Oftúlkað kurteisishjal

Fyrrverandi aðstoðarkona fyrrverandi utanríkisráðherra skrifar í Fréttablaðið 6. febrúar sl. langa grein til varnar verkum og athöfnum ríkisstjórnar Sjálfstæðisflokks og Samfylkingar í IceSave málinu á haustmánuðum 2008. Þörf hennar er skiljanleg en spurning hvort þvotturinn hefði ekki mátt vera auðmýkri, raunsæið meira og sannleiksástin ríkari.

Meginstef Kristrúnar Heimisdóttir eru svokölluð Brusselviðmið, sameiginleg yfirlýsing Íslands og framkvæmdastjórnar ESB frá 13. nóvember 2008. Þessi Brusselviðmið eru reyndar einföld og auðskilin þeim sem lesa þau eins og þau eru orðuð í stað útlegginga Kristrúnar. Þar segir:

„Ríkisstjórn Íslands hefur átt viðræðufundi með stofnunum Evrópusambandsins og hlutaðeigandi aðildarríkjum þess um skuldbindingar Íslands samkvæmt samningnum um Evrópska efnahagssvæðið að því er tekur til tilskipunar um innstæðutryggingar 94/19/EB. Aðilar komu sér saman um að tilskipunin um innstæðutryggingar hafi verið felld inn í löggjöfina um Evrópska efnahagssvæðið í samræmi við samninginn um Evrópska efnahagssvæðið og gildi því á Íslandi með sama hætti og hún gildir í aðildarríkjum Evrópusambandsins.

Viðurkenning allra aðila á þessari lagalegu stöðu greiðir fyrir skjótri niðurstöðu samningaviðræðna þeirra sem nú standa yfir um fjárhagsaðstoð við Ísland, þ.m.t. við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn. Þessar samningaviðræður skulu fara fram með samhæfðum og samræmdum hætti og skal þar tekið tillit til hinna erfiðu og fordæmislausu aðstæðna sem Ísland er í og knýjandi nauðsynjar þess að ákveða ráðstafanir sem gera Íslandi kleift að endurreisa fjármála- og efnahagskerfi sitt.

Stofnanir Evrópusambandsins og Evrópska efnahagssvæðisins munu taka áframhaldandi þátt í þessu ferli sem fer fram í samráði við þær.“

Eins og glöggur lesandi sér er því fjarri að þessi yfirlýsing feli í sér véfrétt um aflausn á IceSave syndum í faðmi ESB eða alþjóðasamfélagsins eins og Kristrún heldur fram. Að orðanna hljóðan og í samræmi við allar aðstæður á þessum tíma felur hún einungis í sér eftirfarandi:

1. Að Ísland fellst á að tilskipunin um innstæðutryggingar gildi hér á landi. Það var og er skilningur allra Evrópusambandsríkjanna að innstæðutryggingin skuli tvímælalaust greiða út allar innstæður upp að áskildu lágmarki þ.e. 20.887 evrum. Það er útilokað að nokkur sem að gerð yfirlýsingarinnar kom hafi skilið eða getað skilið hana á annan veg.

2. Að viðurkenning Íslands á þessari lagalegu stöðu, þ.e. að það sé skuldbundið til að greiða lágmarkstrygginguna, greiði fyrir skjótri niðurstöðu í samningaviðræðum sem standa yfir um fjárhagsaðstoð við landið. Þær samningaviðræður um fjárhagsaðstoð, sem stóðu yfir, voru við Breta og Hollendinga svo og Alþjóðagjaldeyrissjóðinn (AGS) og ríkin sem veittu fjárhagsaðstoð í tengslum við sjóðinn. Með þessu fallast Íslendingar beinlínis á að tengja væntanleg aðstoð frá AGS og Norðurlöndunum við samningana við Bretland og Holland.

3. Tilvísunin til „samningaviðræðna sem standa yfir um fjárhagsaðstoð“ vísar eingöngu til samningaviðræðnanna við Bretland, Holland og AGS og þeirra landa sem tóku þátt í lánafyrirgreiðslu í samvinnu við sjóðinn. Engar aðrar samningaviðræður um fjárhagsaðstoð stóðu yfir. Með þessu var því ekki sett af stað neitt marghliða samningsferli eins og nú er reynt að halda fram.

