Meira um málfar og umburðarlyndi Ásgrímur Angantýsson skrifar 12. júlí 2010 06:00 Þorgrímur Gestsson, blaðamaður og rithöfundur, skrifar grein í Fréttablaðið 10. júlí sl. þar sem hann bregst við pistli mínum um málfar og umburðarlyndi í Víðsjá 6. júlí og styttri útgáfu af honum í Fréttablaðinu daginn eftir. Kjarninn í grein Þorgríms er sá að ég eigi frekar að einbeita mér að því að lesa prófarkir og leiðbeina starfsmönnum Ríkisútvarpsins um gott málfar en að ráðast á málvöndunarmenn og þá sem láta sig móðurmál okkar varða. Grein mín var ekki árás á málvöndunarmenn heldur gagnrýni á dómhörku og alltof ríka tilheigingu til umvöndunar í umræðu og ábendingum um málfar. Það væri reyndar í meira lagi sérkennilegt ef ég hefði ætlað mér að koma „afturhaldsorði“ á þá sem unna málinu og leggja stund á málvöndun því að ég tilheyri sjálfur þeim hópi. Ekki kannast ég heldur við að ég né aðrir íslenskufræðingar af yngri kynslóðinni amist við „hvers konar athugasemdum við málfar“. Í starfi mínu legg ég einmitt mikla áherslu á vandað mál og viðeigandi málsnið og Þorgrímur þarf ekki að óttast að ég leggi blessun mína yfir hvað sem er. Samkvæmt málstefnu Ríkisútvarpsins eiga starfsmenn að leggjast á eitt til að málfar sé til fyrirmyndar. Ég veit vel að það tekst ekki alltaf en það er sannarlega markmiðið. Þorgrímur tekur undir það meginsjónarmið íslenskrar málstefnu að það beri að varðveita íslenskt málkerfi í megindráttum og efla málnotkun á sem flestum sviðum en spyr hvar ég vilji draga mörkin milli þess og „bókstafstrúarinnar“ sem ég talaði um. Því er til að svara að það er vel hægt að þjóna markmiðum málstefnunnar án þess að festast í einstrengingslegum viðmiðum um rétt og rangt. Með bókstafstrú í málfarsefnum á ég t.d. við þá hugmynd að það sem ekki finnist í orðabókum eða handbókum hljóti að vera vitlaust. Samkvæmt því væri rétt að segja Hann rústaði íbúðina af því að orðabókin gefur slík dæmi en Hann rústaði íbúðinni væri talið rangt mál þó að það sé afar útbreitt og samræmist betur máltilfinningu margra. Tilbrigði eins og þessi eru raunar engin ógn við íslenskt málkerfi. Nýjungin felst einfaldlega í því að andlagið er haft í þágufalli en ekki þolfalli og hvorki þolfallinu né beygingarkerfinu er nokkur hætta búin því að flest andlög eru eftir sem áður í þolfalli: Kennarinn braut stólinn, Konan kyssti manninn o.s.frv. Að lokum vil ég stinga upp á eftirfarandi „uppskrift“ að málfarsleiðbeiningum: 1) Að skilgreina nýjungina og lýsa því hvernig hún víkur frá hefðbundinni málnotkun. 2) Að skýra hvers vegna breytingin kemur upp og hvernig notkuninni er háttað. 3) Að upplýsa um að nýja notkunin þyki ekki gott mál og þess vegna sé ástæða til að forðast hana við formlegar aðstæður. Ef vel tekst til verður viðtakandinn einhvers vísari, áttar sig á um hvað málið snýst og getur myndað sér sjálfstæða skoðun. Það er líka auðveldara að muna það sem maður skilur. Málfarsábendingar snúast of oft upp í einfölduð boð og bönn þar sem viðtakandanum eru ekki gefnar nægilegar forsendur til að fara eftir þeim. Það er kannski einmitt þess vegna sem þær missa oft marks. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mest lesið Að þröngva lífsskoðun upp á annað fólk Sævar Þór Jónsson Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland Skoðun Kjarnorkuákvæði? Dagur B. Eggertsson Skoðun Hver erum við? Hvert stefnum við? Arnar Þór Jónsson Skoðun Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir Skoðun Fjármálalæsi í fríinu – fjárfesting sem endist lengur en sólbrúnkan! Íris Björk Hreinsdóttir Skoðun Samstarf er lykill að framtíðinni Magnús Þór Jónsson Skoðun Mega blaðamenn ljúga? Páll Steingrímsson Skoðun Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir Skoðun Hugtakið valdarán gengisfellt Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Á hvaða vegferð er ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur gagnvart sjávarútvegssveitarfélögunum? Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Dæmir sig sjálft Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Mega blaðamenn ljúga? Páll Steingrímsson skrifar Skoðun Ákall um nægjusemi í heimi neyslubrjálæðis Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir skrifar Skoðun Samstarf er lykill að framtíðinni Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæði? Dagur B. Eggertsson skrifar Skoðun Hver erum við? Hvert stefnum við? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir skrifar Skoðun Fjármálalæsi í fríinu – fjárfesting sem endist lengur en sólbrúnkan! Íris Björk Hreinsdóttir skrifar Skoðun Hugtakið valdarán gengisfellt Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Ábyrgðin er þeirra Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Dæmt um form, ekki efni Hörður Arnarson skrifar Skoðun Að þröngva lífsskoðun upp á annað fólk Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Um fundarstjórn forseta Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hjálpartæki – fyrir hverja? