sprengihreyfilsins. Í upphafi 20. aldar voru framleiddar 150 milljónir olíutunna á ári en í lok aldarinnar var ársframleiðslan 28 milljarðar tunna! Í ljósi mannfjölgunar og aukinnar orkunotkunar er óhætt að fullyrða að enginn annar tími í sögu mannkyns jafnist á við 20. öldina. Þá urðu algjörar grundvallarbreytingar á sambandi manns og náttúru, sér í lagi í kjölfar síðari heimsstyrjaldar. Okkur hefur því vart gefist tóm til að átta okkur á hinni nýju heimsmynd og þeim afleiðingum sem henni fylgja. Kastljósinu hefur eðlilega verið beint að jákvæðum hliðum framfaraspretthlaupsins, t.d. aukinni framleiðslu matvæla, hækkun meðalaldurs og greiðari samgangna. En neikvæðar hliðar framfaraspretthlaupsins eru til staðar og fara stækkandi. Þannig hefur mengun vaxið mikið, jarðvegs- og sjávarauðlindir þverra, regnskógar minnka og alvarlegar breytingar eru að verða á vistkerfum jarðar, t.d. með eyðingu ósonlagsins, hlýnun loftslags og súrnun sjávar. Þessi þróun nefnist einu orði vistkreppa. Það er mín skoðun að sjálfbær þróun spretti upp úr jarðvegi pólitískrar grasrótar sem viðbragð við vistkreppunni og því óréttlæti sem komandi kynslóðir og þjóðir þróunarlandanna verða fyrir af hennar völdum. Sjálfbær þróun er því sambærileg öðrum hugmyndastefnum sem hafa komið fram í kjölfar iðnbyltingar til að lagfæra gallað ástand samfélaga og til varnar jafnrétti. Þannig börðust afnámssinnar gegn þrælahaldi og fyrir jöfnum rétti kynþátta allt frá 18. öld og fram til dagsins í dag í einhverri mynd, jafnaðarstefnan mótaðist á 19. öld og hafði það að markmiði að draga úr misskiptingu auðs og kvenfrelsisstefnan hafði mikil áhrif á 19. og 20. öld við að jafna rétt kynjanna. Sjálfbær þróun er jafnréttisbarátta 21. aldarinnar með áherslu á jafnan rétt til umhverfisgæða og auðlinda og á efnahagslegt jafnrétti milli þjóða iðnríkja og þróunarríkja. Sjálfbær þróun er nýr áfangi í jafnréttisbaráttu sem staðið hefur um aldir.
Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason Skoðun
Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir Skoðun
Skoðun Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason skrifar
Skoðun Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir skrifar
Skoðun Farsælar forvarnir í þágu barna í Reykjavík Guðrún Halla Jónsdóttir,Óskar Dýrmundur Ólafsson skrifar
Skoðun Forsetakosningar 2024 og fóbía hinsegin fólks: Erum komin í tímavél aftur í tímann? Valerio Gargiulo skrifar
Valdarán í Kirkju sjöunda dags aðventista og tengslin við fyrirhugaðar framkvæmdir í Ölfusi Jón Hjörleifur Stefánsson,Ómar Torfason Skoðun
Dánaraðstoð: Rangfærslur varðandi skrif Læknafélags Íslands Ingrid Kuhlman,Bjarni Jónsson,Sylviane Lecoulte,Steinar Harðarson,Veturliði Þór Stefánsson,Íris Davíðsdóttir Skoðun