4. Ákvæðinu um að taka skuli tillit til hinna „erfiðu og fordæmalausu aðstæðna sem Ísland er í og knýjandi nauðsynjar þess að ákveða ráðstafanir sem gera Íslandi kleift að endurreisa fjármála- og efnahagskerfi sitt“ er beint að sömu samningum þ.e. samningunum við Breta, Hollendinga og AGS.

5. Yfirlýsingin um að stofnanir Evrópusambandsins og Evrópska efnahagssvæðisins munu taka áframhaldandi þátt í þessu ferli verði eftir því leitað felur hvorki í sér að þessar stofnanir hafi tekið málið að sér né að Bretar, Hollendingar eða Íslendingar hafi falið þeim forræði á því. Fullyrðing sem stenst ekkiAugljóst er að fullyrðing Kristrúnar að Brussel samkomulagið hafi tekið málið úr höndum viðkomandi ríkja og sett það í marghliða ferli er í grundvallaratriðum röng. Með Brussel samkomulaginu var það samningaferli, sem áður var hafið, fest í sessi og tengt við aðstoðina frá AGS. Með Brusselyfirlýsingunni staðfesti Ísland fyrri yfirlýsingar íslenskra stjórnvalda með formlegri hætti en áður þess efnis að Ísland myndi ábyrgjast greiðslu lágmarksinnstæðna og muni semja um greiðslu þeirra hið skjótasta. Ennfremur viðurkenndi Ísland að væntanleg aðstoð AGS og landa sem veiti fjárhagsaðstoð samhliða sjóðnum velti á efndum þessarar skuldbindingar. Á þessu er síðan hnykkt sex dögum síðar í viljayfirlýsingu Íslands vegna fyrirgreiðslu AGS. Að gagngjaldi fékk Ísland í yfirlýsinguna ákvæði þess efnis að í samningunum við Breta, Hollendinga og AGS og í tengdum gjaldeyrislánasamningunum skyldi taka tillit til erfiðrar stöðu landsins.

Enn frekar afsönnun á kenningu Kristrúnar um meint upphaf marghliðaferlis er framvinda samninganna eftir Brusselyfirlýsinguna undir forystu utanríkisráðuneytisins þar sem Kristrún gegndi starfi aðstoðarkonu utanríkisráðherra og hefur væntanlega sem slík vitað um hvað aðhafst var í jafn mikilvægu máli. Eftir fundarhöld í kjölfar Brusselyfirlýsingarinnar sendu Hollendingar og Bretar Íslendingum drög að samningum dagsett 4. desember 2008. Þetta voru einfaldir einkaréttarlegir lánasamningar, samningsform, sem Kristrún segir í grein sinni að sé óásættanlegt með öllu fyrir Ísland. Þessum samningsdrögum er svarað af utanríkisráðuneytinu með athugasemdum 12. desember 2008 þar sem ekki er gerð minnsta athugasemd við samningsformið. Til baka komu ný samningsdrög dagsett 19. desember þar sem brugðist er við athugasemdum Íslands og í þeim eru nánast öll efnisatriði núverandi samninga, en bara hærri vextir, stífari afborganir og styttri afborganalaus tími. Einkaréttarlegur lánasamningur er því ekki „ný nálgun Svavarsnefndarinnar” heldur arfur frá Kristrúnu og félögum frá haustinu 2008. Þannig skildi hún við málið án þess að örlað hefði á marghliðaferli þegar viðræður lognuðust út af hjá óstarfhæfri ríkisstjórn í janúar 2009. Rökrétt framhaldFramvinda málsins var í rökréttu framhaldi af Brussel samkomulaginu þótt með hnökrum hafi verið. AGS veitti Íslandi fjárhagslega fyrirgreiðslu sem er að tiltölu meiri en nokkurt aðildarríki hefur fengið og með lánakjörum sem eru hagstæðari en almennar reglur sjóðsins kveða á um. Norðurlöndin og Pólland veittu að láni með góðum kjörum það fé sem þurfti til viðbótar vegna gjaldeyrisvarasjóðsins. Bretar og Hollendingar sömdu síðan um lán með skilmálum sem eru hagstæðari en lán hinna aðilanna hvort sem litið er á vexti, greiðslutíma eða gjaldfrjálsan tíma. Þessa niðurstöðu má að hluta þakka Brussel viðmiðunum og ætla má að hún sé að einhverju leyti tilkomin vegna ákvæða þeirra um hinar „erfiðu og fordæmislausu aðstæðna sem Ísland er í“. Á hinn bóginn á Ísland eftir að sýna að það standi við sinn hluta Brussel samkomulagsins. Það verður ekki gert með því að fara í síðbúinn diplómataleik. Hinu pólitíska ferli málsins lauk í Brussel 13. nóvember 2008. Þá fékkst sú alþjóðlega viðurkennda pólitíska niðurstaða málsins. Vinnubrögðin haustið 2008Auk hugarleikfimi með Brusselviðmiðin reynir Kristrún að beina athygli frá þeim vinnubrögðum sem viðhöfð voru haustið 2008 og kenna um öðrum sem komu síðar að málinu. Þannig staðhæfir hún að þeir sem síðar komu að samningunum hafi varla þekkt til Brusselviðmiðanna. Staðreyndin er önnur. Þetta atriði var ítarlega skoðað og rætt og því beitt í samningsviðræðunum.