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Flugnám - Fyrsti hluti: Menntasjóður námsmanna og ECTS einingar Matthías Arngrímsson skrifar Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland skrifar Skoðun Í 1.129 daga hefur Alþingi hunsað jaðarsettasta hóp samfélagsins Grímur Atlason skrifar Skoðun Tekur ný ríkisstjórn af skarið? Árni Einarsson skrifar Skoðun Strandveiðar í gíslingu – Alþingi sveltir sjávarbyggðir Árni Björn Kristbjörnsson skrifar Skoðun Rölt að botninum Smári McCarthy skrifar Skoðun Að fortíð skal hyggja þegar framtíð skal byggja Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Málþóf spillingar og græðgi á Alþingi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Lýðskrum Skattfylkingarinnar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Krabbamein – reddast þetta? Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Valdið yfir sjávarútvegsmálunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Lummuleg áform heilbrigðisráðherra Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Hver á að fá súrefnisgrímuna fyrst? Davíð Bergmann. skrifar Skoðun Baráttan um kjör eldra fólks Jónína Björk Óskarsdóttir skrifar Sjá meira
Þorgrímur Gestsson, blaðamaður og rithöfundur, skrifar grein í Fréttablaðið 10. júlí sl. þar sem hann bregst við pistli mínum um málfar og umburðarlyndi í Víðsjá 6. júlí og styttri útgáfu af honum í Fréttablaðinu daginn eftir. Kjarninn í grein Þorgríms er sá að ég eigi frekar að einbeita mér að því að lesa prófarkir og leiðbeina starfsmönnum Ríkisútvarpsins um gott málfar en að ráðast á málvöndunarmenn og þá sem láta sig móðurmál okkar varða. Grein mín var ekki árás á málvöndunarmenn heldur gagnrýni á dómhörku og alltof ríka tilheigingu til umvöndunar í umræðu og ábendingum um málfar. Það væri reyndar í meira lagi sérkennilegt ef ég hefði ætlað mér að koma „afturhaldsorði“ á þá sem unna málinu og leggja stund á málvöndun því að ég tilheyri sjálfur þeim hópi. Ekki kannast ég heldur við að ég né aðrir íslenskufræðingar af yngri kynslóðinni amist við „hvers konar athugasemdum við málfar“. Í starfi mínu legg ég einmitt mikla áherslu á vandað mál og viðeigandi málsnið og Þorgrímur þarf ekki að óttast að ég leggi blessun mína yfir hvað sem er. Samkvæmt málstefnu Ríkisútvarpsins eiga starfsmenn að leggjast á eitt til að málfar sé til fyrirmyndar. Ég veit vel að það tekst ekki alltaf en það er sannarlega markmiðið. Þorgrímur tekur undir það meginsjónarmið íslenskrar málstefnu að það beri að varðveita íslenskt málkerfi í megindráttum og efla málnotkun á sem flestum sviðum en spyr hvar ég vilji draga mörkin milli þess og „bókstafstrúarinnar“ sem ég talaði um. Því er til að svara að það er vel hægt að þjóna markmiðum málstefnunnar án þess að festast í einstrengingslegum viðmiðum um rétt og rangt. Með bókstafstrú í málfarsefnum á ég t.d. við þá hugmynd að það sem ekki finnist í orðabókum eða handbókum hljóti að vera vitlaust. Samkvæmt því væri rétt að segja Hann rústaði íbúðina af því að orðabókin gefur slík dæmi en Hann rústaði íbúðinni væri talið rangt mál þó að það sé afar útbreitt og samræmist betur máltilfinningu margra. Tilbrigði eins og þessi eru raunar engin ógn við íslenskt málkerfi. Nýjungin felst einfaldlega í því að andlagið er haft í þágufalli en ekki þolfalli og hvorki þolfallinu né beygingarkerfinu er nokkur hætta búin því að flest andlög eru eftir sem áður í þolfalli: Kennarinn braut stólinn, Konan kyssti manninn o.s.frv. Að lokum vil ég stinga upp á eftirfarandi „uppskrift“ að málfarsleiðbeiningum: 1) Að skilgreina nýjungina og lýsa því hvernig hún víkur frá hefðbundinni málnotkun. 2) Að skýra hvers vegna breytingin kemur upp og hvernig notkuninni er háttað. 3) Að upplýsa um að nýja notkunin þyki ekki gott mál og þess vegna sé ástæða til að forðast hana við formlegar aðstæður. Ef vel tekst til verður viðtakandinn einhvers vísari, áttar sig á um hvað málið snýst og getur myndað sér sjálfstæða skoðun. Það er líka auðveldara að muna það sem maður skilur. Málfarsábendingar snúast of oft upp í einfölduð boð og bönn þar sem viðtakandanum eru ekki gefnar nægilegar forsendur til að fara eftir þeim. Það er kannski einmitt þess vegna sem þær missa oft marks.
Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir Skoðun
Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir Skoðun
Skoðun Á hvaða vegferð er ríkisstjórn Kristrúnar Frostadóttur gagnvart sjávarútvegssveitarfélögunum? Anton Guðmundsson skrifar
Skoðun Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir skrifar
Skoðun Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Fjármálalæsi í fríinu – fjárfesting sem endist lengur en sólbrúnkan! Íris Björk Hreinsdóttir skrifar
Skoðun Flugnám - Fyrsti hluti: Menntasjóður námsmanna og ECTS einingar Matthías Arngrímsson skrifar
Í skugga virkjana, þegar náttúran fær ekki að tala: Hvammsvirkjun lamin í gegn með góðu og illu Gunnar Þór Jónsson,Svanborg R. Jónsdóttir Skoðun
Hvað hefur áunnist á 140 dögum? Heiða Björg Hilmisdóttir,Dóra Björt Guðjónsdóttir,Sanna Magdalena Mörtudóttir,Helga Þórðardóttir,Líf Magneudóttir Skoðun