En ekkert sverð dugar betur en það bítur. Bretar og Hollendingar voru Brusselviðmiðunum gjörkunnugir. Þeir þekktu inntak þeirra sem rakið er hér að framan. Þeir litu svo á að með þeim hefðu Íslendingar að þjóðarrétti undirgengist að greiða lágmarksinnstæðurnar og endurgreiða lán vegna þeirra. Þeir vissu að á grundvelli þeirra gætu þeir haldið Evrópuþjóðunum frá því að afgreiða AGS mál þar til frágangur Icesave væri kominn í höfn. Þeir vissu að með samþykki annarra Evrópuþjóða væru samningarnir við Íslendinga í þeirra höndum en ekki annarra. Það eina í Brusselviðmiðunum sem nothæft var fyrir Ísland í samningaviðræðunum var tilvísunin í fordæmalausa stöðu landsins. Hún var þó ekki alls kostar sannfærandi í ljósi þess að þrátt fyrir allt var staða Íslands ekki svo afbrigðileg. Atvinnuleysi var minna en í mörgum löndum Evrópu, fall landsframleiðslu áþekkt og víða annars staðar og tekjur á mann þrátt fyrir kreppuna hærri en í þeim flestum. Engu að síður var þeim rökum beitt að í þessu fælist skuldbinding um lausn hagstæða Íslendingum. VAnnað sem Kristrún átelur samninganefndina og undirritaðan sérstaklega fyrir er að hafa sagt að Ísland hafi „í raun tekið lán í október 2008“. Telur hún það ekki styðjast við rök í gögnum málsins. Rifjum upp nokkur atriði. Hinn 11. október 2008 undirrita Íslendingar og Hollendingar það sem Kristrún kallar viljayfirlýsingu en gengið hefur undir nafninu MoU. Þar segir m.a.:

Ísland viðurkennir greiðsluskyldu á allt að 20.887 evrum á hvern reikning.

Holland samþykkir að veita íslenska tryggingasjóðnum lán til útgreiðslu innstæðnanna.

Lánið með vöxtum og vanskilum verði með ábyrgð íslenska ríkisins.

Skuldbindingarnar verði reiknaðar og greiddar í evrum.

Lánið verði greitt til Seðlabanka Hollands, sem sjái um útborgun innstæðnanna.

Samkomulag þetta var undirritað af fulltrúa fjármálaráðuneytisins, Tryggingasjóðs innstæðueigenda og fulltrúa hollenska ríkisins og síðan kynnt með opinberri tilkynningu frá forsætisráðuneytinu og í annarri slíkri var sagt frá því að hliðstætt samkomulag við Breta væri vel á veg komið. Yfirlýsing í fullu gildiMeira en ári eftir þetta, í desember 2009, heldur fyrrverandi utanríkisráðherra því fram í bréfi til Alþingis að samkomulag þetta hafi verið tekið af borðinu með Brusselviðmiðunum. Hvernig hún komst að slíkri niðurstöðu er erfitt að segja til um þar sem í Brusselskjalinu er ekki svo mikið sem einu orði vikið að MoU skjalinu, sem er þó að sögn verið að ógilda. Ekki virðist heldur hafa verið haft fyrir því að láta aðila að MoU skjalinu vita um þetta. Að minnsta kosti var Hollendingum ókunnugt um þennan meinta gjörning en voru þeir þó á fundinum. Löngu síðar litu þeir enn svo á að yfirlýsingin frá 11. október 2008 væri í fullu gildi. Vísað er til þeirra í samningsdrögum frá þeim 4. og 19. desember 2008 og AGS lagði MoU skjalið til grundvallar mati sínu á skuldbindingum Íslands langt fram eftir árinu 2009 eða þar til nýr samningur hafði verið gerður.

Í hinum margræddu Brusselviðmiðum er lántakan einnig staðfest eins og sjá má af orðalagi hennar hér að framan. Staðfesting Íslands á því að það ábyrgist greiðslu á innstæðunum og að samið verði um þær við Breta og Hollendinga verður ekki skilin á annan veg en þann að þau lönd hafi þegar innt þessar greiðslur af hendi fyrir Íslands hönd. Þetta er síðan staðfest í viljayfirlýsingu Íslands 19. nóvember 2008 sem gefin er út í tilefni af lántöku og samningum við AGS. Þar segir:

Ísland mun vinna að gerð samninga við alla alþjóðlega gagnaðila vegna innstæðutrygginga í samræmi við lagaramma EES samningsins.

Ísland viðurkennir skuldbindingar samkvæmt innstæðutryggingakerfinu gagnvart öllum innstæðueigendum.

Lán til þessa eru fáanleg hjá viðkomandi ríkjum og að við (Ísland) og ríkisstjórnir þeirra eru reiðubúin til viðræðna á næstu dögum til að ná samkomulagi um skilmála lánanna.

Hér kemur enn fram að skuldbindingin er viðurkennd og lán fengin hjá viðkomandi ríkjum til að greiða hana. Einungis er eftir að semja um skilmála lánanna. Athyglisvert er að þessi yfirlýsing er gefin sex dögum eftir að Brusselsamkomulagið er gert sem á að sögn Kristrúnar að hafa þurrkað út þær skuldbindingar sem fólust í yfirlýsingunni með Hollendingum (MoU). Lántakan fór fram 2008Enn frekari sönnun í þessu efni kemur fram í samningsskjölum frá þessum tíma. Eins og getið er hér að framan sendi utanríkisráðuneytið hinn 12 desember 2008 athugasemdir við drög að lánasamningi, sem Bretar og Hollendingar höfðu sent 4. desember. Í formála þeirra draga var lagt til að fram kæmi að óskað hefði verið eftir því að Bretland og Holland aðstoðuðu TIF, íslenska innstæðutryggingasjóðinn, við fjármögnun. Í athugasemdum sem utanríkisráðuneytið sendi sem svar er lagt til að orðalaginu verði breytt og sagt „the parties have agreed that the Netherlands shall make a loan available to the Guarantee Fund to prefinance and settle the claims ... .“ (aðilar hafa komið sér saman um að Holland veiti TIF lán til að fjármagna og greiða kröfur vegna innstæðna). Getur komið skýrar fram en í þessari tillögu frá utanríkisráðuneytinu að lántakan hafi farið fram haustið 2008.

Sú staðhæfing að lánin hafi í reynd verið tekin í október 2008 er vel rökstudd í gögnum málsins þótt það falli illa að þeirri mynd sem Kristrún o.fl. vilja nú draga upp af atburðarásinni, orðum og athöfnum sem hún sjálf tengdist. Hún ætti að vita eftir hálfs annars árs reynslu af störfum að utanríkismálum að hvorki orðhengilsháttur né skortur á orðheldni eru hátt skrifuð í alþjóðasamskiptum. Fleiri rangfærslurEkki stendur til að elta uppi allar missagnir og rangfærslur í grein Kristrúnar, sem virðist kappkosta að tína upp sem mest af staðhæfulausum fullyrðingum heldur ómerkilegrar umræðu um málið. Þó skal bent á nokkur atriði sem augljósust eru og ættu ekki að hrjóta úr penna neins sem kynnt hefur sér málið og vill hafa það sem sannara reynist.

• Fullyrt er að samningarnir í júní hafi verið undirritaðir með hraði og án kynningar. Þetta er rangt. Áður en til undirritunar kom var gert hlé á viðræðum og efni hugsanleg samnings kynnt fyrir ríkisstjórn, þingflokkum, forystumönnum stjórnarandstöðu, fjárlaganefnd og utanríkismálanefnd. Öll meginatriði voru kunn og það sem Kristrún fjallar um í grein sinni lá þá glöggt fyrir.

• Fullyrt er að allur kostnaðurinn af Icesave leggist á Ísland. Það er rangt. Tæpur helmingur hans lendir á Bretum og Hollendingum. Einungis kostnaður vegna lágmarkstrygginganna lendir á Ísland. Tilgreint er réttilega að vextir greiðist frá 1. janúar 2009 en ekki nefnt að vextir á innstæður til 22. apríl bætast við kröfu Íslands í þrotabúið og að eignir þrotabúsins bera ávöxtun.

• Það er kannske til of mikils mælst að þeir sem eru djúpt sokknir í lögspeki eins og Kristrún og Eva Joly, sem hún kallar sér til sáluhjálpar, séu í færum til að leggja mat á efnahagslegan þátt málsins en gera verður þá kröfu að þeir byggi ekki fullyrðingar sínar á dómsdagsspám farandspekinga af ýmsum toga fremur en á niðurstöðum málsmetandi hagfræðinga og stofnana sem skoðað hafa málið ítarlega. Raunsæi frekar en draumóraÖðrum missögnum Kristrúnar verður ekki svarað að sinni þótt af mörgu sé að taka.

Kristrún sér í dýrðarljóma hins liðna þá daga haustið 2008 þegar utanríkisráðherra Ísland og ýmissa Evrópuríkja funduðu í mikilli einingu á láði og í lofti og velviljinn draup að sögn af hverjum manni. Hvernig stóð þá á því að á sama tíma sat þáverandi samninganefnd, m.a. skipuð fulltrúum úr utanríkisráðuneytinu, á fundum með Bretum og Hollendingum en ekki Evrópusambandinu. Af hverju hermdi hún ekki hinn mikla sáttavilja upp á viðmælendur sína og hversvegna réttu fulltrúar Breta og Hollendinga ekki fram hina reiðubúnu sáttarhönd. Skyldi Kristrún ekki hafa oftúlkað kurteisistalið? Það er alvarlegt þegar fyrrverandi aðstoðarkona þess utanríkisráðherra sem ábyrgð bar á þeim tíma blandar sér í umræðuna á þessum röngu forsendum og án þess að hafa nokkuð til annarrar niðurstöðu að leggja en draumóra um Evrópulausn sem aldrei var í boði.

Íslendingar þurfa á öðru að halda í dag en draumórum. Þeir þurfa að horfast af raunsæi í augu við blákaldar staðreyndir. Þeir þurfa að viðurkenna þá ábyrgð sem þeir bera og verða að standa við þær skuldbindingar sem af henni leiðir. Aðeins með þeim hætti geta þeir borið höfuðið hátt og mætt umheiminum sem sjálfstæð þjóð. Axli þeir ekki ábyrgð sína verða þeir ekki gjaldgengir meðal þjóða og ekki trausts verðir.

Enn er tækifæri er til að sýna ábyrgð með því að taka þeim samningum sem náðst hafa við Breta og Hollendinga. Raunsætt mat á þeim er að þeir eru okkur hagstæðir og hugsanlega má ná fram einhverri breytingum á vöxtum og öðrum greiðsluskilmálum ef vel er á haldið en mjög veruleg breyting á kostnaði samkvæmt þeim er ekki möguleg án afskriftar af hálfu Breta og Hollendinga. Viljum við vera á framfæri annarra í alþjóðasamfélaginu?

Ég er meðal þeirra sem trúa því að við eigum að hasla okkar völl meðal þjóða ekki síst grannþjóða okkar sem sjálfstæður og ábyrgur aðili sem sýnt hefur að hann sé trausts verður. Ég er einnig í hópi þeirra sem telja að við eigum í næstu framtíð að ganga til óskoraðs samstarfs við Evrópuríkin. Ég vil ekki að við hefjum þá vegferð á göngu til Brussel með betlistaf í hendi.

Höfundur sat í samninganefnd Icesave-samninganna.